Gemeente Smallingerland bestaat uit Drachten en 13 dorpen, heeft bijna 56.000 inwoners en is sinds 2012 JOGG-gemeente. Anneke Meijer is JOGG-regisseur. Daarnaast is Anneke vanuit GGD Fryslân coördinator Gezond Gewicht voor alle Friese gemeenten. Anke de Vries is beleidsadviseur lokaal Gezondheidsbeleid en Sociaal Domein en Frank Schmitz is beleidsadviseur Sport & Bewegen. Sietse Pieksma is buurtsportcoach en Ylse van Wieren is tot slot LEFF- coördinator en jeugdverpleegkundige bij de GGD.
Smallingerlands succesverhaal
Anneke: “JOGG Smallingerland staat voor een sterke integrale aanpak van gezond gewicht bij kinderen en kwetsbare groepen in de gemeente. Onze lijfspreuk is: De gezonde keus weer de makkelijke keus maken. Als gemeente hebben we hierin een faciliterende, aanjaag rol. De JOGG-aanpak is een lokale aanpak: regisseur en beleidsmedewerker werken krachtig samen en leggen verbindingen. Niet alleen ouders en zorgprofessionals investeren in een gezonde leefstijl, maar ook (private) partners als scholen, sportbedrijf, welzijnswerk en winkeliers.” Anke vult aan: “We gebruiken een bottom-up benadering. We leggen niets op. We proberen mensen te verleiden tot gezond gedrag en luisteren naar de mensen uit de wijk. Verandering in levensstijl kun je aanpakken als je inspeelt op de intrinsieke motivatie van mensen.”
Betrokkenen bij de aanpak aan het woord:
Anneke: “Het blijft een uitdaging om voldoende financiën en menskracht bij elkaar te krijgen. Maar door goed samen te werken met de verschillende beleidsterreinen, is er veel mogelijk.” Ook Anke beaamt dit: “De gemeente moet tijd en geld vrijmaken en kiezen voor een brede aanpak. Daarom worden andere beleidsterreinen, zoals sport, onderwijs en ruimtelijke ordening, erbij betrokken en gaan we als één geheel naar buiten. Door met die collega’s in gesprek te gaan, gaat gezondheid voor hen steeds meer leven en kunnen budgetten gebundeld worden.”
Jongeren werven en initiatieven uit de wijk
Maar hoe weet je nou welke aanpak precies nodig is in een wijk? Om daarin succesvol te zijn, is volgens Frank maatwerk noodzakelijk. “We hebben onze rugzak gevuld met allerlei interventies. Afhankelijk van de precieze vraag uit een wijk, kunnen wij de best passende interventie inzetten. In het JOGG-wijkoverleg bespreken scholen, buurtsportcoaches, opbouwwerker van welzijnsorganisatie MOS en de GGD de ontwikkelingen in de wijk: wat heeft een wijk nodig en wat kan de wijk zelf ontwikkelen in bijvoorbeeld het beweegaanbod? Verder gaan we in de achterstandswijken met kinderen op scholen en mensen in de wijken in gesprek om de inactievelingen te stimuleren om te bewegen.”
Als voorbeeld van een maatwerk aanpak noemt hij The Way 4 You. “Deze club van vrijwilligers werkt in een achterstandswijk aan een leefbare wijk voor iedereen, door het organiseren van (sport)activiteiten. The Way 4 You komt uit de wijk, kent de wijk en de mensen, spreekt de taal, kent de problemen en speelt een grote rol in het activeren van jongeren en het binnenboord houden van jongeren.” Ander voorbeeld van succesvolle wijkaanpak zijn de coaches Sport & Bewegen van Sportbedrijf Drachten (uitvoerder van het gemeentelijke beweegbeleid). Zij spelen een rol bij het werven en binnenboord houden van jongeren. Zij zien veel jongeren binnen het onderwijs en helpen scholen met het verbeteren van hun beweegklimaat. Ze komen ter ondersteuning bij sportverenigingen en organiseren daar Train-de-Trainers cursussen voor bijvoorbeeld ouders die vrijwilligerswerk doen bij de sportclub.
