Opbrengst Paralympische Spelen voor mensen met een beperking

Brazilië heeft 207 miljoen inwoners. De schatting is dat zo’n 45,6 miljoen Brazilianen een beperking hebben. Het land kent vooruitstrevende wetten om inclusie van deze groep te garanderen. Het doorvoeren van die wetten in de praktijk blijft echter vaak uit.

Drempels in infrastructuur

Alle stoepen en straten horen bijvoorbeeld toegankelijk te zijn. Maar volgens de helft van de mensen met een beperking zijn die niet voldoende aangepast. Een respondent: “Op sommige plekken in Rio de Janeiro zijn er speciale tactiele tegels voor mensen met een visuele handicap. Echter het kan zomaar zijn dat wanneer je die volgt, je tegen een eetstandje opbotst van iemand die gebarbecued vlees op straat verkoopt. Mensen weten namelijk vaak niet waarvoor die tegels dienen.” Ook de toegankelijkheid van het openbaar vervoer te wensen over. “Rolstoelliften in aangepaste bussen werken niet goed. Ik heb vaak genoeg eerst mijn zoon en dan zijn rolstoel de bus in moeten tillen.”

Vooroordelen nemen af

Ondanks de vooruitstrevende wetgeving, kunnen anderen in de samenleving ook obstakels opwerpen. De vooroordelen rondom het hebben van een beperking zijn afgenomen de laatste jaren. Toch voelt deze groep zich nog dikwijls bekeken als een ‘arme ziel’ die niks kan. Een respondent met een visuele beperking vertelde: “Soms hoor je personen spreken: Joh, een blinde die moet thuisblijven.” Een andere respondent stelde: “Omdat je visueel gehandicapt bent, denken mensen dat je geen auto kunt hebben en dat je dus wel een arme stakker moet zijn. Terwijl veel mensen niet weten wat wij wél kunnen: ik doe bijvoorbeeld aan judo en anderen hier doen aan zwemmen.”

Gebrek in sportaanbod

Naast deze sociale barrières ervaart de doelgroep ook een gebrek in sportaanbod. “Waar ik opgroeide, de mogelijkheid om te sporten? Alleen voetbal op straat. Er was niks, niks. Totale exclusie. Ik kan je vertellen dat ik niet wist dat dit Paralympische universum bestond. Ik had geen idee!” Onder andere vanwege deze obstakels stelt 52% van de Brazilianen met een beperking dat zij niet deelnemen aan sport. Ondanks dat ze dat wel zouden willen.

Uit onderzoek van de WHO blijkt verder dat deze groep – ten opzicht van mensen zonder beperking – afhankelijker is van anderen, minder academisch en economisch resultaat boekt, meer gezondheidsproblemen ervaart, minder zelfvertrouwen heeft, vaker een inactief leven leidt en meer te kampen heeft met sociale isolatie.

Dat dit aandeel mensen met een beperking geen sport beoefent is dus een gemiste kans, of anders gezegd, een aanzienlijk probleem. Juist, omdat sportbeoefening het fysieke en psychologische welzijn van de doelgroep kan verbeteren. Deelname aan sportevenementen biedt deze doelgroep tevens een podium om hun vaardigheden te tonen aan de samenleving. Dat kan uiteindelijk bijdragen aan sociale inclusie.

De Paralympische Spelen in Rio

Een van de doelstellingen van de Paralympische Spelen is: “Act as catalyst that stimulates social development and leaves a positive long-term legacy that benefits communities in the host country and across the world.” Om deze doelstelling te behalen identificeert het Internationaal Paralympisch Comité (IPC) vier gebieden waarin zij iets willen achterlaten:

• Een meer toegankelijke infrastructuur en sportfaciliteiten.
• Verbeteringen in aangepast sporten, voor zowel top- als amateursporters met een beperking.
• Maatschappelijke verandering ten aanzien van de beeldvorming over mensen met een beperking, én een toegenomen zelfvertrouwen bij de doelgroep.
• Sociale integratie van mensen met een beperking en empowerment van deze groep – ook buiten de sport.

Terechte claims op succes?

Bovenstaande wensen zijn een nobel streven. En na het evenement in Rio de Janeiro werden er door het IPC meerdere claims gemaakt omtrent de successen. In werkelijkheid is de sociale impact van grote sportevenementen op buitengesloten groepen nauwelijks onderzocht. Daar komt bij dat het bestaande onderzoek naar de Paralympische nalatenschap van Beijing 2008 post-hoc is. Dat betekent dat de vooruitgang voor mensen met een beperking in China, achteraf wordt toegeschreven aan de Spelen, zonder voldoende onderzoek naar eventuele andere oorzaken van die vooruitgang. Ook is het onderzoek naar Beijing vooral anekdotisch van aard: gebaseerd op verhalen en niet op meetbare zaken.

