De artikelen belichten de veronderstelde samenhang op maatschappelijk (macro) niveau, laten zien hoe integratie ‘werkt’ bij de sportvereniging (mesoniveau) en welke rol sport en etniciteit speelt in sportloopbanen (microniveau). Dit artikel geeft een overzicht van de verschillende artikelen en onderzoeken.
De mixfactor van sport, eenheid en verdeeldheid op het veld
Door: Lex Veldboer en Jan Willem Duyvendak, Universiteit van Amsterdam; Nanne Boonstra, Verwey-Jonker Instituut; André Krouwel, Vrije Universiteit
Sport heeft twee gezichten; sport verenigt en verdeelt. Sport versterkt bestaande sociale netwerken, maar sluit ook bepaalde groepen uit. Bovendien vergroot sport onderlinge competitiegevoelens die op hun beurt kunnen leiden tot onsportief en zelfs agressief gedrag. Sportdeelname is ook niet kleurenblind of klasseloos, sportparticipatie verloopt veelal langs gevestigde sociale scheidslijnen. In prestatieverband krijgen ontmoetingen tussen verschillende sociale milieus gestalte doordat de besten, ongeacht sociale achtergrond, bij elkaar worden geplaatst.
Bij recreanten liggen dergelijke ontmoetingen minder voor het oprapen, maar toch zijn er ook hier wel gelegenheden voor interetnische interactie. Dit leidt tot meer contact, ook al blijft dat contact vaak oppervlakkig. Het contact draagt op een bescheiden manier bij aan het positief bijstellen van beelden over en weer en tot meer kennis over elkaars manier van leven. Maar soms kan het ook leiden tot het omgekeerde: tot aanscherpen van negatieve stereotyperingen en tot gespannen omgang op het veld.
Het is eigen aan de aard van sport als vrijetijdsactiviteit dat het een belangrijke rol speelt bij het ontwikkelen en in stand houden van de eigen identiteit. De wens om onder elkaar te verkeren is vaak een positieve keus. Schaduwkant hiervan is dat de hieruit resulterende lichte gemengde contacten in de sport minder dan gehoopt de beeldvorming over en weer tussen sociale groepen verandert. Bij intensievere omgang in een gemeenschappelijk verband is daar meer kans op (bijvoorbeeld bij prestatiesport). ‘Sport verbroedert’, maar we mogen het effect niet overschatten.
Download het hoofdstuk ‘De mixfactor van sport, eenheid en verdeeldheid op het veld’.
De sport: een uitgelezen ontmoetingsplaats voor iedereen? over participatie in en integratie door sport
Door: Jan Janssens, Hogeschool van Amsterdam; Agnes Elling, W.J.H. Mulier Instituut; Paul Verweel, Universiteit Utrecht
Deze bijdrage aan de bundel beschrijft de participatie en integratie van allochtonen in en door de sport. In de samenleving bestaan daarvan hooggespannen verwachtingen. Via de sport, vooral wanneer deze beoefend wordt in gemengd verband, zouden allochtonen goed kunnen integreren in de samenleving.
Om de betekenis van sport voor integratie nader te verkennen, zijn cijfers en inzichten m.b.t. de sportdeelname en -voorkeuren van allochtonen geïnventariseerd. Daarnaast is met behulp van participerende observaties en een grootschalig survey onderzocht wat de verschillen zijn tussen sporten in gemengde en aparte sportclubs.
Conclusie is dat allochtonen gemiddeld genomen nog altijd een forse achterstand in sportdeelname hebben, maar dat ze niet over één kam kunnen worden geschoren. De verschillende allochtone bevolkingsgroepen hebben allemaal eigen sportprofielen. Sport kan maatschappelijke integratie bevorderen. Zowel de reguliere gemengde verenigingen als de eigen allochtone sportclubs kunnen fungeren als broedplaatsen voor sociaal kapitaal.
De veronderstelling dat allochtonen in eigen verenigingen bonding sociaal kapitaal opbouwen en in gemengde verenigingen bridging sociaal kapitaal, dient te worden genuanceerd. Er zijn weliswaar accentverschillen, maar in beide typen verenigingen worden beide soorten sociaal kapitaal verworven. Het onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat sportverenigingen een context vormen waarbinnen sociale netwerken ontstaan, normen van wederkerigheid tot ontwikkeling komen en sociaal vertrouwen wordt gegenereerd. In sportverenigingen doen mensen veel kennis, vaardigheden en contacten op die ook buiten de sport van pas komen. En voor zover de beeldvorming tussen autochtonen en allochtonen over en weer verandert, is dat bijna altijd in positieve zin.
Download het hoofdstuk ‘De sport: een uitgelezen ontmoetingsplaats voor iedereen? over participatie in en integratie door sport’.