Beweeginitiatieven komen van onder uit de wijk
Smallingerland kan inmiddels een aantal mooie lokale beweeginitiatieven delen ter inspiratie, die vanuit de wijk zelf ontstonden. Zoals Kidsrun van De 8 van Drachten, die door JOGG is uitgegroeid tot een jaarlijks hardloopevenement. Sportbedrijf Drachten zorgt voor de PR en organiseert in aanloop van dit evenement wijk-lopen. Daardoor komen kinderen in beweging en trainen ze samen voor de Kidsrun. “Initiatieven komen uit de wijk, niet van mij, en worden deels door de betrokkenen zelf bedacht, ontwikkeld en geborgd. Onze rol is slechts faciliterend”, aldus Anneke.
“Een evenement of programma in de wijk hoeft niet altijd groot te zijn. Zolang degenen die erbij betrokken zijn het idee maar dragen. De buurtsportcoaches hebben hierin een bredere functie. Deze coaches komen op de scholen én in de wijk. Zij komen allerlei ideeën en initiatieven tegen. Daar kan de gemeente bij aanhaken. De buurtsportcoaches zijn echte doeners, zijn bekend bij de kinderen en gaan vraaggericht te werk in plaats van aanbodgericht. Zij leggen verbinding in de wijk, scholen, buurt en het welzijnswerk. Maar scholen pakken ook dingen op en initiëren sport- en beweegprogramma’s, zoals het Nijntje Beweegdiploma, een Kidsrun, een eigen Daily Mile en Beweeg tussendoortjes in de klas.”
Anneke: “Bewoners weten inmiddels dat wij ons als gemeente actief inzetten om van de gezonde keuze weer de makkelijke keus te maken. Dat we er alles aan willen doen mensen te ondersteunen bij hun gezondheid en een gezond leven. Als gemeente moet je er niet te ver vanaf staan, maar dichtbij, in het netwerk, samen met bijvoorbeeld het onderwijs, sportbedrijf en welzijnswerkers.”
Focus op kwetsbare groepen
In haar JOGG-aanpak legt gemeente Smallingerland de focus ligt op de wijken met een gezondheidsachterstand, de lage ses-wijken, waar veel kinderen met overgewicht kampen. De gemeente werkt nauw samen met de scholen in die wijken. “Ons beweegbeleid richt zich ook op inactievelingen en op groepen die we nu nog niet bereiken. Dat kan je op veel manieren doen: door bewegen en sporten financieel makkelijker te maken, door nauw samen te werken met de gebiedsteams en door mensen actief op te zoeken.”
Anneke vertelt hoe je jongeren werft voor de activiteiten: “Welzijnswerkers en buurtsportcoaches zien kinderen in de wijk en op scholen en kennen ze. Ook werven we via scholen: die hebben een vertrouwensrelatie met ouders en kinderen. Op de Krajicek Playground, een ontmoetings- en speelplek in een aandachtswijk, komen tevens kinderen die niet in beeld zijn. Ook verpleegkundigen van de GGD weten kinderen bijvoorbeeld via het onderwijs op een laagdrempelige manier te benaderen. Ouders worden hier actief bij betrokken.” Anke noemt nog een belangrijk punt: “Wij realiseren ons terdege dat als we in een gezonde leefstijl van de jeugd investeren, we dit later ook terugzien in ons budget voor het sociaal domein.”
Ketenbenadering
“Een onderdeel van de JOGG-aanpak is Verbinding Preventie en Zorg. We zorgen ervoor dat er een sluitende ketenaanpak voor kinderen met overgewicht en obesitas is. Binnen deze keten zijn preventieve- en zorgactiviteiten op elkaar afgestemd. Zo signaleren we overgewicht in een vroeg stadium en komen gezinnen die ondersteuning of zorg nodig hebben direct op de plek terecht waar zij gepaste ondersteuning kunnen krijgen”, zegt Anke.
