Maastricht heeft ruim 122.000 inwoners en is sinds 2013 JOGG-gemeente. Chris Gijselaers is beleidsadviseur Welzijn en Zorg bij de gemeente Maastricht. De uitvoerende kracht ligt bij JOGG-regisseur Fleur Verkade.
‘JOGGen’ dankzij GIDS-geld
“Het eerste jaar was Maastricht eigenlijk een JOGG-gemeente zonder aanpak. Er gebeurde al wel veel op het thema gezonde levensstijl. Daarom wilden we JOGG vooral gebruiken als steun bij het inrichten van een stevig netwerkorganisatie. Het hoofddoel van JOGG was aanvankelijk een goed functionerend netwerk”, zegt Chris. Toen ook de provincie inzette op gezonde leefstijl, én Maastricht in 2014 GIDS-gemeente werd (en daardoor extra geld kreeg) konden we een sterk plan van aanpak maken.
“JOGG was een heel ander verhaal geworden zonder dat GIDS-geld, maar nu hadden we de middelen om Fleur – adviseur gezondheidsbevordering bij GGD Zuid-Limburg – aan te stellen als JOGG-regisseur. Ook kreeg Maastricht Sport, de verzelfstandigde sportorganisatie van de gemeente Maastricht, met GIDS-geld ruimte om vanuit preventie aansluiting te vinden bij het tweedelijns obesitas zorgprogramma COACH.”
Via de decentralisatie-uitkering Gezond in de Stad ontvangen 164 gemeenten vier jaar lang middelen om een impuls te geven aan een integrale aanpak bij het terugdringen van gezondheidsverschillen. Een aantal gemeenten gebruikt de GIDS-middelen (deels) om aan de slag te gaan met JOGG.
Welke wijken en scholen kies je uit?
Chris: “Niet elke wijk of school wordt een JOGG-wijk of Gezonde School. We hebben daar ingezet waar de problematiek het sterkt is, zoals in lage lage ses-wijken. En op plekken waar energie zit, waar op welzijn- en sportgebied al aan de weg getimmerd wordt.” Terwijl de gemeente goede JOGG locaties zocht, zocht Maastricht Sport samen met Fontys Hogeschool plekken waar studenten buiten school werkervaring op konden doen. Om de juiste locaties te vinden, werden Fontys studenten ingezet om alle 38 Maastrichtse basisscholen bevraagd op gezondheids- en beweegbeleid.
Uiteindelijk bleven er zes scholen over waar voldoende energie zat om aan de slag te gaan met Basisschool in Beweging. Ondersteund vanuit JOGG werden deze zes ook Gezonde School. Twee hiervan liggen in JOGG-wijken en zijn interventiescholen geworden. Op deze scholen ondersteunen de JOGG-regisseur en Maastricht Sport de projectleider van de school. De zes scholen zijn aanjagers geworden. “En dit is precies wat de gemeente met JOGG wil: klein beginnen en groot uitrollen”, zegt Fleur.
Olievlekwerking in Maastricht
“Na het zien van de positieve resultaten nam een van de Maastrichtse onderwijsstichtingen Gezonde Leefstijl op als pijler in haar beleidsplan. Zo verspreidt de olievlek zich vanuit de aanjagende scholen en aandachtswijken.” Fleur vult aan: “De succesverhalen worden gedeeld op social media en komen in de krant of op tv. Andere scholen raken enthousiast door al deze berichten en kloppen aan bij Maastricht Sport omdat ze ook willen meedoen. Dit jaar starten zes nieuwe scholen met Basisschool in Beweging. En de aanmeldingen blijven binnenstromen. Scholen zien JOGG en Basisschool in Beweging inmiddels als steun, en niet meer als last.”
Bewegen promoten op school
Chris en Fleur lichten toe hoe bewegen een plek heeft gekregen op de scholen. Op twee scholen beginnen ze met de erkende interventie The Daily Mile. Een goede aanjager op school is daarvoor noodzakelijk. Bewegen op schoolpleinen krijgt ook aandacht. Studenten van Fontys die stage lopen bij Maastricht Sport bieden beweegactiviteiten aan in de middagpauze. Maastricht Sport biedt naschoolse sportactiviteiten aan. Samen organiseren ze Maastrichtse Kampioenschappen en plannen ze verenigingslessen tijdens de gymles.
