Zo stimuleer je een gezonde omgeving in de verstandelijk gehandicaptenzorg

Onderzoek naar een gezonde leefomgeving

Het onderzoeksproject heeft als doel om begeleiders beter toe te rusten en te werken aan een gezondere leefomgeving. Zo is onderzocht wat begeleiders nodig hebben en hoe gezonde voeding en beweging al wel worden gestimuleerd. Op basis van de uitkomsten is met begeleiders, deskundigen (zoals paramedici), mensen met een beperking, hun naasten en studenten een leertraject voor begeleiders ontwikkeld. Ook is een omgevingsscan gemaakt om in kaart te brengen welke hulpbronnen voor gezond leven op een locatie aanwezig zijn, wat betrokkenen ervan vinden en welke wensen zij hebben voor verbetering. Het leertraject en de omgevingsscan zijn daarna geïmplementeerd en geëvalueerd in de dagelijkse praktijk bij vier verschillende zorglocaties.

Leertraject

Het leertraject bestaat uit een e-learning en drie teambijeenkomsten. Daarin wordt aandacht besteed aan de eigen overtuigingen over een gezonde leefstijl, de invloed hiervan op de begeleiding en het team, het inzetten van gedragsveranderingstechnieken en de omgang met sociale invloed, de omgeving en bestaande hulpmiddelen voor het stimuleren van een gezonde leefstijl. Ook zijn er tools ontwikkeld om het geleerde in de praktijk te brengen.

Begeleiders gaven aan het moeilijk te vinden om gezond gedrag bij cliënten te stimuleren. Hiervoor is een kaart ontwikkeld met mogelijke technieken om dat te doen. De kaart met voorbeelden van de technieken kan als herinnering op de groep liggen. Zo staat er bijvoorbeeld op dat je iemand een beweging kunt laten zien door bijvoorbeeld een arm te begeleiden. Daarmee stimuleer je beweging en dat kan leiden tot ander leefstijlgedrag.

Ook vinden begeleiders het lastig om te gaan met de verschillende meningen in een team over gezond leven. Het is belangrijk je ervan bewust te zijn dat dit een rol speelt in de begeleiding. In de teambijeenkomsten ga je hierover in gesprek en maak je keuzes wat je samen belangrijk vindt voor de cliënten. In de e-learning vind je ook informatie over wat gezonde voeding en beweging betekent voor mensen met een verstandelijke beperking. Ook voor hen is het belangrijk om gezonde producten te eten uit de Schijf van Vijf. En voor bewegen geldt: sta vaker op of wissel van houding.

Omgevingsscan

De omgevingsscan is een hulpmiddel waarmee cliënten, cliëntvertegenwoordigers en begeleiders van een locatie gezamenlijk hulpbronnen voor gezond leven in en rondom de locatie in kaart brengen. Voorbeelden zijn voorbeeldgedrag van begeleiders en hulpmiddelen in de fysieke omgeving, zoals een tovertafel en een park met beweegtoestellen in de buurt. Ook kun je bij hulpbronnen denken aan budgetten en beleid vanuit de organisatie die gezond leven ondersteunen.

De omgevingsscan levert een overzicht op van de aanwezige mogelijkheden, ervaringen met de hulpbronnen en de kansen voor een gezondere omgeving. Een applicatie op de projectwebsite genereert de uitkomsten van de scan automatisch. Deze uitkomsten komen in een uitgebreide samenvatting en een infographic. Met de informatie kunnen betrokkenen op een locatie een actieplan opstellen voor verbeteringen. Mogelijke punten in het actieplan:

• Zet beschikbare hulpmiddelen meer in. Voorbeelden hiervan: maak gebruik van de hometrainer, ontwikkel een map met beweegideeën voor op de groep en plaats de fruitmand meer in het zicht.
• Verbeter de samenwerking tussen professionals. Voorbeelden: houd een overzicht bij van wat cliënten eten, zowel door begeleiders van wonen als dagbesteding, houd een periodiek overleg tussen gezondheidsprofessionals en begeleiders over het stimuleren en ondersteunen van gezond leven (voorbeelden van gespreksonderwerpen: wissel inspiratie uit, bespreek cliëntspecifieke vragen en bespreek instructies voor beweegoefeningen van de fysiotherapeut).
• Maak afspraken op locatieniveau. Maak bijvoorbeeld bewegen van cliënten een vast onderdeel in het dagprogramma.
• Maak hulpmiddelen. Een voorbeeld is een map met producten, maaltijden en recepten voor cliënten, passend bij hun mogelijkheden, zodat je ze kunt betrekken in hun voedselkeuzes.
• De locatiemanagers bespreekt binnen de organisatie of er meer budget kan worden vrijgemaakt voor hulpmiddelen voor beweging, beweegactiviteiten en gezonde voeding van cliënten.

Ervaringen

De houding van begeleiders tegenover de begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking op het gebied van voeding en beweging is verbeterd, zo bleek na de scholing. Ze hebben acties ingezet om de leefomgeving gezonder te maken. Het leertraject lijkt een veelbelovende interventie om begeleiders te scholen. Gebruikers beoordelen de omgevingsscan als behulpzaam voor het vergroten van bewustzijn van hoe omgeving van invloed is op leefstijl. Ook geeft de omgevingsscan gebruikers inzicht in de beleving van de locatie.

Meer weten?

• Meer informatie over de resultaten van het onderzoek is te vinden in deze factsheet
• Meer informatie over het project is te vinden op de website van Kennisplein Gehandicaptensector
• Volg het onderzoek via Facebook
• Bekijk de beweegrichtlijnen voor mensen met een verstandelijke beperking, die door Kenniscentrum Sport & Bewegen ook zijn weergegeven in een beweegvisual