Highlights
- 4 op de 10 mensen krijgt ooit te maken met een psychische aandoening.
- Sport en bewegen kan deze doelgroep helpen aansluiting te vinden bij de maatschappij en zich betrokken te voelen.
- Om passend aanbod te organiseren voor deze doelgroep, is het belangrijk dat je de drempels en drijfveren kent en daarop inspeelt.
- Samenwerking tussen domeinen speelt een sleutelrol, zoals de verbinding tussen de ggz en de georganiseerde sport.
Wat is een psychische aandoening
Ruim 40% van de Nederlanders krijgt ooit met een psychische aandoening te maken (Trimbos Instituut). Daarbij zijn drie hoofdgroepen te onderscheiden: stemmingsstoornissen, angststoornissen en middelenstoornissen. Voor iedere groep geldt dat ongeveer een op de vijf mensen ermee te maken krijgt.
Binnen de groep stemmingsstoornissen komt vooral depressie veel voor. Onder angststoornissen vallen bijvoorbeeld specifieke fobieën zoals vliegangst, sociale fobieën en paniekstoornissen. Middelenstoornissen zijn onder andere alcoholmisbruik en drugsverslaving.
Belang van sport en bewegen: ‘meedoen’ met een psychische aandoening
Sport en bewegen kan mensen met psychische aandoeningen helpen om ‘mee te doen’ in de maatschappij. Met name teamsport en georganiseerde sport bieden hen de kans om met anderen in contact te zijn en zich betrokken te voelen.
Van samen bewegen tot meehelpen op de club: sport zet mensen letterlijk en figuurlijk in een sociale context in beweging. Belangrijk, want juist onder deze groep spelen gevoelens van eenzaamheid en ‘er niet bij horen’ een grote rol.
Bewegen helpt daarnaast psychische klachten te verminderen, zelfvertrouwen en zelfbeeld te versterken, herstel te bevorderen en terugval te voorkomen. Ook dat draagt bij aan de (re)integratie in de maatschappij.
Lees meer over de effecten van sport en bewegen op psychische klachten en het sociaal functioneren.
Praktijkvoorbeeld: psychisch kwetsbare jongeren in beweging met GoodMoves
GoodMoves is een Utrechts sportprogramma waarbij jongeren (16-26 jaar) met psychische klachten 4 x 8 weken begeleid bewegen. De deelnemers trainen in klein groepsverband in een interactieve sportruimte bij een sportcentrum. Daarbij komen verschillende sportaspecten aan bod, zoals uithoudingsvermogen en kracht.
Bewegen helpt de deelnemers om door sport lekkerder in hun vel te zitten, minder stress en spanning te ervaren en meer rust in hun hoofd te krijgen. Begeleid sporten helpt hen bovendien om meer vertrouwen in zichzelf te ontwikkelen en hun eigenwaarde te vergroten. Dat heeft positieve effecten die overvloeien naar andere levensgebieden, zoals studie, werk of sociale contacten. Het project, waarbij de lijntjes met de hulpverleners van de deelnemers kort zijn, werkt zo als brug tussen hulpverlening en de maatschappij. Een brug van meedoen met bewegen naar meedoen in de maatschappij.
Motieven en drempels om te sporten en bewegen
Mensen met een psychische aandoening hebben ongeveer dezelfde drijfveren om te bewegen als de rest van de bevolking. Denk aan de gezondheid verbeteren, fitter en sterker worden, meer energie krijgen, stress verminderen, meer zelfvertrouwen krijgen, afvallen en er mooier uitzien.
Toch sporten mensen met een psychische aandoening minder dan gemiddeld. Stigma speelt daarbij een belangrijke rol: ze zijn vaak bang voor de vooroordelen van anderen. Ze hebben het gevoel ‘anders te zijn’ en kampen met schaamte en onzekerheid. Een andere drempel is het gebrek aan geloof in eigen kunnen. Aansluiten bij sportaanbod vraagt vertrouwen in je eigen sociaal-emotionele en fysieke vaardigheden. Dit vertrouwen blijkt bij mensen met een psychische aandoening vaak lager te zijn. Ze zijn bang niet mee te kunnen met de rest, of twijfelen of ze om kunnen gaan met lastige emoties tijdens het bewegen.
Ook kent de doelgroep niet altijd de waarde die bewegen voor hen kan hebben en sluit het (sport)aanbod onvoldoende aan op individuele wensen en behoeften.
Meer weten over motieven en belemmeringen?
- Lees over recent onderzoek naar de drempels en motieven van deze doelgroep.
- Bekijk de factsheet van dat onderzoek.
- Lees meer over de drempels ‘stigma’ en ‘geloof in eigen kunnen’ in de whitepaper Toegankelijkheid sportverenigingen voor mensen met psychische problemen’. Of neem een kijkje bij de Socialrun, een estafetteloop om stigma rondom psychische aandoeningen tegen te gaan.
Aansluiten op leefwereld
Een grote uitdaging schuilt in het aansluiten op de leefwereld van mensen met een psychische aandoening. Wil je deze doelgroep in beweging krijgen? Dan is enkel aanbod opzetten is vaak onvoldoende. De aansluiting van aanbod en begeleiding op de beleving van de doelgroep is cruciaal.
