Zo laat je laaggeletterden meedoen met sport en bewegen

Hoeveel mensen zijn laaggeletterd?

1 op de 6 mensen is laaggeletterd. Dat zijn 2,5 miljoen mensen van 16 jaar en ouder die veel moeite hebben met lezen, schrijven, of rekenen. Ook hebben zij vaak moeite met digitale vaardigheden, zoals werken met computer of smartphone. Laaggeletterdheid kan met name voorkomen bij ouderen, laagopgeleiden en mensen met een migratieachtergrond. De grootste groep (45%) bestaat uit oudere autochtonen met een middelbaar opleidingsniveau^[1].

Meer feiten en cijfers staan in de factsheet van stichting Lezen & Schrijven over laaggeletterdheid in Nederland.

De impact van laaggeletterdheid

Laaggeletterdheid is meer dan ‘alleen’ moeite met taal. Het heeft veel impact op werk, gezondheid, financiën en sociale contacten. De helft van deze groep heeft bijvoorbeeld geen baan. Verder hebben mensen met laaggeletterdheid een ongezondere leefstijl^[2] en lopen ze dus meer risico op leefstijlgerelateerde ziekten.

Hun gezondheidsvaardigheden zijn bovendien laag: het kunnen vinden, begrijpen en toepassen van informatie over bijvoorbeeld een gezonde leefstijl. Ook ligt eenzaamheid op de loer. Mensen trekken zich terug omdat ze zich schamen of buitengesloten voelen, of begrijpen uitnodigingen niet. Kortom, bij mensen met laaggeletterdheid stapelen zich vaak problemen op die elkaar versterken, waardoor meedoen in de samenleving steeds lastiger wordt. Sport kan hierbij een rol spelen.

Wat betekent sport voor laaggeletterden?

Bewegen kan mensen met laaggeletterdheid betrekken bij de maatschappij. Bedenk: voor sporten zelf is geen of weinig taal nodig. Daardoor is het een aantrekkelijke activiteit die mensen relatief weinig confronteert met taal(problemen). Bewegen kan ook helpen gezondheidsverschillen te verkleinen en stress te verminderen, die bijvoorbeeld voortkomt uit schulden, werkloosheid of eenzaamheid.

Een vereniging biedt ook veel sociale waarde voor deze doelgroep. Mensen kunnen op de club een sociaal netwerk en vangnet opbouwen. Dat is belangrijk voor een groep die het risico loopt zich eenzaam of buitengesloten te voelen. Niet alleen omdat contact met anderen plezierig is en het gevoel geeft ‘erbij te horen’, als sporter of vrijwilliger. Maar ook omdat anderen hen bijvoorbeeld kunnen helpen bij problemen.

Taal als drempel voor bewegen

Om mensen met laaggeletterdheid bij jouw sportaanbod te betrekken, moet je weten wat hen van sporten weerhoudt. Dat kan van alles zijn, want dit probleem speelt in allerlei lagen van de samenleving. ‘Dé laaggeletterde’ bestaat niet. Een 65-plusser met laaggeletterdheid ervaart andere barrières dan een laagopgeleide jongvolwassene of een moeder met gezin. Kijk dus met wie binnen deze doelgroep je te maken hebt.

En: altijd geldt dat laaggeletterdheid op zichzelf een drempel kan zijn. Bedenk dat het dagelijks leven – dus ook meedoen met sport en bewegen – vol zit met momenten waarop je taal gebruikt:

• Invullen van (digitale) formulieren.
• Begrijpen van informatie: routebeschrijving, trainingstijden, nieuwsbrief.
• Reizen in het openbaar vervoer.
• Kennen, begrijpen en aanvragen van financiële regelingen, zoals een kortingspas.
• Verwoorden waar je pijn hebt bij een blessure of aandoening.
• Meedoen met communicatievormen zoals de groepsapp in een team.
• Tips over bewegen begrijpen en toepassen.

Wees je bewust van mogelijke problemen met zaken die voor jou vanzelfsprekend zijn.

Rol van de sportvereniging

Je bent als sportclub bij uitstek een vertrouwde omgeving waar allerlei mensen uit de wijk rondlopen en elkaar ontmoeten. En de kans dat er leden met laaggeletterdheid binnen jouw vereniging zijn, is misschien groter dan je denkt. Bijvoorbeeld: in Rotterdam alleen al gaat het om bijna 100.000 mensen.

