Over de kracht van sport: de Invictus Games

Het belang van sport voor militairen

Militairen moeten een goede lichamelijke conditie hebben. Om die reden neemt sport bij Defensie een belangrijke plaats. Militairen krijgen tijd en gelegenheid om mentaal en fysiek fit te blijven. Dit is zelfs opgenomen in Artikel 138 ‘Verplichte sport’ van het Algemeen Militair Ambtenarenreglement. Fit zijn en er fit uitzien (door militairen ook wel genoemd: “werken aan de kast”) maken een belangrijk onderdeel uit van de militaire identiteit.

Maar, tijdens oefeningen en missies kunnen militairen gewond raken. Met uiteraard negatieve gevolgen voor hun fysieke en/of mentale gezondheid. Militairen moeten door met hun leven, ook na een verwonding. Daarom heeft voormalig prins Harry, tevens veteraan van de Britse luchtmacht, zich sterk gemaakt voor de Invictus Games. Dit sportevenement wordt georganiseerd voor fysiek en mentaal gewond geraakte militairen wereldwijd vanuit de overtuiging dat deelnemers hun verwondingen niet alleen hebben overleefd – maar ook overwonnen. Deelname aan het evenement drukt uit dat ze dan weliswaar gewond zijn geraakt, maar zeker niet verslagen zijn.

Het doel van militaire sportevenementen 

Het concept van sportevenementen voor gewonde veteranen is niet nieuw. Al sinds de Tweede Wereldoorlog worden op nationaal niveau parasport evenementen (dat is sport voor mensen met een beperking) georganiseerd voor militairen. Zoals in Canada (Soldiering On), Australië en Verenigd Koninkrijk (Battle Back) en de Verenigde Staten (Wounded Warriors). Deze sportevenementen hebben twee doelen (Brittain & Green, 2012; Brittain, 2016):

• De veteranen helpen met name bij hun psychisch herstel door hoop en zelfwaardering te geven.
• De houding van de maatschappij richting veteranen verbeteren, door ze te presenteren als waardevolle, actieve en productieve gemeenschapsleden die doorzettingsvermogen tonen en taken kunnen uitvoeren die de meeste niet-gewonden niet zouden kunnen.

Zowel het individuele aspect van herstellen, als het maatschappelijke aspect van waardering zijn onderdeel van de maatschappelijke waarde van sportevenementen. Daarom worden de events niet achter gesloten deuren georganiseerd, maar krijgen ze zoveel mogelijk maatschappelijke aandacht. De Invictus Games beogen dit doel internationaal te bereiken: ze symboliseren vechtlust en laten zien wat een gewonde militair ondanks de verwondingen kan bereiken.

Opzet van de Invictus Games

De eerste editie van de Invictus Games vond in 2014 plaats in Londen. Hierbij had de organisatie een uniek voordeel doordat ze gebruik konden maken van de faciliteiten van de Olympische Spelen van 2012. De Invictus Games waren zo succesvol, dat in 2015 in het Verenigd Koninkrijk een stichting werd opgericht om volgende spelen te initiëren (Brittain, 2016). Na de succesvolle eerste editie, zijn er Invictus Games georganiseerd in Orlando (VS, 2016), Toronto (Canada, 2017) en Sydney (Australië, 2018).

Bij de laatste editie waren er meer dan 500 deelnemers uit 19 landen. De sporten waar de veteranen aan deelnemen zijn atletiek, gewichtheffen, handboogschieten, indoor roeien, JLR Driving Challenge, rolstoelbasketbal, rolstoelrugby, wielrennen, zitvolleybal en zwemmen.

Overwinnen belangrijker dan winnen

In tegenstelling tot wat gangbaar is bij sportevenementen, zijn de Invictus Games in beginsel niet zozeer gericht over het winnen van medailles. Het evenement is veel meer gericht op ‘overwinnen’. Namelijk het inzetten van de kracht van sport, om het herstel van gewonde militairen te stimuleren en revalidatie te ondersteunen.

