Dat zegt Henk van Aller, secretaris generaal van de internationale blindensportfederatie IBSA. De internationale organisatie, waar meer dan 130 landen bij aangesloten zijn. IBSA heeft elf sporten onder haar hoede, waarvan drie op het programma van de Paralympische Spelen staan. Daarnaast is zij actief als belangenbehartiger en ondersteunt zij andere internationale sportfederaties met kennis over sporten met een visuele beperking. In het verlengde daarvan verzorgt IBSA in samenwerking met het Internationaal Paralympisch Committee de uitvoering van classificaties van sporters met een visuele beperking. Hiervoor heeft IBSA over de hele wereld meer dan 60 classifiers opgeleid, die de taak hebben om de sporters op een zo eerlijk mogelijke wijze in te delen in wedstrijdcategorieën.
Visuele beperking
Bij mensen met een visuele beperking is er sprake van een slecht zicht of van blindheid. Blindheid betekent dat iemand niet of minder ziet dan vijf procent of dat het gezichtsveld is beperkt tot minder dan tien graden. Blind zijn houdt niet altijd in dat iemand niets meer ziet. Sommige mensen zien nog wel het verschil tussen licht en donker.
Op basis van de Gezondheidsenquête is berekend dat van de bevolking van 12 tot en met 79 jaar negentien procent (circa 2.6 miljoen) een visuele handicap heeft. Het gaat hier zowel om lichte, matige als ernstige vormen van handicaps. Hier geldt dat het merendeel van deze mensen een lichte vorm van handicap heeft. Circa 700.000 mensen is matig of ernstig visueel gehandicapt. De laatste jaren stijgt het aantal mensen met een visuele handicap als gevolg van diabetes. Leeftijd is de belangrijkste risicofactor voor blindheid en slechtziendheid. Boven de 65 jaar neemt de prevalentie van visuele handicaps exponentieel toe ((On)beperkt Sportief 2013).
Sport- en beweeggedrag
Het sport- en beweeggedrag van mensen met een visuele beperking blijft achter bij de cijfers van mensen zonder beperking. 58% van de mensen zonder beperking voldoet aan de Beweegrichtlijnen. Het percentage mensen met een matige of ernstige visuele beperking dat voldoet aan de norm is 34%.
De wekelijkse sportdeelname laat ook een duidelijk verschil zien naar de mate van handicap. Van mensen zonder visuele handicap doet een meerderheid wekelijks aan sport (61%). Voor mensen met een matige of ernstige visuele handicap is dat 26%.
Als redenen voor de lagere sportdeelname worden vooral de intrinsieke motivatie, de onbekendheid met de mogelijkheden, gebrek aan hulp en begeleiding en problemen met vervoer en toegankelijkheid genoemd.
Het belang van sporten en bewegen met een visuele beperking
Sport en bewegen is voor mensen met een visuele beperking belangrijk. Voor de lichamelijke, sociale en emotionele ontwikkeling speelt het dezelfde rol als voor alle andere mensen. Maar specifiek voor deze groep is het voor hen nog een belangrijke bijdrage aan de ‘physical literacy’ (hun fysieke vaardigheden om te functioneren), aan hun energiebalans en voor hun sociale leven.
Vooral kinderen met een aangeboren visuele beperking hebben een achterstand als het gaat om het aanleren van bewegingen zoals kruipen, lopen, grijpen. Het sporten en bewegen helpt hen om deze bewegingen aan te leren en te verbeteren.
De sociale component is voor veel mensen een belangrijke reden om te gaan sporten. Omdat relatief veel mensen met een visuele beperking een kleine sociale omgeving hebben en moeite kunnen hebben in het ontwikkelen van een gezond zelfbeeld, kan het (gezamenlijk) sporten en bewegen ook daarvoor een katalysator zijn.
Dagelijkse handelingen kosten mensen met een visuele beperking meer energie. Het verplaatsen in- en buitenshuis, een verstoord dag/nacht ritme of het verrichten van werkzaamheden kan leiden tot een verlaagd energieniveau. Sporten en bewegen helpt om die energiebalans te verbeteren en zorgt er daarmee voor dat men ook fitter in het leven staat. Het overwinnen van de mogelijke drempels in de sportbeoefening is het zeker waard.
Sportstimuleringsprogramma’s voor deze doelgroep dienen hier terdege rekening mee te houden. Ook hierbij geldt dat maatwerk nodig is: de groep mensen met een visuele beperking is net zo heterogeen als de rest van de Nederlandse bevolking.
Aanpassingen nodig
Een visuele beperking vergt in de meeste takken van sport het een en ander aan aanpassingen. Het zien is een heel snelle manier van informatie tot je nemen. Een trainer van een blinde sporter kan daar geen gebruik van maken en bijvoorbeeld een beweging niet voordoen. Ze hebben dan ook goede begeleiding nodig om blessures te voorkomen. Dit geldt zowel in in de begeleiding van het sporten als in de trainingsopbouw. In de communicatie zal dus de nadruk liggen op het zo goed mogelijk verbaal beschrijven en het laten voelen van de beweging. Andere aanpassingen liggen op het terrein van omgevingsfactoren (vervoer en toegankelijkheid), materialen (voelbaar, hoorbaar), het sportaanbod (aanpassing van spelregels en materiaal) en de begeleiding.
In de afgelopen decennia zijn specifieke sporten ontwikkeld voor mensen met een visuele beperking, zoals Goalball en Showdown. Deze sporten gebruiken een rinkelbal en spelen volledig op gehoor. Deze sporten kunnen echter door iedereen gespeeld worden omdat de spelers een afgeplakte skibril op hebben. Showdown wordt vaak vergeleken met tafeltennis voor blinden. Er wordt echter onder een plank door in een doelgat gespeeld, en dus niet over een net. Goalball wordt gespeeld in twee teams van elk drie spelers. Aan beide zijden van het speelveld staat een doel. De bedoeling is de bal over de doellijn van de tegenstander te rollen.
