Na ouders en school wordt de sportvereniging ook wel als derde opvoeder gezien. Dat is terecht: door sport kunnen jongeren hun sporttalenten maar ook veel andere persoonlijke vaardigheden ontwikkelen. Sportverenigingen en trainers zijn zich niet altijd bewust van de pedagogische mogelijkheden. Door een visie te ontwikkelen op een pedagogisch sportklimaat kan een vereniging ervoor zorgen dat jeugdige sporters zich niet alleen beter ontwikkelen en met plezier blijven sporten, maar ook actiever en directer leren omgaan met risicovol gedrag. Een bewust ontwikkeld pedagogisch sportklimaat binnen een club zorgt ervoor dat jonge sporters gemotiveerd blijven voor de sport én voor de vereniging. Daarmee past het werken aan een pedagogisch sportklimaat ook perfect in de doelstellingen van het lokale Sportakkoord.
Wat is een pedagogisch sportklimaat
In een pedagogisch sportklimaat staat het sportende kind centraal. De persoonlijke en sociale ontwikkeling van kinderen worden ondersteund in en door de sport op basis van autonomie en zelfsturing. Een pedagogisch sportklimaat rust op 4 pijlers [1]:
- Ontwikkelingsklimaat: er is een omgeving nodig die geschikt is om op een didactische manier vaardigheden te ontwikkelen. Daarin kan een passend en flexibel individueel sportaanbod ontstaan, waarbij trainers aandacht geven aan motorische, sociale en persoonlijke verschillen in het ontwikkelingsniveau van kinderen.
- Motivatieklimaat: plezier is de belangrijkste reden voor kinderen om te blijven sporten. Kinderen blijven gemotiveerd als trainers en coaches veel en positieve aandacht geven aan het leerproces en aan het op eigen kracht behalen van successen.
- Zorgzaam klimaat: kinderen willen het gevoel krijgen ergens bij te horen. Daarom is het belangrijk dat ook in de sport relationele en sociale vermogens, zoals onderlinge betrokkenheid, aardig zijn en zorgen voor elkaar, bewust worden ontwikkeld.
- Sociaal veilig klimaat: een kind moet waardig en onbedreigd zichzelf kunnen zijn in een omgeving die psychische en fysieke veiligheid garandeert. Gedragsproblemen bespreekbaar maken en daarop inspelen schept vertrouwen en helpt grensoverschrijdend gedrag voorkomen.
De 4 pilaren van het pedagogisch klimaat worden ook wel uitgedrukt in het Pedagogisch Kompas in de sport [2].
Het cijfer 8 voor ons sportklimaat
Circa zes op de tien ouders beoordelen de sociale veiligheid (afwezigheid van ongewenst gedrag) tijdens wedstrijden en het pedagogisch klimaat binnen de vereniging, met een rapportcijfer 8 of hoger. Bestuurders geven vaker hogere rapportcijfers dan ouders. Zo’n negen op de tien verenigingsbestuurders beoordelen de sociale veiligheid (tijdens wedstrijden) als goed. En het pedagogisch sportklimaat krijgt van twee derde van de bestuurders een 8 of hoger. Dit blijkt uit het factsheet ‘Positief sportklimaat bij de sportvereniging’.
Hoe ontwikkel je een pedagogisch sportklimaat?
Het ontwikkelen van een pedagogisch sportklimaat is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van het verenigingsbestuur, coaches, trainers en ouders. Begin als sportaanbieder of -vereniging bijvoorbeeld met het aantrekken van iemand met een pedagogische achtergrond om pedagogische vaardigheden van trainers en coaches te helpen ontwikkelen en richtlijnen te formuleren voor omgang met kinderen.
Trainers en coaches kan geleerd worden zich niet alleen te richten op wedstrijdresultaten maar juist jonge sporters te motiveren in hun eigen leer- en ontwikkelproces. Ook kunnen ze leren alert te zijn op grensoverschrijdend gedrag en hoe daar direct op in te spelen. Ouders hebben ook een actieve rol: ze kunnen afspraken maken met trainers en coaches over de begeleiding. Het is voor ouders belangrijk te weten dat sportplezier voor de meeste kinderen een betere motivatie is dan het streven naar een loopbaan als topsporter. Voor bestuurders is het zinvol om beleidsmatig in te zetten op verbeteren van het pedagogisch klimaat bijvoorbeeld door in te zetten op kwaliteitsverbetering van trainers en coaches en hier budget voor vrij te maken.
