Senioren staan fysiek en emotioneel steviger dankzij aikido

Body-Mind Fit met Aikido (BMF) is een erkende interventie voor (kwetsbare) senioren. De deelnemers zijn vooral zeventigers en tachtigers die nog zelfstandig kunnen bewegen. Deze groep is nog min of meer vitaal, maar kampt al wel met de eerste tekenen van kwetsbaarheid. Hun conditie en stabiliteit nemen af. Hierdoor ervaren ze steeds meer fysieke en sociale belemmeringen in hun leven. 

De visie achter BMF is dat ouderen – door ze te trainen in valpreventie, valtraining en weerbaarheid – via de verdedigingssport aikido deze beperkingen kunnen voorkomen of verminderen. Het doel van de aanpak is doorstroom naar een structurele aikidogroep of ander beweegaanbod.

Wennen aan ouder worden

Piet Lagerwaard is Nationaal Coördinator Ouderenbeleid bij de Aikidobond Nederland en projectleider en trainer van BMF. “Veel mensen moeten wennen aan het ouder worden”, vertelt Piet over zijn deelnemers. “Wij hadden hier bijvoorbeeld een zeventigplusser die vroeger bokser was geweest. Hij wilde eigenlijk meedoen met een reguliere aikidogroep, maar hij kon het ondanks zijn sportverleden niet meer bijbenen. Dat moest hij accepteren en dat was confronterend. In ons BMF-programma passen we de aikido-oefeningen aan, naar wat past bij het tempo en de vaardigheden van de deelnemers.”

Ontspannen en centreren

BMF is een programma van negen lessen waarin deelnemers met aikido werken aan stabiliteit en valpreventie. Ook trainen ze hun fysieke, mentale en sociale weerbaarheid. Piet: “In het fysieke deel van de les oefenen we vanuit drie uitgangspunten: ontspannen, centreren en verbinden met de ander. We proberen ze echt te laten voelen wat er gebeurt in hun lijf. Hoe voelen je schouders aan als je je gespannen voelt? Hoe kun je die vervolgens ontspannen?”

“Deelnemers leren om zichzelf te centreren. Ieder voorwerp en levend wezen heeft een zwaartepunt, dat zit bij mensen in de buurt van je navel. Als je oefent om je aandacht dáár te houden, sta je automatisch steviger en meer in balans.” Soms zie je ouderen op straat echt ‘hangen’ op hun rollator, vertelt Piet. “Trek ‘m weg en ze vallen om. Wij proberen ouderen te leren dat zo’n hulpmiddel een contactpunt is. Probeer het te benutten, zónder er volledig op te steunen. Voor zover ze dat nog kunnen uiteraard.”

Hoe reageer je op de ander?

In het sociale deel van de les praten deelnemers en begeleider na. Piet ontwikkelde hiervoor een reader met thema’s die je kunt bespreken. “Communicatie is zo’n thema. Soms hebben we deelnemers in de groep die zich wat grof kunnen uiten naar anderen. We bespreken dan hoe je écht kunt luisteren naar elkaar: wat bedoelt iemand, hoe kun je op een andere manier reageren?”

Er is ook een les over verbale duidelijkheid. Veel ouderen voelen zich overgeleverd aan de zorg of de gemeente. Ze voelen niet altijd meer ruimte om eigen keuzes te maken. Hoe kun je dan toch aangeven dat je iets niet wilt? Wij leren onze deelnemers: ‘nee’, of ‘stop’ zijn een volledige zin. Vaak gaan we onszelf uitgebreid verklaren, maar daarmee maak je jezelf juist zwakker.”

Vaker de deur uit durven

Wat levert deelname aan het BMF-programma de deelnemers op? Piet: “Wat ik hoor, is dat ze zich zekerder voelen op straat en meer ontspannen lopen. Ze zijn minder bang om te vallen en durven vaker de deur uit te gaan. Als je geen sport doet waar af en toe vallen normaal is, verkramp je als je valt. Terwijl je door ‘ontspannen’ te vallen juist minder vaak iets breekt.” Dat is winst, want elke vijf minuten komt er een 65-plusser op de spoedeisende hulp na een val.

“Ontspannen is overigens niet hetzelfde als slap staan, maar juist stabiel staan. Onze deelnemers doen in de loop van de training een oefening waarbij een veel jonger persoon tegen hen duwt. Ze zijn super verrast als ze kunnen blijven staan. Heel waardevol voor een groep die vaak denkt dat ze niets meer kunnen. Veel ouderen hebben het gevoel: ik tel niet meer mee. Door BMF kom je zowel fysiek als emotioneel beter in balans.”

Grote nieuwe doelgroep

Er zijn BMF-programma’s in het hele land mogelijk, gesubsidieerd door de overheid. Deelnemers worden geworven via lokale partners zoals welzijns- en ouderenorganisaties en sportbedrijven. Piet vertelt hoe de samenwerking tussen gemeente en sportaanbieders in zijn eigen stad Arnhem tot stand kwam. 

“We kwamen bij elkaar in het kader van het Sportakkoord. Daar koppelden we beleidsmakers ouderenbeleid van de gemeente aan lokale dojo’s¹.” Ook dojo’s kampen met teruglopende ledenaantallen. Een programma als BMF zorgt voor instroom van nieuwe leden. “Ouderen zijn wat dat betreft een potentieel grote doelgroep voor deze clubs. In Arnhem hebben we nu een aikodogroep voor ouderen op de maandagmiddag, die voortkomt uit het programma.”

Het vinden van voldoende professionele trainers is wel een uitdaging, vertelt Piet. “De meeste trainers zijn amateur en geven training als vrijwilliger naast hun gewone baan. Maar voor BMF werken we liever met opgeleide aikidotrainers, maar die groep is niet zo groot.”

Alleen schaafwondjes

Piet, tot slot: “In de wijk Presikhaaf deed een dame van 89 jaar oud mee. Na het afronden van de training raakte ze betrokken bij een ongelukje. Ze zat in een auto als passagier. Op het moment dat ze wilde uitstappen, trok de chauffeur te snel weer op en viel deze dame uit de auto. Maar, zo zei ze zelf: ‘ik heb dankzij de cursus alleen een paar schaafwondjes, want ik weet nu hoe ik moet vallen’. En dat is waarom we dit doen! Als je leert hoe je stevig kunt staan én hoe je moet vallen, hoef je niet bang te zijn. En kom je ook minder snel in een sociaal isolement terecht.” 

Meer lezen?

• Deze bouwstenen maken een succes van jouw sociale sportinitiatief.
• Kies voor een sociaal sportinitiatief en behaal succes in het sociaal domein.

1. Vechtsportschool ↩︎