De medaille heeft twee kanten, de rol van voetbal in de Nederlandse multi-etnische samenleving
Door: Jacco van Sterkenburg, Universiteit Utrecht
Dit onderzoek zet twee heersende perspectieven op de maatschappelijke rol van sport en voetbal voor de Nederlandse multi-etnische samenleving naast elkaar:
- de populaire voetbal-als-progressieve-maatschappelijke-kracht-ideologie;
- de kritisch-wetenschappelijke opvatting over sport en voetbal, die (ook) de donkere kanten ervan belicht voor interetnische relaties.
De algemeen heersende opvatting dat sport en voetbal etnische scheidslijnen doet vervagen en interetnische relaties bevordert, heeft (helaas) niet de empirische steun die je zou verwachten op grond van de rol die politici vaak aan sport en voetbal toebedelen. Het is dus de vraag of sport en voetbal kunnen bijdragen aan een blijvende afname van etnische of andere sociale ongelijkheden in de maatschappij.
Dit betekent niet dat we de kracht van voetbal in het brengen van (tijdelijke) empowerment en kansen voor etnische minderheden moeten ontkennen. Voetbalsterren bieden wel degelijk identificatiemogelijkheden voor jongeren uit etnische groepen. Maar hoewel voetbalsterren kunnen dienen als rolmodellen, die aantonen dat sociale mobiliteit mogelijk is voor etnische minderheden, kunnen zij ook het structurele en institutionele karakter van etnische ongelijkheid in de samenleving of in de sport verhullen. Evenzo kunnen schijnbaar positieve stereotypen over voetbalspelers in de sportmedia tegelijk etnisch/raciale gelijkheid ondermijnen, bijvoorbeeld als een donkere huidskleur herhaaldelijk geassocieerd wordt met ‘natuurlijke’ sportieve in plaats van intellectuele of organisatorische vaardigheden. Een bijkomend en gerelateerd probleem is de relatieve afwezigheid van etnische minderheden in machtsposities in sport en voetbal.
In het onderzoek gaat speciale aandacht uit naar de rol van voetbal op televisie voor collectieve opvattingen over etniciteit en huidskleur.
Download het hoofdstuk ‘De medaille heeft twee kanten, de rol van voetbal in de Nederlandse multi-etnische samenleving’.
Meedoen in perspectief
Door: Remco Hoekman, Fons Kemper, Madeleine Frelier en Koen Breedveld, W.J.H. Mulier Instituut
Het beleidsprogramma ‘Meedoen alle jeugd door sport’ (2006-2010) richtte zich op het bevorderen van de sportdeelname van allochtonen in brede zin, bij voorkeur binnen de sportverenigingen. Dit hoofdstuk gaat in op het bereik (aantal lidmaatschappen) en de betrokkenheid (in opvoedkundige en sociaal opzicht) van allochtonen bij verenigingen die participeerden in het programma Meedoen.
De ledentellingen laten zien dat er een groei is van allochtone leden bij de deelnemende sportverenigingen. Deze sportdeelname is overigens nog wel gekoppeld aan stereotype sportpatronen, waarnaast de sportsocialisatie van allochtone meisjes vooral via mannelijke familieleden lijkt te lopen.
Culturele factoren zorgen er nog altijd voor dat allochtonen minder sporten dan autochtonen, die verenigingssport als een ‘verplicht’ onderdeel van de opvoeding zien. Niet alleen kennen allochtonen minder belang toe aan verenigingssport, ook weerhouden kledingvoorschriften en het spelen voor gemengd publiek allochtone meisjes van verenigingssport.
De opvoedkundige en sociale functies worden binnen de vereniging vormgegeven. Goede omgangsvormen zijn daarbij van groot belang, waarvoor vooral is geïnvesteerd in de kwantiteit en kwaliteit van het verenigingskader. Zowel autochtonen als allochtonen onderschrijven de opvoedkundige rol van de vereniging. Daarnaast vormt de sportvereniging een hechte gemeenschap, waarbij het gevoel van onderlinge verbondenheid sterk is. Deze verbondenheid en de contacten binnen de vereniging worden overigens niet doorgetrokken buiten de vereniging.
Download het hoofdstuk ‘Meedoen in perspectief’.