Een voorbeeld hiervan is het onderlinge contact met andere veteranen en familie tijdens het evenement. De aanwezigheid van andere veteranen en familie ondersteunt de deelnemers, bijvoorbeeld doordat familie het herstelproces van de gewonde militair van het begin af aan van dichtbij heeft meegemaakt en nu ook een belangrijke mijlpaal in dat proces kunnen meemaken (Invictusgames 2020, 2019). De chef d’Equipe van de Nederlandse afvaardiging naar de Invictus Games in Sydney geeft aan: “De games zijn een station op hun reis naar genezing en mogelijke re-integratie. Ook na de games is het belangrijk dat de deelnemers hun persoonlijke doelen blijven nastreven.” (Ministerie van Defensie, 2018).

Hierbij moeten we aantekenen dat deelnemers in zekere mate gevorderd moeten zijn in hun herstelproces, om de deelname te laten bijdragen aan het vérdere herstel. Helaas zijn niet alle gewonde veteranen in staat – of zullen het ooit zijn – om voor deelname in aanmerking te komen. Dat is belangrijk om de waarde van het evenement voor deelnemers te kunnen doorgronden.

Betekenis van de games voor de deelnemers

Want wat betekent deelname aan de Invictus Games nu eigenlijk voor de deelnemers zelf? Dit hebben onderzoekers van Fontys Economische Hogeschool Tilburg en de Nederlandse Defensie Academie (NLDA) samen onderzocht. In een serie diepte-interviews vroegen zij naar de betekenis van het evenement voor deelnemers. Voor het project werden zowel verschillende sporters als hun begeleiders en organisatoren geïnterviewd. De ervaringen met de games werden op drie niveaus besproken in de interviews: 1) het niveau van de deelnemer, 2) het niveau van de omgeving (zoals begeleiders, familie en vrienden) en 3) het niveau van de organisatie en maatschappij. Voor de deelnemer zijn er diverse manieren waarop deelnemers kracht putten uit de Invictus Games.

Waarde voor de deelnemers zélf

• Een belangrijke ervaring is om weer deel uit te maken van een groep die gevormd wordt door andere (voormalig) militairen en op die manier ingericht is. Voor de meerderheid van de deelnemers eindigde het ‘deel uitmaken van een militaire structuur’ immers met het incident waarbij ze gewond raakten. Terwijl juist deze structuur en identiteit hen heel goed passen. Deelname betekent opnieuw in contact zijn met Defensie en voormalig collega’s.
• Verder kunnen deelnemers – soms voor het eerst – hun ervaringen delen met andere lotgenoten en zien hoe het anderen vergaat.
• Ook geven de deelnemers aan dat de sportactiviteiten helpen bij het leren omgaan met hun beperkingen. Net als in andere studies kwam naar voren dat de deelnemers positiever leren te denken over hun beperkingen.
• Het contact met internationale lotgenoten zorgt voor sommige deelnemers voor een afsluiting van de missie zelf. Waar de deelnemers na een incident vaak via ziekenhuizen en repatriëring thuis zijn gekomen, ervaren deelnemers de deelname aan de Invictus Games als een soort afsluiting van hun oorspronkelijke missie.

Waarde voor de omgeving van deelnemers

• Met name voor meegereisde begeleiders, familie en vrienden is het bijwonen van de Invictus Games de eerste keer dat ze in een soort militaire structuur ondergedompeld worden en ze ook andere deelnemers en hun naasten spreken. Ook gaven zij aan de diepe kameraadschap te voelen die er tussen militairen en meegereisde familie en vrienden is.
• Voor sommige partners en familieleden vond er tijdens de Invictus Games voor het eerst een diepgaand gesprek over het incident plaats en de gevolgen daarvan voor alle betrokkenen. De omgeving lijkt te helpen om open over de gebeurtenissen te spreken. Bijvoorbeeld omdat de omgeving helpt om schaamte te overwinnen en te ervaren hoe andere deelnemers met hun verwondingen omgaan.