Het gebrek aan empirisch materiaal voorkomt, ook in het geval van Rio, dat de IPC deze claims daadwerkelijk kracht bij kan zetten. Hiernaast zijn er bij deze uitspraken belangrijke vragen te stellen, zoals: wie heeft precies van de voordelen genoten, hoe lang werden de (positieve) effecten ervaren en wat was de geografische reikwijdte van de nalatenschap?

Nieuw onderzoek

Het gebrek aan academische kennis op dit gebied heeft mij aangezet tot het uitvoeren van een zelfstandig gefinancierd promotieonderzoek naar hoe Paralympische Spelen op de lange termijn bijdragen aan sociale inclusie van mensen met een beperking. De kern voor dit onderzoek is een model dat meerdere visies op nalatenschap samenvoegt met het concept van sociale in- en exclusie.

Belangrijk in dit model zijn de vier domeinen: Politiek, Infrastructuur, Sociaal en Sport. Allen kunnen nalatenschap van het Paralympische evenement ervaren. Het afnemen van barrières in deze domeinen kan uiteindelijk bijdragen aan sociale inclusie van mensen met een beperking.

Politieke effecten van Rio 2016

Voorafgaande aan de Paralympische Spelen vond een belangrijke ontwikkeling plaats in het politieke domein. In 2015 werd de Wet ter Inclusie van Mensen met een Beperking doorgevoerd. Dit was een aanzienlijke stap voorwaarts. Maar zoals geschetst kent Brazilië problemen met het daadwerkelijk implementeren van wetten in het dagelijks leven van het volk.

Infrastructurele effecten van Rio 2016

De Spelen hebben bijgedragen aan verbeteringen in de toegankelijkheid van het openbaar vervoer en van enkele stadsgebieden in Rio de Janeiro. Augusto Fernandes – de toegankelijkheidscoördinator van het Organisatie Comité van de Olympische Spelen – zit zelf in een rolstoel en stelde: “Het evenement heeft geleid tot buitengewone ontwikkelingen in de stad en we moeten de Spelen zien als een katalysator van verandering in een korte tijd. Echter, het evenement zal niet alle problemen oplossen.” Het effect in infrastructuur is dan ook vooral lokaal geweest en heeft op de rest van het (enorme) land weinig invloed gehad.

Sociale effecten van Rio 2016

Menig respondent was positief over ontwikkelingen in het sociale domein. Zo stelde een gehandicapte sporter: “De beste nalatenschap is het veranderen van de denkwijze van mensen. Het is nog steeds kleinschalig, er zijn nog steeds mensen met een conservatieve houding. Maar op de plekken waar ik kom, is veel veranderd. De mensen begrijpen nu beter dat wij gelijken zijn. Ik ben gelijk aan jou en jij bent gelijk aan mij, alleen heb ik een beperking. Echter jij zal ook wel jouw beperkingen hebben.”

Ter illustratie: het Paralympische sportevenement heeft in Brazilië cumulatief 472 miljoen televisiekijkers bereikt. Het is zeker dat een groot deel van de bevolking niet werd bereikt, aangezien de wedstrijden alleen op betaalde kanalen te zien waren.

Breedtesport effecten van Rio 2016

In het domein sport is de nalatenschap op de aangepaste breedtesport en de sportdeelname vooralsnog onduidelijk. Er zijn wel mensen die door het evenement ontdekten dat ook zij kunnen sporten. Een bekend voorbeeld is Lais Souza, een ex-topturnster die door een ski-ongeluk verlamd is geraakt. Doordat zij in de aanloop naar het evenement een Boccia wedstrijd zag besefte zij dat zij nog steeds sportmogelijkheden heeft en schreef zich direct in bij de desbetreffende bond.

De aangepaste topsport heeft wel degelijk een (tijdelijke) stimulus gekregen, al is het alleen geweest om tijdens het evenement in eigen huis een goed resultaat neer te zetten. Naast een toename in financiën voor het Paralympisch Comité is Brazilië ook gezegend met een gloednieuw Paralympisch sport centrum in São Paulo.

Afsluitende gedachten

Sport en het podium dat de Paralympische Spelen bieden kunnen een belangrijk middel kunnen zijn om sociale inclusie van mensen met een beperking teweeg te brengen. In mijn studie rondom het evenement in Rio de Janeiro is echter wel gebleken dat het een eenmalige lokale stimulus betreft, die plaatsvindt in een over het algemeen progressieve hoofdstad, kijkende naar infrastructuur en faciliteiten voor mensen met een beperking.

Wanneer ik kijk naar de impact op sociale inclusie door middel van aangepaste sportevenementen in zijn algemeenheid, geloof ik uiteindelijk misschien wel meer in een bottom-up approach om een duurzame nalatenschap te genereren. Dus: probeer ook bij de kleinschalige evenementen na te denken over de impact die ze kunnen hebben. Dat klinkt gek, maar deze evenementen worden door het hele land gehouden en kunnen van ongekende waarde zijn in het proces van sociale inclusie van mensen met een beperking.