Sport, Cultuur en Sociale Cohesie
Door: Andries van den Broek en Annet Tiessen-Raaphorst, Sociaal en Cultureel Planbureau
In het sportbeleid is er momenteel grote belangstelling voor het (veronderstelde) effect van de deelname aan sport op sociale cohesie in het algemeen en op interetnische binding in het bijzonder. Of deze veronderstelde relatie werkelijkheid is, is echter nog weinig onderzocht. Bovendien is er zelden aandacht voor de doelmatigheid van ingezette middelen. Tenslotte is er weinig aandacht voor specificatie via welke mechanismen en onder welke condities sport die externe effecten genereert. In de studie is onderzocht of en in hoeverre vijf aspecten van sociale cohesie samenhangen met de mate van sport- en cultuurdeelname. Die vijf aspecten zijn:
- Identificatie met Nederland
- Vertrouwen
- Gevoelswarmte allochtonen-autochtonen
- Respect voor/door moslims
- Vrije-tijdscontacten allochtonen-autochtonen
Dit wordt per etnische doelgroep (Turken, Marokkanen, Surinamers en autochtonen) vastgesteld. Meer deelname aan cultuur en sport gaat in alle vier onderzochte etnische groepen hand in hand met meer interetnische vrijetijdscontacten. Daarbij is de causale richting onduidelijk en kan bovendien een andere factor de oorzaak van de samenhangen zijn. Verder is er nauwelijks samenhang tussen deelname aan sport en cultuur en de onderzochte aspecten van sociale cohesie.
Download het hoofdstuk ‘Sport, Cultuur en Sociale Cohesie‘.
‘Alle Menschen werden Brüder’, vriendschappen, kennissenkringen en interetnisch vertrouwen
Door: Ruud van der Meulen, Bureau Spruit
Wat is de invloed van het lidmaatschap van sportverenigingen op de sociale afstand van autochtonen tot niet-westerse allochtonen? Deelnemers aan het onderzoek beantwoordden vragen over hun huidige en eerdere lidmaatschappen. Autochtone ooit-leden hebben vaker dan nooit-leden een allochtone kennis, bovendien hebben zij vaker vertrouwen in allochtonen. Gecontroleerd voor onder meer opleidingsniveau en contact met allochtonen op het werk, op school of in de buurt, blijft dit effect aanwezig.
Ook is gekeken naar effecten van omstandigheden tijdens lidmaatschapsloopbanen. De belangrijkste bevinding luidt dat het lidmaatschap van etnisch gemengde sportgroepen het vertrouwen van autochtonen in allochtonen vergroot. Opmerkelijk is dat het vertrouwen niet verschilt tussen leden die een teamsport beoefenen en leden die een solosport beoefenen.
Download het hoofdstuk ‘Alle Menschen werden Brüder’, vriendschappen, kennissenkringen en interetnisch vertrouwen.
‘Iedereen mag hier boksen, als je je maar aan de regels houdt!’, de invloed van disciplinering op in- en uitsluiting in een boksvereniging
Door: Marianne Dortants, Universiteit Utrecht
Voor sportverenigingen is het van belang om op passende wijze om te gaan met de toenemende diversiteit in hun vereniging. Verschillen op basis van sekse of op basis van etnische achtergrond spelen impliciet of expliciet nogal eens een oneigenlijke rol bij in- en uitsluiting van leden. Onderzoek naar een concrete praktijksituatie kan inzicht verschaffen in de manier waarop management van diversiteit succesvol zou kunnen zijn.
In deze bijdrage wordt een dergelijk onderzoek beschreven. Het is een casestudy van een multi-etnische boksclub waarvan zowel dames als heren lid zijn. Door middel van observaties en interviews is nagegaan hoe trainers tijdens trainingen en wedstrijden omgaan met diversiteit. Hieruit is gebleken dat door het gebruik van disciplinerende technieken invloed uitgeoefend kan worden op in- en uitsluiting van boksers. Boksers worden ingesloten als ze zich houden aan algemeen geldende regels, dat wil zeggen fysiek hard trainen, luisteren naar de trainer, hun emoties beheersen, zich normaal (niet-crimineel) gedragen en respect voor anderen tonen. Hierbij hoort ook dat niemand uitgesloten of gediscrimineerd mag worden op grond van man/vrouw zijn en/of etnische afkomst. Ongedisciplineerde boksers worden uitgesloten terwijl gedisciplineerde boksers extra persoonlijke aandacht en steun krijgen. Aan het eind van deze bijdrage wordt ingegaan op de mogelijke betekenis die deze manier van managen van diversiteit kan hebben in andere situaties.
Download het hoofdstuk ‘Iedereen mag hier boksen, als je je maar aan de regels houdt!’, de invloed van disciplinering op in- en uitsluiting in een boksvereniging.
Etnische (non)identificaties in teamsportloopbanen: een biografisch perspectief
Door: Agnes Elling, W.J.H. Mulier Instituut en Jacco van Sterkenburg, Universiteit Utrecht
In deze bijdrage staan etnisch-gerelateerde keuzes en identificaties in teamsportloopbanen centraal. Vanuit een biografisch perspectief wordt ingezoomd op twee mannelijke topsportloopbanen van een ‘witte basketballer’ en een ‘zwarte voetballer’. Hierbij komen achtergronden, keuzes en veranderingen in de sportloopbaan en levensloop in relatie tot etniciteit en ‘raciale’ betekenisgeving aan de orde.
