Inclusie staat niet op zich. Aandacht hebben voor inclusie en het nastreven ervan kan bij alle ambities, doelstellingen en beleidsterreinen. Dat geldt zowel voor lokale akkoorden als voor bijvoorbeeld (sport)beleid. Want of het nu gaat om een event, sportaanbod, samenwerking of sportaanbieder: je wilt dat iedereen mee kan doen en zich welkom voelt. Ongeacht leeftijd, geslacht, gezondheid, afkomst, religie, inkomen of opleiding.
Nadenken over inclusiviteit
Inclusief denken en werken vraagt op sommige gebieden extra aandacht. Het is belangrijk hier bewust mee bezig te zijn, zowel bij de planvorming als bij de uitvoering en evaluatie van activiteiten. Sta in het proces regelmatig stil bij hoe inclusief een initiatief écht is. Hoe kun je ervoor zorgen dat iedereen mee kan doen? En dat iedereen zich welkom voelt? En geldt dit voor je initiatieven en activiteiten? Geven de ambities en doelstellingen ruimte voor inclusie? Wie kun je er nog meer bij betrekken?
Wat betekent inclusie?
Inclusief betekent dat je goed omgaat met de verschillen tussen mensen en dat je die verschillen waardeert. Het gaat erom dat iedereen er per definitie bij hoort. Elk individu is onderdeel van (sociale) systemen en zou betrokken moeten zijn bij het vormgeven van context en zich (h)erkend voelen als individu. Het is belangrijk na te gaan of ieders stem even goed wordt gehoord en ook even goed is gewaardeerd. Betrek belanghebbenden zo vroeg mogelijk – ‘niet over, maar met hen’.
Binnen de doelgroep die je wilt bereiken, wil je iedereen gelijke kansen bieden. Een voorbeeld: organiseer je een initiatief voor volwassenen in een bepaalde wijk? Bedenk dan hoe al die volwassenen mee kunnen doen en zich welkom voelen. Is er bijvoorbeeld sprake van veel mensen met laaggeletterdheid, zorg dan voor begrijpelijke communicatie.
Lees ook: Zo laat je laaggeletterden meedoen met sport en bewegen
Hoe inclusief is jouw sportakkoord?
De ambitie in het Nationaal Sportakkoord is dat iedere Nederlander een leven lang plezier kan beleven aan sporten en bewegen. Dit zou voor iedereen vanzelfsprekend moeten zijn. Het deelakkoord Inclusief sporten en bewegen richt dan ook op het benutten van de maatschappelijke waarde van sport en bewegen. Het laat zien hoe sport een plek kan zijn waar iedereen kan meedoen aan sport en ervan genieten. Uiteindelijk dragen alle deelakkoorden bij aan inclusie in de sport. Aandacht voor inclusie (door de kerngroep en de uitvoerders van het lokale sportakkoord) is dan ook voor alle deelakkoorden van belang.
Om hierop te reflecteren, bespreek met elkaar de volgende vragen:
- Zijn de geformuleerde ambities en doelstellingen inclusief (of geven ze ruimte voor inclusiviteit)?
- Is de samenstelling van de lokale kerngroep divers en is er sprake van diversiteit bij de uitvoeringspartners?
- Is er voldoende expertise in de kerngroep over een inclusieve, veilige en positieve sportcultuur?
- Zijn er mensen voor wie het minder vanzelfsprekend is om te sporten en bewegen, betrokken bij de planvorming van het sportakkoord? En participeren ze bij de uitvoering?
Inclusie en de deelakkoorden
Alle deelakkoorden van het Nationaal Sportakkoord dragen bij aan een inclusieve sportomgeving waar iedereen kan meedoen. Hoe inclusief zijn de andere deelakkoorden? Kijk door een ‘inclusie-bril’ naar andere thema’s. Hoe inclusief zijn die? Bespreek dit met elkaar, ook als het gaat over andere thema’s van het sportakkoord.
Deelakkoord Duurzame sportinfrastructuur
Het deelakkoord Duurzame sportinfrastructuur gaat onder meer over beweegvriendelijke omgeving en toegankelijke sportaccommodaties. Als je hier met je inclusie-bril naar kijkt, gaat dat over veel meer dan alleen rolstoeltoegankelijkheid van een sportaccommodatie. De vraag die daarbij centraal staat vanuit inclusiviteit: hoe zorgen we ervoor dat sportaccommodaties en de openbare ruimte voor iedereen toegankelijk is? Belangrijk is om in ieder geval een diverse groep mensen (potentieel) toekomstige gebruikers van de accommodatie te betrekken bij het ontwerp, de planning en het gebruik. Ook is het van belang om de drempels die ze ervaren te bespreken.
Praktijkvoorbeelden
- In gemeente Rheden bleek het oude zwembad te druk, lawaaiig en koud voor senioren. Mede voor hen is een doelgroepenbad gerealiseerd waar zij kunnen zwemmen in een prikkelarme omgeving.