Ouders enthousiasmeren
De school en gemeente organiseren veel. “Maar”, zo zegt Fleur, “ouders zijn ook een heel belangrijke factor. Ouders hebben vaak meer moeite met de overschakeling naar een gezond beleid dan kinderen, daarom organiseren we interactieve laagdrempelige voedingsvoorlichtingen op scholen voor ouders. Op één van de scholen combineren we dit met een diner dat door de kinderen is voorbereid. Ouders komen veel eerder als ze weten dat hun kind een placemat voor ze heeft gemaakt dan bij een avondvullend statisch voorlichtingsprogramma.”
Een JOGG-school pakte dit slim aan en vroeg ouders mee te denken in een werkgroep. De respons was niet hoog, maar had wel effect. “Ouders nemen adviezen die door andere ouders zijn bedacht eerder aan, dan wanneer het door de school wordt opgelegd” ervaart Fleur. Verder krijgen ouders via nieuwsbrieven informatie over (naschoolse) sportactiviteiten in de wijk en over het belang van het beweegbeleid op school. Zij weten dat er op elke school een intermediair van het Jeugdfonds Sport en Cultuur is. Heeft een gezin financiële problemen, dan kan de leerkracht het kind aanmelden voor een tegemoetkoming voor het lidmaatschap van de sportclub.
Succesvol samenwerken met lokale partijen
Netwerken stond centraal voor de JOGG-aanpak in Maastricht. Chris vertelt dat het verwezenlijken van een langdurige succesvolle (keten)samenwerking niet moeilijk was. “Toen we met JOGG begonnen, maakte ik een netwerkscan en een omgevingsanalyse. Zo kwam ik erachter dat bij de thuiszorg een verpleegkundige werkte die recentelijk gepromoveerd was op obesitas-preventie bij kinderen van 0-4. Ik ontdekte dat voetbalclub MVV al jaren voordat wij gingen JOGGen, met DRINK WATER op haar shirts voetbalde, een van de pijlers van JOGG. Trajekt, onze welzijnsinstelling had al jaren het project Playing for Success samen met Stichting Maatschappelijke Projecten Maastricht en MVV, waarin zij kwetsbare jongeren met problematiek middels een beweegprogramma weer zelfvertrouwen en zelfstandigheid leerden.”
Eigenlijk vormden al deze initiatieven samen al een geweldig JOGG-programma. Maar zo werkt het niet: je netwerk wil waardering krijgen en wil zich óók profileren. Als je als gemeente de door hun genomen initiatieven opeens gaat betitelen als JOGG-succes en de wethouder staat er bij wijze van spreken mee in de krant, dan stoot je de anderen voor hun hoofd. JOGG is niet alleen iets van de gemeente, daar heb je de mankracht, het geld en de tijd niet voor. JOGG is iets van een groot netwerk dat succesvol samenwerkt. Je stelt je als gemeente dus bescheiden op. De insteek werd dus: hoe kunnen we deze initiatieven samen sterker maken waarbij alle partijen zich kunnen profileren en zich gewaardeerd voelen. Dan krijg je draagvlak.”
De grootste uitdaging lag voor Fleur bij het bijeenbrengen van alle initiatieven die er al speelden in Maastricht op het gebied van overgewicht, bewegen en gezonde levensstijl. “Deze initiatieven wisten het vaak niet van elkaar, iedereen liep zijn eigen pad en behaalde zijn eigen successen. Nu alle initiatieven in de wijk en op school via JOGG lopen, is er meer structuur en meer resultaat… Ja, het heeft twee jaar van ultiem netwerken gekost: mezelf uitnodigen bij gesprekken, roepen dat ik tijd heb om te helpen, JOGG promoten… maar het begint er op te lijken!”
Aandacht voor monitoren en evalueren
Chris: “Het uitbouwen en onderhouden van een netwerk is nog steeds leidend in onze aanpak. Dat hebben we inmiddels wel aangevuld met een goed onderbouwd plan dat gemonitord en geëvalueerd wordt. JOGG is nu structureel geborgd en bij elke evaluatie staat kwaliteitsverbetering centraal”, aldus Chris. “In vier jaar tijd 36 sportdagen organiseren, 3.000 bidons en 38.000 appels uitdelen zijn mooie getallen, maar je maakt meer winst in de organisatie als iedereen dezelfde beleidspunten omarmt én borgt!”