Soorten ouders langs de zijlijn
Er staan diverse soorten ouders langs de zijlijn wiens gedrag ver verwijderd is van een pedagogisch sportgedrag. Denk maar eens aan ouders die tegen jongetjes, die net drie jaar uit de luiers zijn, schreeuwen, dat ze ‘het breed moeten houden’ of ‘in een ruit moeten lopen’. Publicist Marieke Dubbelman heeft ze gerubriceerd in haar column Coachen jullie niet de verkeerde?.
Kennis en praktische ondersteuning
Zowel in Nederland als daarbuiten wordt in verschillende projecten al aandacht gegeven aan het pedagogisch sportklimaat.
Voor clubs: KIDS first, op naar een pedagogisch club klimaat
Dit is de titel van een groot onderzoek bij sportverenigingen om ‘op de werkvloer’ een pedagogisch sportklimaat te realiseren, gesubsidieerd door het ZonMw Onderzoeksprogramma Sport en Bewegen (2018-2020). Hogeschool Windesheim (lectoraat Sportpedagogiek) is projectleider en onderzoekt samen met een groot consortium naar een werkwijze voor clubs, verenigingen en andere sportaanbieders om een pedagogisch sportklimaat te ontwikkelen en in te zetten. Acht Nederlandse sportclubs (vier hockey, vier voetbal) in Arnhem, Zwolle, Rotterdam en Utrecht fungeren als ‘levende laboratoria’ waar processen worden onderzocht waarmee een pedagogisch sportklimaat wordt ontwikkeld. Het project KIDS First richt zich op tieners in voetbal- en hockeyteams, omdat deze sporten relatief veel te maken hebben met onwenselijk gedrag van spelers en trainers.
Binnen het project zijn twee infographics uitgebracht om clubs te helpen om op een toegankelijke manier na te denken over het realiseren een pedagogisch sportklimaat en wat daarbij komt kijken. Van alle stakeholders in een club wordt verwacht dat zij meer pedagogisch over sport gaan nadenken, niet alleen van de trainers en coaches.
Op sportpedagogiek.nl kun je deze infographics downloaden en vind je praktische tools die binnen dit project zijn verzameld zoals deze de afgelopen jaren al in Nederland zijn ontwikkeld. Trainers, sportcoaches, bestuurders en ouders kunnen daar een voor hen bedoelde toolbox vinden die hen helpt om actief aan de slag te gaan. Uiteindelijk aangevuld met goede voorbeelden uit de verschillende pilots.
Veilig sportklimaat
Het actieplan ‘Samen naar een veiliger sportklimaat’ (2011-2017) heeft veel kennis en informatie opgeleverd hoe je sporten nog veiliger en leuker kunt maken voor kinderen. Je vindt er informatie per sporttak en over de volgende thema’s: (On)gewenst gedrag, positief coachen, begeleiding van vrijwilligers, gastvrijheid-sfeer, spelregelkennis, talent, diversiteit en ouderbetrokkenheid.
Hieronder vind je ook een aantal concrete internationale projecten en producten die je helpen bij het werken aan een pedagogisch sportklimaat.
Voor trainers en coaches: iCoachKids*
iCoachKids was een driejarig Europees Erasmus+ project (2016-2019) gericht op het verbeteren van de vaardigheden van coaches en trainers die 4- tot 12-jarigen begeleiden. Het tekort aan pedagogische vaardigheden bij trainers en coaches is niet alleen een Nederlands probleem! Het project draagt bij aan de ontwikkeling van specialistische en professionele kinder- en jeugdcoaches in de Europese sport. Naast het opleveren van een uitgebreide literatuurstudie (in het kort vertaald naar de 10 gouden regels voor jeugdsportcoaches, de ‘iCoachkids belofte’ <link toevoegen naar artikel over de iCoachKids belofte>), is het project vooral gericht geweest op het ontwikkelen van drie ‘Massive Open Online Courses (MOOC’s)’. Op www.icoachkids.eu vind je blogs en kun je de drie grote online opleidingsprogramma’s volgen (welke ook in het Nederlands zijn vertaald). Met een studiegids voor coaches kunnen coaches stapsgewijs aan de hand van videolessen hun pedagogische kwaliteiten verbeteren.
*Vanuit Nederland waren hierbij NOC*NSF en het lectoraat sportpedagogiek, van hogeschool Windesheim betrokken.