Voor dit artikel gebruikte de auteur de volgende bronnen:

• Blauwet, C.A., & Iezonni, L.I. (2014). From the Paralympics to Public Health: Increasing Physical Activity Through Legislative and Policy Initiatives. Paralympic Sports Medicine and Science, 6,S4-S10
• Blauwet, C., & Willick E. (2012). The Paralympic Movement: Using Sports to Promote Health, Disability Rights, and Social Integration for Athletes With Disabilities. Physical Medicine and Rehabilitation, 4, 851-856
• Borges Oliveira, L.M. (2012). Cartilha do Censo 2010. Pessoas com Deficiência / Secretaria de Direitos Humanos da Presidência da República (SDH/PR) / Secretaria Nacional de Promoção dos Direitos da Pessoa com Deficiência (SNPD) / Coordenação-Geral do Sistema de Informações sobre a Pessoa com Deficiência: Brasília.
• Burchardt, T., Le Grand, J., & Piachaud, D. (1999). Social Exclusion in Britain. Social policy & Admimstration, 33(3), 227-244
• Central Intelligence Agency (2017). South America: Brazil. Geraadpleegd op 9 oktober 2017, van: https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/br.html
• Chawla, J.C. (1994). Sport For People With Disability. British Medical Journal 308(6942), 1500-1504.
• Cornelissen, S., Bob, U., & Swart, K. (2011). Towards redefining the concept of legacy in relation to sport mega-events: Insights from the 2010 FIFA World Cup. Development Southern Africa, 28(3), 307-318
• Darcy, S., & Appleby, L. (2011). Sydney 2000. Moving from Post-Hoc Legacy to Strategic Vision and Operational Partnerships. In D. Legg & K. Gilbert (Eds.), Paralympic Legacies (pp. 75–89). Champaign, IL: Common Ground Publishing.
• DataSenado (2010). Condições de vida das pessoas com deficiência no Brasil. Pesquisa de opinião pública nacional.
• DePauw, K. P., & Gavron, S.J. (1995). Disability and Sport. Champaign: Human Kinetics Publishers.
• French, D., & Hainsworth, J. (2001). There aren’t any buses and the swimming pool is always cold!: obstacles and opportunities in the provision of sport for disabled people. Managing leisure, 6(1), 35-49
• International Paralympic Committee (2013). IPC Handbook, Section 1 Chapter 3 Paralympic Games Chapter.
• International Paralympic Committee (2015, March 1st). IPC announces final Tokyo 2020 Paralympic sports programme [Persbericht]. Geraadpleegd op 9 oktober 2017, van: https://www.paralympic.org/news/ipc-announces-final-tokyo-2020-paralympic-sports-programme
• International Paralympic Committee (2017, March 16th). Rio 2016 Paralympics smash all TV viewing records [Persbericht]. Geraadpleegd op 9 oktober 2017, van: https://www.paralympic.org/news/rio-2016-paralympics-smash-all-tv-viewing-records
• Jaarsma, E. A., Dijkstra, P. U., Geertzen, J. H. B., & Dekker, R. (2014). Barriers to and facilitators of sports participation for people with physical disabilities: A systematic review. Scandinavian Journal of Medicine and Science in Sports, 24(6), 871– 881
• Liu, Y.D. (2009). Sport and Social Inclusion: Evidence from the Performance of Public Leisure Facilities. Social Indicators Research, 90(2), 325–337
• Longmuir, P. E., & Bar-Or, O. (1994). Physical Activity of Children and Adolescents With a Disability: Methodology and Effects of Age and Gender. Pediatric Exercise Science, 6, 168-177
• Minnaert, L.
 (2012). An Olympic legacy for all? The non-infrastructural outcomes of the Olympic Games for socially excluded groups (Atlanta 1996-Beijing 2008). Tourism Management 33:361-370
• Misener, L., Darcy, S., Legg, D., & Gilbert, H. (2013). Beyond Olympic Legacy: Understanding Paralympic Legacy Through a Thematic Analysis. Journal of Sport Management, 27, 329-341
• Preuss, H. (2007). The conceptualisation and measurement of mega sport event legacies. Journal of Sport and Tourism, 12(3–4), 207–228.
• SAGE/COPPE/UFRJ Research Team 2014 Olympic Games Impact (OGI) Study – RIO 2016 Initial report to measure the impacts and the legacy of the Rio 2016 Games.
• Weed, M., and Dowse, S. (2009). A missed opportunity waiting to happen? The social legacy potential of the London 2012 Paralympic Games’. Journal of Policy Research in Tourism, Leisure and Events, 1(2), 170-174