Om te weten hoe Maastricht ervoor staat, gebruikt de gemeente cijfers uit de reguliere gezondheidsonderzoeken die GGD doet via de consultatiebureaus. Daarnaast voerden gemeente en GGD ook een nulmeting uit, met vragenlijsten onder de ouders van leerlingen van vijf basisscholen: twee interventiescholen en drie controlescholen. De controlescholen werkten niet met Basisschool in Beweging of Gezonde School. De vragenlijst richtte zich op thema’s die invloed hebben op het ontwikkelen van overgewicht. Het betrof vragen over vrijetijdsbesteding (sport en bewegen), het vervoer van en naar school, voeding en drinken. Ouders konden ook zelf gezondheidsthema’s aandragen, waarvan ze het belangrijk vinden dat school er aandacht aan besteed.
Om de respons te verhogen, werden de ouders gevraagd de lijst in te vullen tijdens het oudergesprek. Conciërges, onderwijsassistenten en leerkrachten boden hulp aan ouders met een taalbarrière. “En wij verhoogden de motivatie om de lijst in te leveren van onderop: door de kinderen die de lijst het snelst inleverden, een prijsje in het vooruitzicht te stellen. Kregen we opeens enorm veel ingevulde formulieren terug!” lacht Chris.
Tips voor andere gemeenten
- Wees flexibel, denk niet als gemeente dat je de wijsheid in pacht hebt en wees als beleidsambtenaar tevreden met de doelstellingen die de organisaties in het netwerk stellen.
- Temporiseer! JOGG is een idee van de lange adem. Snel succes op de voorpagina van de lokale krant vervliegt net zo snel.
- Formuleer bescheiden, breed gedragen doelstellingen op lange termijn. Natuurlijk organiseer je ook een minder bescheiden evenement in de vorm van een kick-off met een beweeg-DJ, een drinkwaterbar, een judoka die langs komt en met de regionale pers erbij.
- Je werkt op basis van gezamenlijke energie: als gemeente moet je zelf heel hard aan de kar trekken, maar bijna net zo belangrijk is dat je met bijvoorbeeld scholen of ondernemers werkt die dit zelf ook willen.
- Kijk goed naar je doelgroep: wat is het voor wijk, wat zijn het voor ouders en sluit daarbij aan. Op een hogere ses-school kunnen de ouders toe met minder uitleg. Daar verhoog je de respons door bijvoorbeeld een competitie-element als een prijsje voor het eerst ingeleverde vragenformulier. Bij een lage ses-school loop je meer aan tegen desinteresse en onbegrip, daar verhoog je de respons door ouders op natuurlijke momenten, zoals de ouderavond, de helpende hand te bieden.
- Het is heel handig als je een netwerk van (grote) bedrijven achter je hebt staan. Maastricht heeft dat geluk in de vorm van SMPM, een stichting van grote bedrijven. Zij krijgen alles geregeld, zorgen voor een groot draagvlak, voor publiciteit en sponsoring. Als ik als JOGG-regisseur iets roep, komt dat niet in de krant. Roepen zij iets, dan komt de media er wel op af.
Werken met JOGG is de jus op de aardappelen
Fleur is het meest trots op de aanpak op de basisscholen. “Doordat we nu samenwerken met de verschillende partijen, kunnen we als team de scholen begeleiden en bereiken we veel meer. Door onze samenwerking met onderwijsstichting Mosalira bereiken we meer scholen. En door die met Maastricht Sport zijn er nu al twaalf scholen die meedoen met Basisschool in Beweging. Bovendien gaan vanaf dit schooljaar vier scholen met een heel nieuw voedingsbeleid aan de slag.” Chris besluit: “Werken met JOGG is de jus op de aardappelen!”
Meer lezen
- Bekijk hier de resultaten van de JOGG Monitor
- Bekijk hier meer beweegaanpakken voor jeugd met overgewicht
- Lees hier het praktijkvoorbeeld van gemeente Smallingerland
- Lees hier het praktijkvoorbeeld van gemeente IJsselstein
In deze reeks verscheen ook