Voor trainers en clubs: Keep Youngsters Involved*
In Nederland en in Europa gaan veel jongeren tussen 12 en 19 jaar minder sporten. Hun motivatie loopt terug of ze vinden het sporten moeilijk te combineren met school of baan. Het Europese Erasmus+ project Keep Youngsters Involved (KYI; 2016-2019) achterhaalde de beweegredenen van jongeren om te stoppen met sporten en vond een aantal aanknopingspunten die uitval kunnen voorkomen. De onderzoekers vonden 14 factoren die bijdragen aan het behoud van jongeren in de sport. Deze factoren werden verwerkt in praktische en handzame tools zoals een infographic en een kaartspel met concrete acties. Je kunt de kaarten inzetten als trainer of als club en met de bijbehorende handleiding samen met jongeren onderwerpen uit de 14 factoren bespreken. In diverse videofilmpjes komen jongeren ook zelf aan het woord. De materialen zijn voor alle internationale partners vertaald en online gezet op een toegankelijke projectwebsite. Een belangrijk inzicht van dit project is, dat het actief betrekken van kinderen en jongeren de kansen op blijvende deelname aan sport aanzienlijk verhoogt.
*Vanuit Nederland was Kenniscentrum Sport & Bewegen hierbij betrokken.
Voor ouders: Sportparent*
Verdere informatie is te vinden op www.sportparent.eu was een Europees project (2017-2018) dat gericht is op ouders om hen te voorzien van de juiste informatie over kinderen om de fysieke en psychologische risico’s die jonge sporters tegenkomen te minimaliseren. Voor ouders is het niet altijd makkelijk om precies te weten wat ze moeten doen om hun sportende kinderen te helpen. In het bijzonder kan het moeilijk zijn om te weten wat te doen om de gezondheid, het welzijn en het plezier van kinderen in verschillende sportcontexten te bevorderen. Daarom is in dit project een reeks gemakkelijk toegankelijke hulpbronnen ontwikkeld die ouders voorzien van accurate, actuele informatie over onderwerpen die volgens de projectdeelnemers (geleid door de Universiteit van Swansea, UK) essentieel zijn om ouders in staat te stellen hun betrokkenheid bij de jeugdsport te optimaliseren. Er zijn negen onderwerpen geïdentificeerd die bijzonder relevant en actueel zijn om de ouders te helpen bij het beschermen en bevorderen van de gezondheid en het welzijn van kinderen die betrokken zijn bij sport.
Deze onderwerpen zijn:
- De rollen van ouders in de sport;
- Groei en ontwikkeling;
- Fysieke training;
- Voeding;
- Psychologische sterkte en welzijn;
- Talentidentificatie en ontwikkeling;
- Sportintegriteit en morele ontwikkeling;
- Welzijn;
- Ervaringen van ouders.
*Vanuit Nederland was hierbij het lectoraat sportpedagogiek, van hogeschool Windesheim betrokken.
Interventies
Ben je geïnteresseerd in een interventie op dit thema? Zoek in de database en je vindt misschien een interventie die geschikt is voor jouw buurt, gemeente of vereniging. Suggesties voor zoekwoorden: pedagogisch sportklimaat, kwaliteit trainers, sportplezier, kindcentraal coachen, positief sportklimaat, veilig sportklimaat.
Centrum Veilige Sport Nederland
Sporten in een veilige omgeving zou voor iedereen vanzelfsprekend moeten zijn. Voor vragen, twijfels en meldingen hierover bestaat het Centrum Veilige Sport Nederland. Het centrum is een van de meldpunten naast het bestuur van de eigen vereniging en de sportbond.
Het CVSN ondersteunt sportverenigingen bij het maken van beleid, advisering en voorlichting en helpt bij de preventie van incidenten. Het centrum houdt ook toezicht op een krachtige opvolging van schendingen en misstanden via de landelijke administratie in het Case Management Systeem voor de sport.
Elke Nederlander mag aankloppen (ook anoniem). De deskundige medewerkers van CVSN luisteren, denken mee en begeleiden in de beste oplossing met als motto: ‘samen zorgen we voor een veilige, eerlijke en plezierige sport voor iedereen!’
Bronnen
- Schipper van Veldhoven, N. (2018). Een Pedagogisch en veilig sportklimaat. In: Bronkhorst, A., Van der Kerk, J. & Schipper van Veldhoven, N. Een pedagogisch Sportklimaat, het realiseren van een positieve clubcultuur. Bussum: Uitgeverij Coutinho, 21-39)
- N. Schipper van Veldhoven (2020). Presentatie Kenniscafé Op naar een pedagogisch sportklimaat.