Naast rekening houden met taaldrempels, kun je als sportvereniging nog meer betekenen voor deze doelgroep. Zoals het probleem herkennen, bespreekbaar maken en doorverwijzen. Professionals in bijvoorbeeld onderwijs en zorg doen dit al, maar óók trainers, coaches en beweegprofessionals kunnen dit doen. Kortom: door als sportaanbieder toegankelijk te zijn voor mensen met laaggeletterdheid, help je hen gezonder, veerkrachtiger, socialer en meer zelfredzaam te worden.

Praktische tips voor sportverenigingen

Als je iets wilt betekenen voor deze doelgroep, hoe pak je dat dan aan? We delen een paar praktische tips voor clubs.

Eenvoudige taal

• Gebruik makkelijke woorden en korte zinnen. Voeg plaatjes toe over sportactiviteiten of trainingstijden.
• Experimenteer eens met een simpel audiobericht in plaats van een e-mail.
• Gebruik ook offline kanalen – kijk hoe je kunt communiceren via bijvoorbeeld school of huisarts.
• En ben je al in gesprek? Spreek dan langzaam, vat de antwoorden van de ander samen en check of je het goed begrijpt.

Herkennen en bespreekbaar maken

• Let op signalen zoals: op de verkeerde tijd / dag komen, ogen niet bewegen over tekst, antwoorden geven die niet aansluiten op je vragen en leessituaties vermijden.
• Vraag jouw leden – waar gepast – op een vriendelijke manier of ze (taal)drempels ervaren. En vraag laaggeletterde leden om bijvoorbeeld te helpen met het testen van flyers of de website van de club.
• Soms denken begeleiders of professionals dat iemand onverschillig of ongemotiveerd is, terwijl deze in feite de uitleg of vraag onvoldoende begrijpt. Wees je hiervan bewust in het contact.

Bekijk de de training van Pharos over signaleren en effectief omgaan met laaggeletterdheid (met trainingsacteur). Deze training is ook geschikt voor de sport.

Praktijkvoorbeeld: de Luisterfiets

Fietsen voor je luisterverhaal: met de Luisterfiets kan het, een initiatief vooral gericht op mensen met laaggeletterdheid. Het Taalcafé in de bibliotheek van Helmond mocht het eerste exemplaar neerzetten. De stationaire fiets nodigt mensen uit voor een ‘ritje’ en zodra ze een bepaald tempo fietsen, horen ze een verhaal. Twee vliegen in één klap: in contact met bewegen én taal.

Praktijkvoorbeeld: De Sportieve Taalles

In Rotterdam hebben Rotterdam Sportsupport, Bibliotheek Rotterdam en Basisschool RK de Regenboog de handen ineengeslagen met De Sportieve Taalles. Daarbij volgen peuters en ouders samen een parcours. Bij elke sportieve oefening hoort een taaloefening. Zo ontwikkelen de kinderen hun motorische én taalvaardigheden. Bovendien betrekt het hun ouders en geeft het hen meer zelfvertrouwen op (Nederlands) taalgebied.

Rol van de buurtsportcoach

Ook als buurtsportcoach ben je een belangrijke speler: jij kunt mensen met laaggeletterdheid in beeld brengen en begeleiden. Jij kent het lokale sportaanbod en kunt mensen helpen de weg te vinden naar de vereniging die bij hen past. Omgekeerd kun je verenigingen ondersteunen aan te sluiten op de doelgroep en in te spelen op behoeften en drempels van de mensen in de wijk. Zo sla je de brug.

Ook is het belangrijk dat je laaggeletterdheid kunt herkennen en het onderwerp durft te bespreken. Een open en vertrouwde sfeer nodigt mensen eerder uit om open te zijn over hun moeite met taal; iets waar veel mensen zich voor schamen.

Samenwerken sport, zorg en sociaal domein

Werk als sportvereniging samen met andere organisaties in sociaal domein en zorg. Huisarts, bibliotheek, buurthuis, gemeente en welzijn hebben mogelijk zicht op en contact met de doelgroep. Samen kunnen jullie voor hen de brug slaan tussen sportaanbod en andere domeinen.

Tip: wist je dat je bij expertisecentrum Pharos online en offline incompany trainingen op maat kunt aanvragen om effectief om te gaan met laaggeletterdheid, bijvoorbeeld bij jou op de vereniging?

Bekijk onderstaand filmpje over het programma Samen in beweging in Rotterdam waarbij deelnemers hun hoofd ‘vullen’ met taalles en daarna hun hoofd ‘leegmaken’ met sport.