- In Rotterdam volgen sporthalbeheerders een cursus sociale inclusie met thema’s als omgaan met transgenderpersonen en kleedkamergebruik.
- In Zutphen is een speelpark dat ook voor kinderen met een beperking toegankelijk is. Het park is in samenspraak met deze kinderen en hun ouders ontworpen.
Meer weten?
- Lees ook: Inclusief ontwerpen vanuit de kracht van verbeelding, een pleidooi voor inzet van verbeeldingskracht bij het inclusief ontwerpen van de publieke buitenruimte.
- Lees ook: Maak van inclusieve beweegvriendelijke omgeving een automatisme, een artikel over de inclusieve beweegvriendelijke omgeving voor mensen met een beperking.
- Bekijk bij het SamenSpeelNetwerk wat je als gemeente kunt doen om speelplekken toegankelijker te maken.
- Praktische tips en voorbeelden voor een inclusieve beweegvriendelijke omgeving vind je op de website van Kenniscentrum Sport & Bewegen.
Deelakkoord Vitale sport- en beweegaanbieders
Vitale sport- en beweegaanbieders hebben een sterke financiële en organisatorische basis, zodat zij zich kunnen richten op passend aanbod en passende bindingsvormen. Dat betekent dat de aanbieders voor diverse groepen mensen passend sport- en beweegaanbod kennen. Ook voor mensen voor wie sporten en bewegen niet vanzelfsprekend is of mensen die belemmeringen ervaren om te sporten en bewegen.
Bij een inclusieve sportaanbieder zijn er verschillende rollen die er allemaal evenveel toe doen. Niet alleen de sporter staat centraal, maar ook het kader, de trainer en de toeschouwer. Trainers kun je opleiden om hun training inclusief te organiseren, door bijvoorbeeld kennis over specifieke groepen over te brengen. Denk bijvoorbeeld aan mensen met dementie, autisme of een auditieve beperking.
Ga vanuit deze gedachte na hoe je jouw deelakkoord vitale sport- en beweegaanbieders nog inclusiever kunt maken. Kun je lidmaatschapsvormen bedenken die beter aansluiten op de behoeften van mensen voor wie sport en bewegen minder vanzelfsprekend is? Wat kun je doen om de diversiteit te vergroten? Hoe zorg je ervoor dat sport- en beweegaanbieders gastvrij en inclusief zijn?
Praktijkvoorbeelden
- In Leusden volgen vrijwilligers en leden van sportclubs de training ‘Signaleren en dementievriendelijk handelen’.
- Met de service Welkom op de Club van Start2Create krijg je inzicht in de gastvrijheid van je sportvereniging.
- MEE NL organiseert workshops voor begeleiders van mensen met uitdagend gedrag. De training ‘Iedereen doet MEE’ gaat over het herkennen van gedrag en praktische tips over hoe hiermee om te gaan.
Meer weten?
- Doe de inclusiecheck op Wees welkom in de sport om te zien hoe inclusief jouw sportclub is. Bekijk ook dit filmpje.
Deelakkoord Positieve sportcultuur
Positieve sportcultuur en inclusiviteit hebben veel raakvlakken. Inclusie draagt bij aan het genieten van sport en het met plezier kunnen meedoen, je welkom en veilig voelen, en geaccepteerd worden. Op het veld en daarbuiten, als sporter, trainer, bestuurder of toeschouwer. Bij positieve sportcultuur draait het om zaken als integriteit, diversiteit, passend aanbod en sociale veiligheid. Vanuit je inclusie-bril gaat het erom dat iedereen zich welkom voelt en zichzelf mag zijn.
Vragen die je jezelf daarbij kunt stellen:
- Wat kun je op het veld en daarbuiten doen om ervoor te zorgen dat iedereen zich welkom voelt en zichzelf mag zijn, bijvoorbeeld ook gender- en seksediverse personen? Bekijk ook de Richtlijn Gender- en seksediverse personen in de sport.
- Kun je een sfeer creëren waarin ook mensen met een lage sociaaleconomische status (SES) of niet-Nederlandse achtergrond erbij horen?
- Is er aandacht voor uitsluiting en discriminatie?
Praktijkvoorbeeld
- In Drachten worden ‘fatsoen-ambassadeurs’ opgeleid die op en rond het veld positief gedrag bevorderen en wangedrag aanpakken.
Meer weten?
- Lees meer over het initiatief van de Blauwe Kaart, onderdeel van de campagne ‘Naar een veiliger sportklimaat’. Dit is een initiatief van voetbalbond KNVB en Volkswagen om sportiviteit en respect op en om de amateurvoetbalvelden te stimuleren. Het idee is positief gedrag stimuleren, door door spelers voor sportief gedrag de Blauwe Kaart te geven.
Deelakkoord Vaardig in bewegen
Het doel van het deelakkoord Vaardig in bewegen is zorgen dat meer kinderen voldoen aan de beweegrichtlijnen en dat motorische vaardigheden toenemen. Om dit te bereiken, wil je alle kinderen gelijke kansen bieden om mee te doen. Dus ook kinderen met een beperking, die opgroeien in armoede of met een migratie-achtergrond.