Waarde voor de organisatie en maatschappij

• Ook ervaren de deelnemers het evenement als een uiting van waardering voor hun voormalige rol bij Defensie. Nederlandse deelnemers geven aan dat ze die waardering vanuit de samenleving lang niet altijd voelen. Steeds meer organisaties omarmen het event.
• Deelname helpt veteranen om te bepalen op welke wijze zij hun rol binnen de maatschappij willen oppakken. Bijvoorbeeld om weer bij of dichtbij Defensie werkzaam te raken. Er zijn ook organisaties die deelnemers benaderen om een lezing te houden of werkzaamheden te verrichten. De Invictus Games zijn een goede plaats gebleken voor organisaties en deelnemers om elkaar te ontmoeten.

Groeiende aandacht voor het thema

Sinds begin 2000 zijn sportevenementen voor gewonde veteranen steeds nadrukkelijker aanwezig. Dit heeft onder andere te maken met het feit dat er meer veteranen terugkeren uit missiegebieden met niet-dodelijke verwondingen, door verbeterde medische hulp. Maar het zijn wel verwondingen die hen beperken bij het terugkeren in hun werk. Denk bijvoorbeeld aan amputaties, maar ook aan psychische verwondingen. Een andere oorzaak van de toegenomen aandacht is dat de maatschappij door media en politieke aandacht steeds meer zicht heeft op wat er in conflictgebieden gebeurt en overheden op haar verantwoordelijkheid wijst (Brittain, 2016).

De Invictus Games in de media

De Invictus Games zijn uniek in de manier waarop mainstream-massamedia aandacht besteden aan een parasport evenement (Shirzaipour, Meehan & Latimer-Cheung, 2017). Door de inzet van massamedia (zoals televisie-uitzendingen) kan de maatschappelijke perceptie over veteranen, de krijgsmacht als organisatie, lichamelijke en psychische beperkingen, maar ook over andere betrokken partijen beïnvloed worden. Aan-, en afwezigheid tijdens het evenement kan passen bij een bepaald imago dat een organisatie of individu wil uitdragen, of passen bij een specifiek statement dat iemand wil maken.

Rol van sponsoren

Daarom is het ook voor niet-overheden interessant om zich expliciet uit te laten over een evenement als dit. Deloitte is een van de partners van de Nederlandse editie van de Invictus Games en gaf aan haar medewerkers en klanten te willen stimuleren tot een inclusieve bedrijfscultuur, door te laten zien dat zij het werken aan fysieke en mentale gezondheid belangrijk acht (Deloitte, 2020). Hoofdpartner Jaguar-Landrover heeft tijdens de editie in Orlando personeel geworven onder de deelnemers en een bredere groep veteranen.

Dit sluit aan bij wat de deelnemers aan de Invictus Games zelf aangeven waardevol te vinden. Naast de waarde van deelname voor hun individuele herstelproces, zorgen de Invictus Games ervoor dat deelnemers waardering ervaren voor hun inzet voor de samenleving en bij het vinden van een nieuwe (professionele) positie in de samenleving.

Meer lezen over de impact van sportevenementen

• Brittain, I., & Green, S. (2012). Disability sport is going back to its roots: Rehabilitation of military personnel receiving sudden traumatic disabilities in the twenty-first century. Qualitative research in sport, exercise and health, 4(2), 244-264.
• Brittain, I. (2016). Military Links to Competitive Sport and Games as Part of the Rehabilitation and Recovery Process. Navigator: subsídios para a história marítima do Brasil, 12(23), 108-115.
• Deloitte (2020). Invictus Games 2020 in Den Haag krijgt steun van Deloitte. https://www.consultancy.nl/nieuws/27053/invictus-games-2020-in-den-haag-krijgt-steun-van-deloitte.
• Invictus Games (2020). Het event | familie en vrienden. https://invictusgames2020.com/het-event/familie-vrienden/.
• Ministerie van Defensie, (2018). Vernieuwd projectteam Invictus Games. Intranet.mindef.nl/dosco/actueel/nieuws/2018/januari.
• Shirazipour, C. H., Meehan, M., & Latimer-Cheung, A. E. (2017). An analysis of BBC television coverage of the 2014 Invictus Games. Adapted Physical Activity Quarterly, 34(1), 33-54.