Uit onderzoek van Mulier Instituut (2016) blijkt dat tweederde van de gemeenten met de inzet van buurtsportcoaches streeft naar het terugdringen van overgewicht bij jeugd. Uit kleinschalig kwalitatief onderzoek van Mulier Instituut (2018) blijkt ook dat deze buurtsportcoaches diverse knelpunten ervaren. Met name in het betrekken van ouders en in de beperkte tijd die zij zelf hebben voor deze doelgroep en de aanpak.
Maak gebruik van een bestaande aanpak die werkt
Wie sport en bewegen wil inzetten om overgewicht bij kinderen en jongeren terug te dringen, kan gebruik maken van een verzameling erkende sport- en beweeginterventies. Kenniscentrum Sport & Bewegen heeft sport- en beweegaanpakken voor jeugd met overgewicht voor je op een rij gezet. Handig als je beperkte tijd hebt, maar ook omdat al deze aanpakken hun nut hebben bewezen in de praktijk en je gebruik kunt maken van ondersteunende documenten zoals een compleet stappenplan, een begroting en bijvoorbeeld vragenlijsten of communicatiematerialen. De meeste beschreven interventies kun je aanpassen aan jouw lokale situatie, de context waarin jij werkt. Neem contact op met de betreffende interventie eigenaar en bespreek dit samen. De interventie eigenaar kent de aanpak en de werkzame elementen, jij kent de lokale situatie en de lokale samenwerkingspartners.
Hier vind je interventies voor jeugd van 0-19 jaar met (risico) op overgewicht.
Wat zijn werkzame elementen?
Het is niet nodig, en vaak ook niet mogelijk, om een beschreven interventie één op één over te nemen. Wel kun je als uitvoerder van een project gebruik maken van kennis over ‘wat werkt’. Houd dan rekening met succesfactoren of ‘werkzame elementen’ van erkende sport- en beweegaanpakken. Hierdoor vergroot je de kans op een succesvolle aanpak voor jongeren met overgewicht. Onderstaande werkzame elementen of succesfactoren zijn geen garantie voor een effectieve aanpak. Het zijn wél bouwstenen, waarbij door professionals in de sport is nagedacht over kwaliteit, effectiviteit en uitvoerbaarheid.
Bekijk ook deze video over het gebruik van werkzame elementen, van Loketgezondleven.nl.
Succesfactoren gericht op jeugd (met overgewicht)
- Besteed aandacht aan het samen laten sporten en bewegen. Jongeren met overgewicht voelen zich vooral in verlegenheid gebracht als ze fysiek actief moeten zijn samen met andere jongeren die geen overgewicht hebben. Het samen laten bewegen zorgt ervoor dat lotgenotencontact ontstaat en dat jongeren van elkaar leren en elkaar steunen.
- Het bijhouden van bijvoorbeeld een eet- en beweegdagboek is belangrijk om zowel de jongeren als de begeleiders inzicht te geven in de vooruitgang die wordt geboekt. Door het vastleggen van veranderingen in gedrag kan met jongeren worden besproken wat goed en minder goed gaat. Ook met begeleiders kunnen specifieke aandachtspunten worden besproken.
- Bespreek met het kind hoe zij gewenst gedrag in het dagelijks leven kunnen toepassen. Concrete tips zijn belangrijk.
- Creëer voorwaarden zodat kinderen plezier beleven aan sport- en beweegactiviteiten. Bewegen wordt steeds vaker gezien als een verplichting, maar jongeren bewegen meer als zij het belangrijk én leuk vinden. Hiervoor is het creëren van een veilige omgeving van belang. Denk aan elkaar laten uitpraten, op je beurt wachten en elkaar niet uitlachen.
Succesfactor gericht op ouders/verzorgers van jeugd
- Zorg ervoor dat ouders/verzorgers en/of familieleden worden betrokken bij de aanpak en dat zij hun kind steunen. Het betrekken van ouders kan op vele manieren. Bijvoorbeeld door ze actief te laten deelnemen aan activiteiten (goede voorbeeld geven), door het organiseren van ouderavonden of het bieden van ondersteuning bij de opvoeding van kinderen.
