Psychische aandoeningen vormen een groeiende uitdaging in onze samenleving. Uit onderzoek blijkt dat het afgelopen jaar ongeveer een kwart van de volwassenen één of meerdere psychische aandoeningen had[1]. Dit zijn bijna 3,3 miljoen mensen. Angststoornissen zijn hierbij de koploper: ruim een kwart van de mensen krijgt in hun leven te maken met een angststoornis en 15% van de volwassen bevolking in Nederland had hier in de afgelopen 12 maanden mee te maken.
Lees ook het overzichtsartikel over bewegen bij psychische aandoeningen. Of verdiep je in beweegstimulering voor mensen met depressie of een verslaving.
Wat zijn angststoornissen?
Een angststoornis is een verzamelnaam voor psychische aandoeningen waarbij sprake is van grote angst en bezorgdheid (bange voorgevoelens) bij bepaalde gebeurtenissen of activiteiten en het moeilijk is om deze gevoelens onder controle te houden[2].
Deze angst en bezorgdheid hangen samen met symptomen zoals vermoeidheid, irritatie of onrust. Het gaat bij een angststoornis om een aanhoudende angst, die niet in verhouding staat tot de situatie. Iemand wordt echt beperkt in het functioneren of er is duidelijk sprake van lijden. Dat is wat anders dan een keer flink zenuwachtig zijn voor een presentatie.
Voorbeelden van angststoornissen
- Paniekstoornis: aanvallen van plotselinge, hevige angst.
- Agorafobie (pleinvrees): angst voor openbare plekken, het openbaar vervoer, etcetera.
- Sociale fobie: angst voor sociale situaties, vooral als er iets van je wordt verwacht.
- Specifieke fobie: angst voor een bepaald voorwerp of een situatie. Bekende vormen zijn vliegangst en hoogtevrees.
- Gegeneraliseerde angststoornis: voortdurende angst en bezorgdheid over alledaagse dingen.
Waarom bewegen helpt tegen angstklachten
Bewegen kan op verschillende manieren angst helpen voorkomen of verminderen, zo blijkt uit onderzoek[3]. Denk hierbij aan:
- Stressreductie
- Meer zelfvertrouwen of geloof in eigen kunnen (self-efficacy)
- Afleiding van niet-helpende gedachten of persoonlijke problemen
- Gewenning aan lichamelijke sensaties die mensen associëren met angst of paniek, zoals een hoge hartslag of zweten
- Verbeteringen in hersengebieden die samenhangen met emotieregulatie
Het voorkomen van angstklachten met bewegen
Uit onderzoek blijkt dat bewegen kan helpen om angstklachten en -stoornissen te voorkomen (de preventieve waarde). Zo toonde een studie aan: mensen die regelmatig bewegen, hebben minder risico op het ontwikkelen van angststoornissen dan inactieve personen[4].
Ook lijkt meer bewegen samen te gaan met een groter beschermend effect. Omgekeerd hangt sedentair gedrag1 (zoals autorijden en televisie kijken) juist samen met angstsymptomen[5]. Zo blijkt: hoe meer tijd adolescenten zittend doorbrachten, hoe groter de kans dat ze angstklachten ontwikkelden[6].
Het verminderen van angstklachten met bewegen
Bewegen biedt ook kansen bij het verminderen van angstklachten- en stoornissen (de curatieve waarde). Zo is er bewijs dat volwassenen die werden behandeld voor angststoornissen in de eerstelijnszorg2, door te bewegen minder neuropsychiatrische symptomen ervaarden, zoals angst[7]. Ook bij niet-gediagnosticeerde kinderen en jongvolwassenen is er beginnend bewijs dat beweeginterventies angstsymptomen verminderen[8]. De voordelen van lichaamsbeweging waren in deze overzichtsstudie zichtbaar bij verschillende vormen van beweging, inclusief aerobe oefeningen, krachttraining en mind-body oefeningen zoals yoga.
Beweegdrempels bij angstklachten
Bij mensen met angststoornissen spelen specifieke drempels mee. Denk aan schaamte vanwege stigma. Of de angst niet begrepen te zullen worden door begeleiders of andere deelnemers. Hieronder staan ook per type angststoornis voorbeelden van drempels:
- Bij een sociale fobie is sporten in een (grote) groep misschien te spannend. Zeker als er prestatie-elementen meespelen. Of als een deelnemer zich bekeken voelt of in het middelpunt kan belanden. Kies liever voor kleinere groepen of een-op-een-begeleiding en zorg voor een veilige sociale omgeving.
- Bij een paniekstoornis kan iemand sportactiviteiten vermijden uit angst een paniekaanval te krijgen. Deze angst is groter als er andere (onbekende) mensen bij zijn of als er geen vakkundige begeleiding is om te helpen. Ook veroorzaakt (intensief) bewegen lichamelijke sensaties zoals een hogere hartslag en snellere ademhaling, die lijken op de sensaties van een paniekaanval. Dit kan (de angst voor) een paniekaanval uitlokken. Houd hier rekening mee, benoem dit en kies eventueel een beweegvorm met lagere intensiteit. Leg ook uit hoe iemand de fysieke sensaties kan interpreteren en ermee kan omgaan.
- Bij agorafobie (pleinvrees) kan het lastig zijn om op de sportlocatie te komen. Of is sporten op een openbare plek zoals bos of park bedreigend. Denk goed na over een passende locatie en route.