Gemeente Smallingerland ontwikkelde een ketenbenadering en kijkt verder dan alleen overgewicht. Anke vertelt: “Vaak zijn er veel meer problemen binnen de gezinnen waar het overgewicht speelt. Die moet je eerst aanpakken, voordat je het overgewicht kan aanpakken. Voor ouders en hun kinderen is (overgewicht)problemen bespreekbaar maken vaak lastig. De Jeugdgezondheidszorg probeert kinderen en ouders te motiveren initiatief te nemen en problemen bespreekbaar te maken. In de lage ses-wijken draait al een aantal jaren succesvol de erkende leefstijlinterventie LEFF. Een positief programma voor kinderen tussen de 7 en 13 jaar die boven een gezond gewicht zitten. Samen met hun ouders gaan ze tien weken aan de slag. Het programma richt zich op een gezonder gewicht en een verbeterde kwaliteit van leven.” ”Kinderen die het vaak al lastig hebben worden met de interventie daadwerkelijk fitter, gezonder en blijer”, vertelt Anneke als reden om zich voor deze doelgroep te blijven inzetten.
Monitoring en evaluatie
Anke: “Monitoring en evaluatie zijn bij ons geënt op de JOGG-pijlers en op het proces in de gemeente. De gemeente gebruikt de gegevens van de Jeugdgezondheidszorg en monitort de kinderen via reguliere kanalen. De focus ligt op het kwalitatieve proces.” Anneke: “Cijfers zijn belangrijk, maar waar het om gaat, is het proces dat zich ontvouwt in een wijk en in de gemeente. We zijn momenteel druk bezig met de cijfers, daar kan ik dus helaas nog niks over zeggen.”
Interventie Gezonde School
Anneke: “Een aanpak die we gebruiken is de Gezonde School. Hier komen ook de thema’s bewegen en voeding aan bod. De Gezonde School-aanpak is een brede aanpak op meerdere niveaus. Je kunt iets voor de kinderen doen, maar je zult de ouders er zeer zeker ook bij moeten betrekken. Uiteindelijk worden alle onderdelen van de Gezonde School-aanpak onderdeel van het schoolbeleid waarmee we streven naar de borging op langere termijn.”
Op www.sportenbeweeginterventies.nl vind je naast actuele leefstijlinterventies ook interventies meer specifiek op het gebied van overgewicht.
Tips voor andere gemeenten van beleidsadviseur Frank
- Maak mensen bewust van de positieve effecten van meer bewegen. Het maakt niet uit op welke manier, maar dan heb je een heel andere insteek dan: “Jij moet sporten!”
- Blijf luisteren, blijf netwerken, blijf in contact en creëer de ruimte om maatwerk te kunnen leveren.
- Ga als gemeente niet alleen zenden, maar ga aanjagen.
- Zorg ervoor dat alle partijen en bewoners in de JOGG-wijken een rol oppakken of krijgen. Dit gebeurde bij The Way 4 You, waar actievelingen uit de wijk zelf initiatief namen om de leefbaarheid te vergroten. Daarmee creëerde ze aanbod voor verschillende doelgroepen.
Tips voor andere gemeenten van JOGG-regisseur Anneke
- Zorg allereerst voor een sterke lokale organisatie waarin iedereen samenwerkt en betrokken is.
- Start met individuele contacten en creëer draagvlak.
- Wil een aanpak in de wijk succesvol zijn, dan moet het echt uit de betrokkenen zelf komen. Dat zorgt voor draagvlak en borging en dan weet je zeker dat het aansluit op dat wat de doelgroep wil.
- Werk met lokale organisaties: mensen en bedrijven willen over het algemeen graag meedoen, zeker als de opstelling van de gemeente daarin ook tot uitnodigt. Bedrijven doen mee vanwege hun missie die voorschrijft maatschappelijk verantwoord te ondernemen, maar vaker nog omdat ze achter het plan staan.
