Het Innovatieplatform Duurzame Sportsector werd in 2022 opgericht op initiatief van Kenniscentrum Sport & Bewegen, ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), Sportinnovator en Vereniging Sport en Gemeenten (VSG). Met als doel: een slinger geven aan de uitwerking van de doelstellingen in de Routekaart Verduurzaming Sport.
Routekaart
Weet je het nog? Om het verduurzamingsproces van alle sportaccommodaties in Nederland handen en voeten te geven, hebben in 2020 het ministerie van VWS, VSG, NOC*NSF, Platform Ondernemende Sportaanbieders, Kenniscentrum Sport & Bewegen en Branchevereniging Sport en Cultuurtechniek, onder begeleiding van Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, de Routekaart Verduurzaming Sport opgesteld. In deze routekaart zijn de klimaatdoelstellingen uit het Klimaatakkoord vertaald naar de sport. Naast een beschrijving van de organisatorische en financiële uitdagingen om de doelstellingen te halen, biedt de routekaart een handreiking waarmee gemeenten en andere stakeholders kunnen worden geïnspireerd om aan de slag te gaan met de verduurzaming van sportaccommodaties. Hierbij komen verduurzamingsvraagstukken aan bod betreffende de transitie naar een circulaire economie, het terugdringen van chemische gewasbeschermingsmiddelen en klimaatadaptatie.
Concrete doelstellingen betreffen onder meer een CO2-reductie: in 2030 moet 55% CO2-reductie zijn gerealiseerd (ten opzichte van 1990) en in 2050 moeten alle sportaccommodaties CO2-arm zijn.
Issues
Hoewel de meeste gemeenten en verenigingen veel energie steken in de verduurzaming van hun sportaccommodaties, is het bereiken van de doelstellingen nog ver weg. De oprichting van het Innovatieplatform was een antwoord op de behoefte de sportsector versneld te verduurzamen met behulp van innovaties. “Er speelden – en spelen – enkele issues die dringend vragen om innovatieve oplossingen”, zegt Richard Migchielsen, projectleider bij Innovatieplatform Duurzame Sportsector. “Bijvoorbeeld de energieslurpende ijsbanen en zwembaden. Hiervoor zijn op korte termijn innovatieve maatregelen nodig om het energieverbruik en de CO2-uitstoot te kunnen verminderen. Daarnaast hebben we te maken met de problematiek rond het recyclen van oude kunstgrasmatten en de verwerking van sbr-korrels van de infill. We moeten kijken naar makkelijker te recyclen materialen, zoals een biologisch afbreekbare kunstgrasvezel. Een ander issue betreft de vele sporthallen in Nederland die gebouwd zijn in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw. Deze accommodaties zijn nu aan hun eind. De laatste jaren wordt dan ook vaak de vraag gesteld of oude sporthallen met moderne technieken verduurzaamd kunnen worden.”
Verbinden
Om dit soort issues te tackelen, stimuleert het Innovatieplatform Duurzame Sportsector de ontwikkeling van innovatieve oplossingen. “We stimuleren en faciliteren het ontwikkelen van innovaties op technisch, financieel en organisatorisch gebied”, licht Migchielsen toe. “Onze inbreng op organisatorisch gebied is bijvoorbeeld mensen met elkaar verbinden. Er is al veel kennis opgedaan door initiatiefnemers en koplopers op het gebied van verduurzamen, maar mijn ervaring is dat veel gemeenten zelfstandig bezig zijn het wiel opnieuw uit te vinden. Dit komt mede doordat gemeenten de initiatiefnemers nog niet goed kennen. Hierdoor weten zij niet bij wie aan te kloppen. Bovendien werken nog veel gemeenten met een afdelingsstructuur, die het hokjesdenken in stand houdt. Het past bij deze tijd om meer integraal naar verduurzaming te kijken. Om de verduurzamingsslag te kunnen versnellen is het noodzakelijk dat de krachten worden gebundeld. Gemeenten, bedrijven en kennisinstellingen zijn verantwoordelijk voor het samen bedenken en mogelijk maken van innovatieve oplossingen.”