- Een specifieke fobie kan allerlei drempels opwerpen. Heeft iemand bijvoorbeeld angst voor hoogtes? Stuur diegene dan niet naar een sportlocatie die alleen te bereiken is met een steile of leuningloze trap. En bij angst voor lichamelijk contact met anderen is een contactsport niet de beste optie.
- Bij een gegeneraliseerde angststoornis kan de beweegactiviteit in algemene zin veel stress opleveren. Denk aan het risico op een blessure of een gevoel van prestatiedruk. Bespreek samen hoe je dit kunt ondervangen. Denk naast sport ook aan bijvoorbeeld ademhalingsoefeningen om te kalmeren.
Bedenk dat angststoornissen regelmatig overlappen met andere mentale problematiek. En dat ook algemene beweegdrempels kunnen meespelen. Ga dus in gesprek over meespelende factoren zoals stress of financiële kosten en verdiep je in de belangrijkste beweegdrempels voor mensen met een verslaving en voor mensen met stemmingsstoornissen zoals depressie.
Praktische tips
Hieronder vind je extra tips om als (zorg)professional mensen met een angststoornis te helpen bewegen:
- Leg uit hoe bewegen kan helpen om angstklachten te voorkomen of verminderen.
- Bedenk alles gezamenlijk, beslis niet ‘over’, maar ‘met’.
- Zoek samen naar een activiteit die aansluit.
- Ontdek welke drempels meespelen en bedenk (samen) hoe je die verlaagt.
- Kijk breed: niet alleen de beweegactiviteit moet aansluiten, maar ook de randvoorwaarden en contextfactoren.
- Begin rustig en maak duidelijke, kleine stappen.
- Erken iemands gevoel en behoeften, maar daag ook uit om grenzen te verleggen.
Blijf uitnodigen, ook als het spannend is
De praktische tips zijn geïllustreerd door Renske Rietbergen. Zij is directeur van SailWise, een watersportaanbieder voor mensen met een beperking. Zij gelooft dat je mensen moet uitnodigen dingen te proberen, ook als het spannend is. “Werk daarbij met kleine successen. Zo wilde een meisje met enorme waterangst alleen rummikubben. We luisterden naar haar wens maar zeiden: wat als je op de kant gaat rummikubben, op een sup? Uiteindelijk zat ze te rummikubben op de mega-supplank, ín het water. Een echte overwinning.” Lees hier het hele artikel over SailWise.
Conclusie
Sport en bewegen is een mooie manier om angstklachten te voorkomen en verminderen. Hoewel het mogelijk niet voor iedereen dé oplossing is, kan het vaak veel opleveren. Het is belangrijk om je als (zorg)professional bewust te zijn van de kracht en beperkingen van bewegen voor de mentale gezondheid. Help mensen op weg vanuit een open blik en een samenwerkingsgerichte houding, mét oog voor de ervaren drempels.
- Met sedentair gedrag worden zittende, (half)liggende activiteiten waarbij we weinig energie verbruiken (minder dan 1,5 MET*) bedoelt. Slapen is hierbij uitgezonderd. ↩︎
- Eerstelijnszorg is waar je zonder verwijzing naar toe kunt gaan. ↩︎
Bronnen
- ten Have, M., Tuithof, M., van Dorsselaer, S., Schouten, F., de Graaf, R. Over de studie NEMESIS NEMESISColofon https://cijfers.trimbos.nl/nemesis/over-nemesis/colofon/.Geraadpleegd op: 19 november 2024.Trimbos-instituut, Utrecht.
- Trimbos Instituut. Alcohol en angststoornissen. Available from:: https://www.trimbos.nl/kennis/alcohol/alcohol-en-mentale-gezondheid/alcohol-en-angststoornissen/. [accessed 19-11-2024].
- Carter, T., Pascoe, M., Bastounis, A., Morres, I. D., Callaghan, P., & Parker, A. G. (2021). The effect of physical activity on anxiety in children and young people: A systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 285, 10-21.
- Schuch, F. B., Stubbs, B., Meyer, J., Heissel, A., Zech, P., Vancampfort, D., … & Hiles, S. A. (2019). Physical activity protects from incident anxiety: A meta‐analysis of prospective cohort studies. Depression and anxiety, 36(9), 846-858.
- Hallgren, M., Owen, N., Vancampfort, D., Dunstan, D. W., Wallin, P., Andersson, G., & Ekblom-Bak, E. (2020). Associations of sedentary behavior in leisure and occupational contexts with symptoms of depression and anxiety. Preventive medicine, 133, 106021.
- Kandola, A., Lewis, G., Osborn, D. P. J., Stubbs, B., & Hayes, J. F. (2022). Device-measured sedentary behaviour and anxiety symptoms during adolescence: a 6-year prospective cohort study. Psychological medicine, 52(14), 2962-2971.
- Ashdown-Franks, G., Firth, J., Carney, R., Carvalho, A. F., Hallgren, M., Koyanagi, A., … & Stubbs, B. (2020). Exercise as medicine for mental and substance use disorders: a meta-review of the benefits for neuropsychiatric and cognitive outcomes. Sports Medicine, 50(1), 151-170.
- Carter, T., Pascoe, M., Bastounis, A., Morres, I. D., Callaghan, P., & Parker, A. G. (2021). The effect of physical activity on anxiety in children and young people: A systematic review and meta-analysis. Journal of Affective Disorders, 285, 10-21.