Allereerst is het belangrijk dat je inspeelt op het gevoel ‘er niet bij te horen’ en de angst voor vooroordelen. Hoe creëer je een sportieve omgeving waar iedereen zich welkom voelt? Sporten vraagt bovendien zaken als motivatie, energie, actie en zelfvertrouwen. Dit zijn juist elementen waar mensen met psychische aandoeningen moeite mee kunnen ervaren. Wanneer iemand weinig zin of motivatie voelt en het lastig vindt om in actie te komen, kan bewegen een hele opgave zijn. Als iemand angstig is, vormt een grote groep of onbekende activiteit mogelijk een hoge drempel. En voor iemand die zich somber voelt, kan een springerige, jolige instructeur soms juist extra weerstand opleveren.
Het is belangrijk dat je je hiervan bewust bent als professional of organisatie en bekijkt ‘waar iemand staat’ om daar op in te spelen. Kies voor maatwerk waar mogelijk. Welke activiteiten vindt iemand leuk? Welke mogelijkheden en beweegredenen heeft iemand? Welk type begeleiding past bij diegene?
Meer tips om als sportclub drempels weg te nemen?
- Lees de factsheet Drempels Weg van Team Sportservice of de samenvatting daarvan.
- Laat je inspireren door recent onderzoek over het aansluiten op individuele motieven, voorkeuren en belemmeringen van mensen met een psychische aandoening.
Praktijkvoorbeeld: de inclusieve sportclub
In België staat sportclub Boezjeern: een inclusieve omnisportclub voor volwassenen. Hier is iedereen welkom, met extra aandacht voor wie het moeilijk heeft, zoals mensen met een psychische kwetsbaarheid. Op deze club hoeven de sporters niet bang voor te zijn voor ‘lastige vragen’ of vervelende reacties. Bewegen staat centraal, en je verhaal delen hoeft nooit maar mag altijd. Van een motiverend sms’je voorafgaand aan een training tot een cultuur waarin het prima is om je niet prima te voelen: de club probeert bij de leefwereld van de doelgroep aan te sluiten en bereikt zo mensen die anders waarschijnlijk niet zouden bewegen.
Samenwerking tussen domeinen
Om mensen met een psychische aandoening mee te laten doen met en door sport en bewegen, is niet alleen de aansluiting op hun leefwereld belangrijk. Ook samenwerking tussen domeinen en partijen is cruciaal, waarbij ieder vanuit zijn eigen expertise werkt. 1+1=3. Zo biedt de verbinding tussen de ggz en de georganiseerde sport veel kansen. De brug van club naar cliënt.
Als maatschappelijke organisatie kun je aansluiten bij bestaand aanbod door samenwerkingen met de georganiseerde sport op te zoeken.
- Dat kan bijvoorbeeld door samen speciaal aanbod te organiseren, zoals een vast sportmoment op de vereniging voor cliënten van een ggz-instelling.
- Het helpt daarbij als zorgorganisaties de toestroom van patiënten richting de vereniging bevorderen. Initiatieven zoals sportmaatjes die mensen helpen ‘integreren’ in de club kunnen daarbij helpen.
- Om deze doorstroom te voeden, is het ook belangrijk dat het verenigingsleven toegankelijk is voor deze doelgroep. Mensen met een psychische aandoening moeten zich welkom voelen op de reguliere club, en het aanbod moet aansluiten op hun wensen, behoeften en mogelijkheden.
Meer weten over hoe je als sportvereniging toegankelijk kunt zijn voor mensen met psychische aandoeningen? Lees de whitepaper ‘Toegankelijkheid sportverenigingen voor mensen met psychische problemen’. Of neem een kijkje bij het BigMove GGZ-programma waarbij zorg en bewegen samenkomen.
Praktijkvoorbeeld: volleyballen en hardlopen op de club
Cliënten van ggz-instelling Dijk en Duin hebben verschillende mogelijkheden om bij reguliere sportclubs te sporten. Volleybalclub Croonenburg organiseert avonden waarop zij welkom zijn om samen met de spelers van Croonenburg te komen volleyballen. Dit verlaagt de drempel om door te stromen naar een reguliere vereniging. Liever een rondje hardlopen? Dat kunnen de cliënten doen bij atletiekvereniging A.V. Lycurgus. Trainers van de club geven daar samen met een begeleider van Dijk en Duin runningtherapie. Mooie voorbeelden van samenwerkingen tussen de ggz en het verenigingsleven.
Praktijkvoorbeeld: Start to Move
Start to Move van Team Sportservice helpt maatschappelijke organisaties de verbinding te leggen met sportverenigingen. Samen wordt gekeken hoe je gebruik kunt maken van bestaand aanbod. Dit maakt laagdrempelige, sportieve activiteiten voor mensen met psychische klachten mogelijk. Doel? Met plezier sporten en zinvolle vrijetijdsbesteding creëren. En dat helpt weer bij het (re)integreren in de maatschappij.