Kennis
Naast het samenbrengen van verschillende partijen verzamelt en verspreidt het Innovatieplatform opgedane kennis en kunde. Pilots van koplopers, praktijkervaringen van gemeenten, onderzoeken van kennisinstellingen en innovaties die door bedrijven op de markt zijn gebracht, zijn de basis van de kennisontwikkeling.
Kennis en ervaringen worden onder meer gedeeld via de website duurzamesportsector.nl. In de Duurzaamheidsatlas op deze site worden duurzame oplossingen, die al zijn toegepast bij sportaccommodaties in Nederland, beschreven. Onderdeel hiervan is de Innovatieatlas die specifieke praktijkvoorbeelden geeft van innovaties.
Daarnaast organiseert het platform inspiratiesessies, kennissessies en impactsessies. Migchielsen legt uit: “De inhoud van de inspiratiesessies wordt gevormd naar aanleiding van een probleemstelling of doel. Tijdens deze sessies kunnen bedrijven hun innovatieve oplossingen presenteren aan gemeenten. Kennissessies focussen op het delen van beschikbare kennis en kunde binnen het Innovatieplatform en het verspreiden van deze kennis in de regio’s. Impactsessies zijn bedoeld om gemeenten, bedrijven en kennisinstellingen gezamenlijk innovaties te laten ontwikkelen en die in de praktijk toe te passen. We hebben al diverse inspiratie- en kennissessies achter de rug. Vanaf volgend jaar zullen meerdere impactsessies worden georganiseerd, naast nieuwe inspiratie- en kennissessies.”
Teams
Om een en ander te structureren, zijn negen teams opgericht, die zich elk focussen op specifieke uitdagingen binnen de sportsector. Deze teams, samengesteld uit vertegenwoordigers van gemeenten, bedrijven en kennisinstellingen, hebben als gezamenlijk doel innovatieve oplossingen te vinden voor de meest prangende vraagstukken en kennis hierover te delen.
Alle teams werken vanuit centrale probleemstellingen. Migchielsen geeft een paar voorbeelden. “Bij het team Sportaccommodaties als Bron van Water, Warmte en Energie staat bijvoorbeeld de vraag centraal hoe sportaccommodaties kunnen fungeren als duurzame bronnen van water, warmte en energie. Het team onderzoekt innovatieve manieren om de energiebehoefte te verminderen en duurzame bronnen te benutten. Het team Zwembaden zoekt naar innovaties op het gebied van energie-efficiëntie en duurzaamheid in zwembaden. Binnen team Kunstgras hebben we de uitvraag lopen gezamenlijk biologisch afbreekbare vezels en backing voor kunstgrasmatten te ontwikkelen. Team Openbare Ruimte onderzoekt hoe de openbare ruimte vitaal kan worden gehouden. Het gaat hierbij niet om het plaatsen van duurzame speel- of sportobjecten, maar om het denken in systeemoplossingen. Alsook om de vraag hoe bewoners en bedrijven beter te betrekken bij het beweegvriendelijk maken en vitaal houden van de openbare ruimte. Dit vraagt om onderzoek naar de omgeving, behoefteanalyse en een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid om duurzaamheid te waarborgen. Het team Openbare Ruimte fungeert als facilitator in dit proces, waarbij kennisdeling en samenwerking centraal staan.”
Met wie werkt het Innovatieplatform samen?
Vereniging Sport en Gemeenten (VSG) deelt alle learnings en output met de Nederlandse gemeenten. Met challenges stimuleert Sportinnovator innovaties. Kenniscentrum Sport & Bewegen verzamelt en deelt de output van het Innovatieplatform Duurzame Sportsector en initieert nieuwe onderzoeken. Met een accommodatiepaspoort en het Kwaliteitszorgsysteem voorziet NOC*NSF in een protocol voor certificering van de innovaties.
Andere samenwerkingspartners zijn PIANOo, RVO, ministerie van VWS, sportbonden en brancheverenigingen zoals BSNC en ZonMw.
Tool
Het innovatieteam Beter Bespeelbare Natuurgrasvelden buigt zich over de vraag hoe het onderhoud en beheer van natuurgrasvelden zo efficiënt, effectief én milieuvriendelijk mogelijk te organiseren. Het team, bestaande uit onder meer de gemeenten Eindhoven, Amsterdam, Den Bosch en Breda en diverse marktpartijen, werkt momenteel een idee uit voor een technische innovatie waarmee de staat van natuurgrasvelden kan worden geanalyseerd. Het is de bedoeling dat naar aanleiding van deze analyse de tool specifieke onderhoudsmaatregelen adviseert.