Stel jezelf de vraag hoe je drempels zoveel mogelijk kunt wegnemen, zodat iedereen kan meedoen. Het is belangrijk om daarbij verder te kijken dan naar de ‘logische’ drempels. Voor kinderen die opgroeien in armoede gaat het bijvoorbeeld niet alleen om de kosten voor de activiteit. Er zijn nog meer drempels die invloed hebben op deelname. Denk aan angst voor mogelijke bijkomende kosten zoals traktaties, of schaamte omdat ze geen dure sportkleding hebben of omdat hun ouders niet kunnen rijden.
Praktijkvoorbeelden
- Verschillende organisaties hebben het Samenspeelakkoord ondertekend en zetten zich in voor een inclusieve speelcultuur, zodat ook voor kinderen met een beperking samen spelen vanzelfsprekend wordt. Lees meer bij het SamenSpeelNetwerk.
- Lees ook: Een inclusieve speeltuin? Zo pakt De Gibraltar in Amsterdam het aan, over een speeltuin in een gemengde Amsterdamse wijk. Die heeft aangepaste speeltoestellen voor kinderen met een beperking en besteedt aandacht aan ontmoetingen tussen ouders en het creëren van een sociaal vangnet.
- Amerfoort heeft Buurtspeelcoaches om alle kinderen meer te laten bewegen. Ze organiseren activiteiten door de hele stad. Zo bewegen ook kinderen die minder snel bij de sportvereniging belanden.
Meer weten?
- Bekijk de inspiratiesheet over het betrekken van mensen in armoede bij beweegactiviteiten en de whitepaper ‘Jeugd die in armoede opgroeit’.
- Lees de uitkomsten van het onderzoek van Mulier Instituut naar factoren die spelen bij meiden met een migratieachtergrond bij het deelnemen aan sport- en beweegdeelname.
Deelakkoord Topsport die inspireert
In het kader van Topsport die inspireert, kun je onderzoeken of talenten dezelfde kansen krijgen om zich te ontplooien. En bedenk ook dat topsporters rolmodellen kunnen zijn voor bepaalde groepen, zoals lhbti-topsporters en topsporters met een migratieachtergrond. Bij het thema topsport kun je de volgende vragen met elkaar bespreken:
- Kan iedereen meedoen als vrijwilliger, supporter en/of deelnemer?
- Worden olympische en paralympische topsporters uit de regio ingezet ter inspiratie?
- Kun je topsport als platform voor inclusie en diversiteit benutten?
Praktijkvoorbeeld
- Voor het verbeteren van het sporttalentklimaat legt het Utrechts Sportakkoord de verbinding tussen sport en onder andere maatschappelijke organisaties.
Meer weten?
- Luister de aflevering van de podcast Sport en Samenleving over inclusiviteit, veilig sportklimaat en hoe sterke sportclubs tot een sterk topsportklimaat leiden.
- Bekijk de video over het beweegprogramma ‘Ik neem je mee’.
Deelakkoord Inclusief sporten en bewegen
Het deelakkoord Inclusief sporten en bewegen richt zich er in de kern op dat iedereen mee kan doen. Bij inclusie gaat het niet alleen om het wegnemen van drempels, maar ook om de ervaring van de mensen om wie het gaat. Samenwerking tussen sport en maatschappelijke organisaties levert vaak een goede bijdrage aan het realiseren van inclusieve ambities.
Praktijkvoorbeelden
- In het Lingewaards Sportakkoord wordt volop de verbinding gelegd met de zorg, zodat zorgverleners patiënten doorverwijzen naar de initiatieven. Het gaat niet alleen om sportdeelname, maar ook bredere betrokkenheid bij de sportcontext. Zo biedt een tennisclub in Lingewaard mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt werkplekken aan.
- Voor mensen met (een verhoogde kans op) diabetes maak je bewegen laagdrempeliger met de Nationale Diabetes Challenge.
Tips voor in je gemeente
- Zet een buurtsportcoach in voor groepen mensen die belemmeringen ervaren bij het sporten en bewegen. Zij kunnen een rol vervullen in het bereiken en begeleiden van mensen voor wie sporten en bewegen niet vanzelfsprekend is. De geactualiseerde doelstellingen voor de inzet van de buurtsportcoach hangen nauw samen met de ambities uit het Nationaal Sportakkoord.
- Maak een koppeling met de Lokale Preventieakkoorden. Lees ook de notitie: Preventieakkoord: maatregelen en doelen om sociaaleconomische gezondheidsverschillen terug te dringen.
- Ga in gesprek met de beoogde doelgroep en pas de (bedachte of bestaande) interventie aan op de wensen en behoeften van de doelgroep. Vaak zijn het de kleine praktische zaken die een groot verschil kunnen maken in het wederzijds begrip en het gevoel van erkenning. Dat zal uiteindelijk tot een hogere participatiegraad leiden.
Meer weten?
- Maak gebruik van deze tips en tools voor het realiseren van inclusief sporten en bewegen.
