Effectieve beweegprogramma’s voor thuiswonende mensen met dementie

Thuiswonende senioren met dementie bewegen minder dan leeftijdsgenoten. Ze bewegen vooral minder ‘matig intensief’ – het niveau waarbij bewegen echt positieve effecten heeft op de fitheid en gezondheid. Het is voor senioren met dementie lastig om mee te doen aan regulier aanbod, om de volgende redenen:

• Ze hebben – zeker als de dementie verder gevorderd is – meer moeite met het volgen van aanwijzingen.
• Ze kunnen vaak niet zelfstandig naar de activiteit.
• Ze zijn onzeker over bewegen.
• Dementie heeft invloed op de motoriek, wat mogelijk andere oefeningen en speciale kennis en aandacht van de begeleider vraagt.

Uitdaging van aangepast aanbod 

Het realiseren van aangepast aanbod voor senioren met dementie heeft meer voeten in aarde dan bij leeftijdsgenoten zonder dementie. Het vergt meer inspanning en creativiteit. Over het algemeen geldt dat een goed netwerk een voorwaarde is om impact te realiseren met aangepast beweegaanbod. Ook het vinden en opleiden van voldoende vrijwilligers, regelen van vervoer en zorgen voor financiering zijn belangrijke voorwaarden. De borging van de interventies vraagt extra aandacht vanwege de relatief hoge kosten – mede veroorzaakt door vervoer.

Inhoud van het aanbod in Deventer

Deventer heeft aangepast aanbod met de leefstijlinterventie DOET (Deventer Oefenprogramma Thuiswonenden) en het vervolgaanbod BAS (Blijf Actief bij de Sportvereniging). Deelnemers moeten aan verschillende voorwaarden voldoen:

• Thuiswonend
• 65-plus met dementie (MMSE 10-24, een maat voor cognitieve vaardigheden)
• Zelfstandig kunnen lopen (al dan niet met stok of rollator)
• Thuis een mantelzorger hebben

Voorafgaand aan de leefstijlinterventie DOET screent een casemanager de cognitie en een fysiotherapeut de fysieke mogelijkheden van de deelnemer. Een fysiotherapeut brengt maximaal vier huisbezoeken voor uitleg van het thuisprogramma en checkt de thuissituatie om vallen te voorkomen. Eventueel wordt een ergotherapeut ingeschakeld.

Beschrijving van leefstijlinterventie DOET

De leefstijlinterventie DOET duurt zes maanden. Deelnemers bewegen in deze periode drie keer per week en krijgen voedingsadviezen om een gezonde leefstijl te bevorderen. De laatste bijeenkomst van DOET is meteen de eerste van BAS.

Het bewegen gebeurt twee keer per week in groepsverband van 6-8 personen, onder begeleiding van een fysiotherapeut en vrijwilligers. Eén keer per week wordt individueel, onder begeleiding van een mantelzorger of vrijwilliger, bewogen met daarin oefeningen van het OTAGO-oefenprogramma. Dit is een valpreventieprogramma om valincidenten te voorkomen bij mensen met een verhoogd valrisico.

De trainingen in groepsverband vinden plaats op een sportlocatie en in de natuur. Een taxibusje haalt en brengt de deelnemers om mantelzorgers te ontlasten.

Beschrijving vervolgaanbod BAS

Het vervolgaanbod BAS vindt plaats op de sportvereniging waar één of twee trainers van de vereniging en enkele vrijwilligers zorgen voor de begeleiding. Zij krijgen een train-de-trainer-opleiding en ontvangen  belangrijke informatie over de deelnemers. Alleen op afroep wordt een professional betrokken. Deelnemers bewegen tweemaal in de week in een groep van maximaal 20 personen, met dezelfde uitgangspunten als DOET. De deelnemers betalen een eigen bijdrage van €15 per maand.

Het vervolgaanbod van BAS ontstond pas nadat DOET een keer gelopen had. De behoefte aan een volgende stap bleek zo groot dat het vervolgaanbod werd ontworpen. Een extra argument voor vervolgaanbod is dat je de positieve effecten van bewegen behoudt, terwijl je die bij een tijdelijk beweegprogramma weer kwijt raakt na verloop van tijd.

Effect van DOET en BAS 

Studenten maten ongeveer halfjaarlijks de kracht, conditie en balans van deelnemers. Hun resultaten komen overeen met wat in wetenschappelijk onderzoek beschreven wordt: bewegen heeft effect op kracht, conditie en balans, waardoor de kans op vallen beperkt wordt. Betrokken mantelzorgers gaven een rapportcijfer van 8,6 aan het programma. Ook gaven begeleiders aan dat de deelnemers de wandelingen in de natuur erg waardeerden.

Onderzoek naar baten en lasten van zorg en beweging

Gemeenten vinden beweegaanbod voor mensen met dementie vaak (te) duur door de extra kosten voor vervoer. De vraag is of de kosten opwegen tegen de baten. Initiatiefnemer Solis liet daarom in 2017, met subsidie van de provincie Overijssel, een kosten-baten onderzoek uitvoeren^[1]. Een dergelijke berekening helpt ook om in het kader van GALA en SPUK afwegingen te maken.

1. Kosten en baten van DOET en BAS

De kosten voor DOET en BAS zijn per persoon bijna €2.500 voor twee jaar. De besparing op zorgkosten, in het algemeen en kosten ten gevolge van valincidenten, is geschat. 

Een vergelijkbaar Fins onderzoek hebben ze gebruikt en de zorgkosten omgerekend naar de Nederlandse tarieven^[2]. Over twee jaar gaat het om een geschatte besparing van €8.784 per persoon.

2. Kosten en baten van reguliere zorg praktijk

Reguliere zorg in de praktijk betreft een individuele behandeling door een fysiotherapeut en een diëtist in een praktijkruimte en door een ergotherapeut aan huis.

De kosten van deze behandeling bedragen €2.149 voor 2 jaar. De besparing op zorg is niet bekend en daarom geschat op basis van de duur van de behandeling vergeleken met DOET en BAS. De duur is een kwart van DOET en BAS, waardoor de kostenbesparing ook op een kwart is gesteld, ofwel €2.196.

3. Kosten en baten van dagbesteding 

De kosten voor dagbesteding zijn €6.474 per twee jaar. Dat is bijna €4.000 duurder dan DOET en BAS. Hierbij is nog niet rekening gehouden met de besparing op de zorgkosten door het bewegen, want in de dagbesteding zit geen effectief aanbod van bewegen. 

Overzicht van kosten en baten

In onderstaande tabel zie je de kosten en besparingen per twee jaar per persoon voor reguliere zorg praktijk en de dagbesteding.

Als je de kosten en besparingen met elkaar verrekend, dan zie je het volgende: 

• DOET en BAS leiden tot een forse besparing van €6.326
• Reguliere zorg in de praktijk leidt tot een kleine besparing van €47
• Dagbesteding leidt tot bijna €6.500 aan kosten

Borging van interventie bij Salland United

De aanjager van DOET en BAS – zorggroep Solis – heeft geen formele verantwoordelijkheid ten aanzien van het beweegaanbod voor de doelgroep. Het is voor hen daarom niet mogelijk om zelf langdurend verantwoordelijk te blijven voor de programma’s. Salland United, een samenwerkingsverband van zeven partijen, heeft dat opgepakt. De organisatie biedt de mogelijkheid om kosten en baten gezamenlijk te delen.