“De aanleiding om een dergelijke tool te ontwikkelen, heeft te maken met het langzaam verdwijnen van vakkundige fieldmanagers”, licht Henrie Bekkers, teamlid namens de gemeente Den Bosch, toe. “Daarmee verdwijnt ook een hoop kennis en praktijkervaring. De meeste fieldmanagers steken bij wijze van spreken een schop in de grond om te bepalen wat er moet gebeuren om het veld goed bespeelbaar te houden. De jongeren die in dit vak terechtkomen, en de kleinere gemeenten en verenigingen zonder fieldmanager, werken liever met data die zijn verkregen met elektronische hulpmiddelen. Er zijn al wel diverse apps en meetapparaten die onder meer de pH-waarde of de temperatuur van de grond kunnen meten, maar deze zijn niet aan elkaar gekoppeld. In de nieuwe tool willen we deze losse functies verenigen.”
Advies
De innovatie zal een doorontwikkeling zijn van de HIPSter, die al in het betaald voetbal wordt gebruikt. De HIPSter lijkt op een grasmaaier; ook de nieuwe tool zal waarschijnlijk deze vorm krijgen. Het vierwielige karretje kan over een natuurgrasveld worden gereden; onderweg worden diverse metingen uitgevoerd.
Bekkers: “De HIPSter meet alleen de sporttechnische eigenschappen. De mobiele meetunit die wij voor ogen hebben, zal onder meer de indringingsweerstand, de pH-waarde en de bodemtemperatuur kunnen meten. Aan de hand van deze analyse krijgt de beheerder op een digitaal dashboard advies over op welk moment hij welke maatregelen het beste kan uitvoeren. Op deze manier kan bijvoorbeeld het Integrated Pest Management worden gemonitord en gestuurd. Daarnaast zal de nieuwe tool een belangrijke rol kunnen spelen bij de uitdaging beter om te gaan met langdurige perioden van droogte. Water wordt schaars. Vooral in de zomer wil een beheerder zo efficiënt en effectief mogelijk het natuurgras beregenen. De tool kan aangeven op welk moment het beste kan worden beregend.”
Resultaten
Het Innovatieplatform heeft in de afgelopen anderhalf jaar aanzienlijke resultaten geboekt. “Gemeenteambtenaren weten elkaar makkelijker te vinden”, hoort Migchielsen terug. “Er wordt beter kennis en ervaring uitgewisseld. Onder meer door de inspiratiesessies en onze bijdragen aan de Duurzaamheidsatlas en Innovatieatlas weten gemeenten beter welke innovaties al op de markt zijn. Door pilots uit te voeren zijn onder meer nieuwe inzichten opgedaan op het gebied van integraal werken en de marktconsultatie in de aanbestedingsfase. En last but not least: we hebben een groot netwerk tot stand kunnen brengen. Inmiddels zetten dertien gemeenten, het Rijksvastgoedbedrijf, ruim honderd bedrijven en acht onderwijs- en kennisinstellingen zich gezamenlijk in voor innovatieontwikkeling en de implementatie daarvan.”
Standaardiseren
In de komende jaren blijft het Innovatieplatform zoeken naar mogelijkheden om het verduurzamingsproces van de sportsector te versnellen. “Zodra we beter weten wat werkt en wat mogelijk is, willen we protocollen, prototypes en werkende modellen samenstellen. Bijvoorbeeld: Waar moet een opdrachtgever aan denken bij de aanbesteding van de bouw van een circulaire sportaccommodatie? Of: Hoe kan de warmtevraag van een zwembad worden gekoppeld aan de warmte-opwekkingscapaciteit van een kunstgrasveld? Alle kennis en kunde die we tot dan toe hebben vergaard, willen we bij elkaar pakken en goed vastleggen. Door te standaardiseren hopen we te voorkomen dat bij elk project of traject wordt gezocht naar een unieke oplossing.”
Dit artikel is ook verschenen in magazine Sport & Gemeenten (december 2023)