17% van thuiswonende ouderen is kwetsbaar
Hoe ouder de mens, hoe groter de kans op chronische aandoeningen, mobiliteitsproblemen, geheugenproblemen en dementie. Een opeenstapeling van lichamelijke, psychische of sociale problemen kan mensen kwetsbaar maken. Kwetsbare (thuiswonende) 65-plussers schatten hun eigen situatie niet altijd goed in en hebben vaak ondersteuning nodig om zelfredzaam te blijven. Dat kan met hulp vanuit de directe omgeving, of als dat niet meer toereikend is vanuit de gemeente.
In 2020 waren er 547.000 kwetsbare thuiswonende ouderen in Nederland – 17% van het totaal aantal thuiswonende ouderen. Zij maken veel gebruik van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de zorg. Kwetsbare ouderen bezoeken drie keer vaker de huisarts dan niet-kwetsbaren en maken – afhankelijk van de leeftijdsgroep – tot vijf keer meer zorgkosten[1].
In de publicatie Ouderen van nu en straks: zijn er verschillen in kwetsbaarheid? beschrijft het RIVM dat 17% van de 60-plussers en 35% van de 70-plussers kwetsbaar is op minimaal één van de vier domeinen waarin kwetsbaarheid op te delen is. Deze vier domeinen zijn: fysiek, cognitief, psychisch en sociaal[2].
Fysieke kwetsbaarheid
Fysieke kwetsbaarheid is een proces dat geleidelijk verloopt. We spreken van fysieke kwetsbaarheid als minimaal drie van de volgende factoren afnemen: bewegen, spierkracht, gewicht, uithoudingsvermogen en loopsnelheid. Fysiek kwetsbare ouderen zijn eerder afhankelijk van anderen, minder zelfredzaam, kunnen minder lang thuis blijven wonen en verblijven langer in ziekenhuizen.
Doordat mensen steeds ouder worden, telt Nederland steeds meer fysiek kwetsbare mensen. In Nederland zal het aandeel 65-plussers stijgen van 16% (2,7 miljoen) in 2012 naar 25% (4,7 miljoen) in 2050. Van deze ouderen is 6% tot 11% kwetsbaar. Meer lezen over hoe beweging positief werkt voor de groep fysiek kwetsbare ouderen? Lees: Fysiek kwetsbare ouderen: intensieve beweging werkt.
Screening
Thuiswonende ouderen zijn te screenen op de mate van kwetsbaarheid – bijvoorbeeld fysiek. Op relatief eenvoudige wijze is hiervoor een gevalideerd instrument in te zetten, zoals de Tilburg Frailty Indicator (TFI).
Sociale kwetsbaarheid
Sociale kwetsbaarheid heeft te maken met het tekort aan sociale relaties in je leven, of het ervaren van te weinig sociale steun van anderen. Deze vorm van kwetsbaarheid heeft ook te maken met verlieservaringen, zoals het wegvallen van betekenisvolle relaties, het verlies van maatschappelijke rollen en een toenemende afhankelijkheid. Lees daarover ook: Sociale kwetsbaarheid bij ouderen bestrijden met sport.
Psychische Kwetsbaarheid
De problemen of oorzaken van psychische kwetsbaarheid zijn zeer divers, zowel in complexiteit als duur. We spreken van psychische kwetsbaarheid als mensen somberheid of angst ervaren, maar ook bij last van psychosegevoeligheid of het horen van stemmen. Een veel voorkomende oorzaak voor deze soort kwetsbaarheid zijn (traumatische) verlieservaringen. Denk aan het verlies van dierbaren, werk, veiligheid, vertrouwen of toekomstdromen[3].
Cognitieve kwetsbaarheid
Bij cognitieve kwetsbaarheid gaat het om achteruitgang en/of moeite met mentale processen die dagelijks nodig zijn bij het probleemoplossend vermogen en moeilijke cognitieve taken (geheugen, uitvoerende functies)[4].
Kwetsbaarheid in relatie tot eenzaamheid
Een toename in kwetsbaarheid kan bijdragen aan het versterken of toenemen van gevoelens van eenzaamheid. Eenzaamheid wordt veroorzaakt door een groot aantal verschillende factoren. Denk aan gezondheidsproblemen, gezondheidsproblemen van de partner of een beperkt sociaal netwerk. Ook verlegenheid, een negatief zelfbeeld, een gebrek aan sociale vaardigheden, sombere gevoelens (die leiden tot afzondering) kunnen een rol spelen.