Maar met wat aanpassingen zijn diverse sporten geschikt te maken voor mensen met een visuele beperking, al dan niet geïntegreerd in de reguliere wedstrijden. Denk daarbij aan hippische sport en tandemwielrennen.
Classificatie
Op dit moment kennen alle sporten voor mensen met een visuele beperking drie klassen: B1, B2 en B3, waarbij B1 sporters volledig blind zijn en mensen met B3 nog ongeveer 10% kunnen zien. De classificatie wordt nu beoordeeld op basis van twee factoren in het zien: de gezichtsscherpte en het gezichtsveld. De invloed van deze factoren zal echter niet voor elke sport hetzelfde zijn. Zo zal een sporter met kokervisie daar waarschijnlijk bij het skiën een grotere beperking in hebben dan wanneer hij aan atletiek doet en de 100 meter loopt.
Ook andere aspecten van het zien, zoals lichtgevoeligheid, het kunnen waarnemen van kleuren, diepte of snel bewegende objecten, worden op dit moment nog niet gewogen in de classificatie van sporters. Ook het feit of de visuele beperking is aangeboren of later verworven is geen element dat in de classificatie een rol speelt. IBSA financiert momenteel een researchprogramma aan de Vrije Universiteit van Amsterdam om verder uit te zoeken hoe deze vraagstukken op te pakken. Basis hiervoor is een Delphi studie uit 2016.
Larissa Klaassen
Larissa Klaassen, paracyclist/tandemrijdster, verwoordt dat als volgt: “Als je een beperking hebt, moet je beter zijn dan de rest.” De tandemrijdster is een bevlogen sportfanaat. Vanaf haar vierde jaar deed ze aan turnen, ze rijdt paard en vertelt hoe belangrijk de sport geweest is voor. “Het turnen heeft me heel bewust laten worden van bewegen, balans en zo. Daar heb ik nog dagelijks mijn voordeel van.”
Twee jaar geleden werd ze door haar moeder geattendeerd op een oproep van de bondscoach wielrennen, die tandemrijders zocht. Doorbijter en vechter als ze is stak ze overal bovenuit. Vorig jaar werd ze al Nederlands Kampioene, afgelopen maart al wereldkampioene op de kilometer tijdrit tijdens het WK baanwielrennen in Italië.
Running blind
Running Blind: Hardlopen en Nordic Walking voor iedereen met een visuele beperking. Running Blind is een landelijke stichting met verschillende lokale afdelingen. Running Blind stimuleert en faciliteert loopgroepen door heel Nederland, gericht op (hard)lopers met een visuele beperking. (Hard)lopen met een visuele beperking doe je samen met een buddy, de ogen van de (hard)loper. Voor lopers en voor buddy’s zijn er instructiefilms gemaakt; voor beginners en voor meer ervaren koppels. Er zijn in totaal 9 instructiefilms te bekijken. Hier vindt u deel 1 met trainer & buddy Rob Baars en hardloopster Annemarie Nodelijk aan het woord.
Sportstimuleringprogramma’s
Het merendeel van de blinde en slechtziende mensen is goed geïntegreerd in de samenleving. Wonen, werken en onderwijs vindt steeds meer ingebed in reguliere omgevingen plaats. Dat heeft als nadeel dat het voor een sportaanbieder lastiger is de doelgroep te vinden en te benaderen, bijvoorbeeld om hen te helpen de weg naar een geschikte sport te vinden.
Om mensen met een visuele beperking de mogelijkheid te bieden te sporten bestaan er diverse (sportstimulerings)programma’s. Er worden er twee uitgelicht.
Sport Heroes
Sport Heroes laat kinderen met een beperking ervaren hoe leuk sport en bewegen kan zijn. Het is een sportstimuleringsprogramma voor kinderen en jongeren in het speciaal en voortgezet speciaal onderwijs in de leeftijd van 6 t/m 19 jaar. Afhankelijk van hun wensen worden sportactiviteiten aangeboden op school, na school en uiteindelijk buitenschools. Het programma wordt ook uitgevoerd op cluster 1 scholen, voor kinderen met een visuele beperking.
Zichtbaar Sportief
Het samenwerkingsverband Zichtbaar Sportief (Gehandicaptensport Nederland, NOC*NSF en Kenniscentrum Sport & Bewegen) en partijen uit wonen en zorg met expertise over de doelgroep (Koninklijke Visio, Bartimeus en de Oogvereniging) zetten zich in om de sportparticipatie onder mensen met een visuele handicap te verhogen en belemmeringen uit de weg te nemen. Zichtbaar Sportief biedt toegankelijke en laagdrempelige informatie over aangepast sporten en helpt (potentiële) sporters met een visuele beperking bij het vinden van een geschikte sportaanbieder, onder meer door het organiseren van Multisportdagen. Daar kunnen mensen met een visuele beperking kennismaken met het sportaanbod. Ook zet Zichtbaar Sportief zich in voor het bevorderen van de deskundigheid over het begeleiden, trainen en coachen van mensen met een visuele beperking.
Visio Kennisportaal
Visio kennisportaal is een portaal waar onder andere tips en instuctievideo’s staan voor blinden en slechtzienden. Overweeg je zelf te gaan sporten, of wil je als begeleider of coach meer weten hoe iemand te begeleiden. Dit overzicht van video’s en tips helpt je verder.