In deze artikelen lees je hoe je onderwerpen als gewicht en leefstijl bespreekbaar kunt maken met ouders en hoe je ouders kunt betrekken bij het aanleren van een gezonde en actieve leefstijl van hun kinderen.
Succesfactoren gericht op andere professionals
- Betrek disciplines op het gebied van beweging, voeding en gedragsverandering bij de uitvoering van jouw aanpak. Jongeren begeleiden naar een gezonder gewicht vraagt om meer dan alleen het aanbieden van sport- en beweegactiviteiten óf het informeren van jongeren over gezonde voeding. Wil je overgewicht bij jeugd terugdringen, dan zal je aandacht moeten geven aan 1. sport- en beweegstimulering, 2. een gezonder dieet en 3. gedragsverandering. Deze zogenaamde gecombineerde leefstijlinterventies zijn succesvoller dan interventies die alleen aandacht hebben voor bijvoorbeeld sport en bewegen. Meer hierover kun je lezen in dit onderzoek. Essentieel hierbij is samenwerking met andere organisaties en professionals.
- Als buurtsportcoach kun je overgewicht bij jongeren niet in je eentje terugdringen. Zoek de samenwerking met andere relevante professionals in de wijk. Let op dat begeleiders die zich richten op voeding, beweging en gedragsverandering voldoen aan bepaalde kwalificaties. Bijvoorbeeld dat voorlichting over gezonde voeding aangeboden wordt door een persoon met een afgeronde hbo opleiding diëtetiek, relevante werkervaring en/of een BIG-registratie (Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg). Begeleiding op het gebied van gedragsverandering en opvoedondersteuning kan gedaan worden door een gediplomeerd psycholoog, pedagoog, coach of gezinsbegeleider.
De bovenstaande succesfactoren van interventies zijn afkomstig uit wetenschappelijke literatuur en/of zijn genoemd door praktijkprofessionals die op lokaal niveau interventies uitvoeren.
Samen sterker
Het aanpakken van overgewicht bij jeugd en het laten beklijven van gedragsverandering is ingewikkeld. Naast de ouders of verzorgers en professionals die een rol spelen in de uitvoering van je interventie, kun je ook andere organisaties betrekken. Het meest voor de hand liggend zijn scholen, maar denk ook aan de huisarts, jeugdverpleegkundige en andere jeugdhulpverleners. Zoek zoveel mogelijk aansluiting bij bestaande netwerken of andere aanpakken in de gemeente of wijk voor jongeren met overgewicht of ter preventie van overgewicht. Denk aan JOGG (Jongeren Op Gezond Gewicht) of de Gezonde School. De JOGG regisseur of Gezonde School adviseur zijn belangrijke samenwerkingspartners. Maak gebruik van elkaars kennis, expertise en contacten.
In de samenwerking met partners kun je als buurtsportcoach kennis en expertise inbrengen op het gebied van sport en bewegen. Vergeet niet te vertellen dat je zoveel mogelijk gebruik maakt van werkzame elementen of erkende interventies, want deze ‘onderbouwing’ van je aanpak wordt door professionals in andere sectoren vaak erg gewaardeerd. Daarnaast ben je als buurtsportcoach vaak goed in het motiveren en enthousiasmeren van kinderen en zorgen voor plezier en ontspanning. Dat is vaak een welkome afwisseling, zeker wanneer kinderen met overgewicht en/of hun ouders of verzorgers al contacten hebben gehad met hulpverleners of zorgverleners over de gewichtsproblemen. Maak hier gebruik van!
Praktijkvoorbeelden Almere en Smallingerland
In dit artikel vond je ook filmpjes hoe buurtsportcoaches in Almere en Smallingerland met samenwerkingspartners werken aan het terugdringen van overgewicht bij jeugd. Ook de praktijkervaring van professionals in Sittard-Geleen is de moeite waard om van te leren. Kenniscentrum Sport werkt met partners aan een voorbeeld functieprofiel voor buurtsportcoaches die werken met jeugd met overgewicht, ter ondersteuning van en inspiratie voor buurtsportcoaches en werkgevers.
Lees meer
- Lees meer over het erkenningstraject voor sport- en beweeginterventies op Kenniscentrumsportenbewegen.nl.
- Lees meer over de Sportimpuls (ZonMw).
- Lees meer over cijfers en ontwikkelingen overgewicht en obesitas?