Naarmate mensen ouder worden, zien we eenzaamheid toenemen. Uit de Gezondheidsmonitor van 2020 geeft 47% van de volwassen bevolking (18 jaar en ouder) aan eenzaam te zijn. Vanaf 75 jaar is het percentage eenzamen hoger. Van alle 75-plussers voelt 56% zich eenzaam. Van de 85-plussers voelt twee derde (66%) zich eenzaam[5]. Dat is zorgwekkend. Vooral omdat de gevolgen van eenzaamheid verstrekkend kunnen zijn: een verhoging van een mogelijk risico op ziekte van Alzheimer, coronaire hartziekten, depressie, suïcide en vroegtijdig overlijden.
De rol van sport en bewegen
Het beperken van kwetsbaarheid draait om beter behoud van zelfredzaamheid. Hierbij zouden ouderen minder snel een beroep moeten doen op de omgeving om zelfstandig thuis te kunnen wonen.
Wat is zelfredzaamheid?
Zelfredzaamheid is het vermogen van mensen om zichzelf te redden met de voortdurende veranderingen en gevolgen van een (chronische) ziekte of een beperking, op alle levensterreinen[6]. Dat betreft het in staat zijn tot zowel het uitvoeren van praktische dagelijkse handelingen als het zelfstandig keuzes maken en regie voeren over het eigen leven[7].
Bewegen heeft een positief en preventief effect op alle domeinen van kwetsbaarheid bij 60-plussers. Niet alleen fysiek, maar ook op cognitief, psychisch en sociaal vlak. Een 60-plusser die voldoende beweegt, heeft een lager risico om kwetsbaar te raken op alle vier de domeinen. Sport en bewegen bevorderen dus zelfredzaamheid en helpen afhankelijkheid van zorg voorkomen. Ook helpt deelname om sociale netwerken te versterken en stimuleert het maatschappelijke participatie van ouderen. Dat maakt sport en bewegen interessant voor verschillende beleidsterreinen, zoals sport, sociaal domein en gezondheid[2].
Sport en bewegen: kansen benutten
De inzet van sport- en beweegactiviteiten is hierdoor uitstekend in te zetten om de huidige maatschappelijke trends rondom eenzaamheid en kwetsbaarheid aan te pakken. Samen sporten of bewegen is bij uitstek een manier om anderen te ontmoeten en om bij een groep te horen. Daarbij geldt: fitte ouderen zijn beter in staat om erop uit te gaan en anderen te ontmoeten of om hun sociale activiteiten te kunnen blijven uitvoeren. Een vereiste is hiervoor voldoende aandacht voor de inzet en mogelijkheden die sport en bewegen de gemeente, de (sport)professional en ouderen bieden.
Wat je als gemeente concreet kunt doen om kwetsbaarheid bij ouderen te voorkomen en te beperken, lees je in het artikel: Wat is er nodig om sport en bewegen in te zetten tegen kwetsbaarheid?
Meer lezen
- Eenzame ouderen: de rol van bewegen in de praktijk
- Whitepaper eenzaamheid
- Factsheet 65+
- Hoe vergroot je zelfredzaamheid bij ouderen?
- Zo brengt Het Danspaleis senioren in beweging
Bronnen
- Factsheet kwetsbare ouderen. [Internet]. Geraadpleegd van: https://www.vektis.nl/intelligence/publicaties/factsheet-kwetsbare-ouderen [Op 17 januari 2023]
- Ouderen van nu en straks: zijn er verschillen in kwetsbaarheid? [Internet]. Geraadpleegd van: https://www.rivm.nl/documenten/ouderen-van-nu-en-straks-zijn-er-verschillen-in-kwetsbaarheid [Op 17 januari 2023]
- Gemeenten en mensen met psychische kwetsbaarheid [Internet]. Geraadpleegd van https://www.awvn.nl/app/uploads/2018/09/LPGGZ-Gemeente-en-mensen-met-een-psychische-kwetsbaarheid.pdf [Op 17 januari 2023]
- Biddle SJH, Mutrie N, Gorely T. (2015). Psychology of physical activity: determinants, well-being and interventions. New York: Routledge.
- Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen, 2023, GGD’en/CBS/RIVM.
- Gezondheidsraad (2018). Zelfredzaamheid van ouderen. Den Haag: Gezondheidsraad.
- Een overzicht van instrumenten voor het meten van zelfredzaamheid. [Internet]. Geraadpleegd van: https://www.zorgvoorbeter.nl/docs/PVZ/vindplaats/Zelfredzaamheid/Zo_zelfredzaam.pdf [Op 17 januari 2023]