Het blijkt dat sporters veelal complexe en meervoudige sociale identificaties hebben die gedurende hun sportloopbaan en levensloop veranderen onder invloed van verschillende factoren, zoals prestaties, waardering, vertrouwen, de samenstelling van en omgangsnormen in het team en de levensfase. De (professionele) wedstrijdsport is een plek waar zowel allochtonen als autochtonen respect en waardering zoeken en waar door gezamenlijk presteren etnische verschillen (tijdelijk) overbrugd kunnen worden. Niettemin lijkt prestatieve teamsport niet fundamenteel bij te dragen tot vermindering van maatschappelijke ongelijkheid op basis van etniciteit.
Download het hoofdstuk ‘Etnische (non)identificaties in teamsportloopbanen: een biografisch perspectief‘.
Sociaal kapitaal op de playgrounds van de Richard Krajicek Foundation
Door: Jeroen Vermeulen, Universiteit Utrecht
Wat is de bijdrage van sportactiviteiten in publieke ruimtes aan het vergroten van sociaal kapitaal van jongeren? Dit onderzoek richt zich specifiek op het sporten op playgrounds van de Richard Krajicek Foundation.
Er blijkt dat het onder elkaar sporten domineert en dat zogenoemde ‘bonding’ relaties dominant zijn. Tegelijk blijken bonding relaties onder jongeren dynamisch te zijn en steeds onderhevig aan strijd om erkenning en het toekennen en verwerven van identiteit. Het binden (bonding) is een doorgaand (her)bevestigen van de plaats die een jongere heeft binnen de groep. In termen van sociaal kapitaal is er op de playground wat te verdienen: identiteit, aanzien en zichtbaarheid, respect. Begeleiders blijken een (potentieel) cruciale rol te spelen in processen van ‘bridging’. Enerzijds door verschillende groepen (leeftijd, geslacht en etniciteit) met elkaar te laten sporten en anderzijds door sociale problemen bij jongeren te signaleren, met hen te bespreken of de signalen door te geven aan andere partijen (professionals en hulpverleners). Op deze manier fungeren de sportleiders, dankzij opgebouwde vertrouwensrelaties, als tussenpersoon van verschillende sociale werelden.
Download het hoofdstuk ‘Sociaal kapitaal op de playgrounds van de Richard Krajicek Foundation’.
Watervrees, mannenvrees en burqinivrees
Door: Esther Wisse en Agnes Elling, W.J.H. Mulier Instituut
De zwemvaardigheid van allochtone kinderen ligt lager dan die van hun autochtone leeftijdsgenootjes. Naast minder zwemvaardig zijn allochtone kinderen meer afhankelijk van schoolzwemmen voor het behalen van hun zwemdiploma. In deze studie wordt gekeken naar factoren die ervoor zorgen dat (allochtone) ouders hun kinderen niet kunnen en/of willen laten meedoen aan het reguliere zwemonderwijs.
Naast andere factoren vormt een geringe eigen zwemvaardigheid voor ouders een drempel om kinderen aan te melden voor reguliere zwemlessen. Allochtone moeders spelen een belangrijke rol in de zwemsocialisatie van hun kinderen en vinden het noodzakelijk dat hun kinderen kunnen zwemmen. Zij zijn echter zelf vaak degenen die niet kunnen en niet gaan zwemmen, waardoor hun kinderen ook minder snel naar het zwembad gaan. Wanneer er meer mogelijkheden zijn voor het verbeteren en onderhouden van hun zwemvaardigheid, kunnen allochtone vrouwen meer deelnemen aan de beweegcultuur en zo een positieve zwemsocialisatie overdragen aan hun kinderen. In dit hoofdstuk wordt een aantal suggesties gedaan om de belemmeringen voor deelname aan zwemactiviteiten voor allochtone vrouwen -en hun kinderen- te verminderen.
Download het hoofdstuk ‘Watervrees, mannenvrees en burqinivrees’.
Bundel ‘Samenspel, studies over etniciteit, integratie en sport’
De bundel ‘Samenspel, studies over etniciteit, integratie en sport’ (2010) is een uitgave van het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) in samenwerking met het W.J.H. Mulier Instituut in het kader van het programma ‘Meedoen alle jeugd door sport’ (2006-2010) van de ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en Wonen, Wijken en Integratie (WWI).
Overige publicaties
- Leren van Meedoen: bron van kennis en ervaring
- Meer doen!: herkenning en erkenning van diversiteit binnen sportorganisaties
- Jeugdsportmarketing: een elftal goede voorbeelden
Informatie en bestellen
Stuur een mail naar info@kenniscentrumsportenbewegen.nl.