- In de samenwerkingspartners moet je blijvend investeren: laat zien dat je afspraken nakomt, dat je betrouwbaar bent, dat je niks oplegt, dat je mensen zelf laat meedenken en dat je hun kennis etaleert en benut. En maak gezamenlijke keuzes in de uitvoer.
”Voor lange termijn hebben we hier structureel middelen voor beschikbaar gesteld, hebben de juiste mensen die het voor ons uitvoeren en bereiken de goede doelgroepen. Daarmee maken we het verschil en daar zijn we trots op. Immers, uiteindelijk bespaar je hiermee veel zorgkosten”, aldus Anneke.
Tips voor andere gemeenten van beleidsadviseur Anke
- Laat gezondheidsbeleid een verbinding vormen met sociaal domein.
- Kijk verder dan alleen overgewicht: problemen van mensen zijn niet alleen terug te voeren op eet- en beweeggedrag.
- Zorg dat de omgeving uitnodigt tot gezond gedrag. Plaats watertappunten, geen frisdrankautomaten.
- De wethouder moet een ambassadeur zijn binnen het college. Dit zorgt voor aandacht op bestuurlijk vlak.
- Integraal samenwerken doe je door met collega’s van andere beleidsterreinen samen te werken.
- Deel beleidsnota’s en zorg dat collega’s weten waar je mee bezig bent en vice versa. Doe dit alles in verbinding.
- Voor integraal samenwerken buiten de gemeente geldt hetzelfde: zorg voor een persoonlijke benadering, leg een bodem en werk van daaruit verder en borg je afspraken.
Tips voor andere gemeenten van LEFF- coördinator en jeugdverpleegkundige bij de GGD Ylse
- Er is niet één aanpak voor alle kinderen met overgewicht. Kijk als professional naar het gehele gezin om na te gaan wat het kind en gezin nodig heeft en maak samen met hen een plan van aanpak.
- Wij zien dat er gezinnen zijn waar meerdere professionals, die niet altijd goed op elkaar zijn afgestemd, bij betrokken zijn. We starten daarom met een centrale zorgverlener. Dat is iemand die langere tijd bij het gezin betrokken blijft en een vast aanspreekpunt voor het gezin is.
- De nadruk ligt binnen gemeenten vaak op het meten van het BMI. Wij vinden het echter belangrijker om de focus te leggen op het welzijn van het kind.
”Overgewicht wordt vaak als medisch probleem gezien, terwijl het vaker ligt in leefstijl. Denk daarbij aan thema’s als voeding, bewegen en slapen van kinderen. Leefstijl komt voort uit zoveel verschillende factoren binnen het gezin en daar moeten we aandacht voor hebben”, aldus Ylse.
Tips voor andere gemeenten van buurtsportcoach Sietse Pieksma
- Haal de vraag op uit de wijk en bij de doelgroep. Wijkteams en buurt- trefpunten kunnen je in contact brengen met wijkbewoners.
- Als buurtsportcoach kun je een rol spelen in het werven van deelnemers voor programma’s van kinderen met overgewicht: ”Ik zie kinderen daadwerkelijk. Ik kom ze tegen in de wijk, bij de vereniging en op scholen. Als ik kinderen zie waarvan ik denk dat ze baat hebben bij een programma, dan probeer ik ze te enthousiasmeren voor een aanpak of ik speel de informatie door naar een andere organisatie, zoals de GGD, die de link beter kan leggen.”
”Bij LEFF laat ik verschillende sporten langskomen tijdens de beweeglessen en aan het einde van het traject krijgen ouders en kinderen een overzicht van sportverenigingen. Takken van sport waarvan kinderen hebben aangegeven dat het ze leuk lijkt en sportverenigingen waar kinderen al lid van zijn, staan op dit overzicht. Ook benadruk ik dat ze contact met me mogen opnemen als ik ze kan helpen met de stap richting de vereniging”, aldus Sietse.
