Zo help je als praktijkondersteuner senioren meer bewegen

Het belang van bewegen

Voldoende bewegen helpt aandoeningen en ernstige valincidenten voorkomen, houdt senioren langer zelfredzaam en beperkt de ziektelast bij aandoeningen. Toch voldoen veel senioren niet aan de beweegrichtlijnen. Een deel beweegt te weinig uit angst voor pijn en andere negatieve effecten, zoals vallen en hartklachten, of omdat ze denken bewegen niet goed te kunnen volhouden[1]. Toch zijn er voor de meeste senioren goede mogelijkheden om veilig op hun eigen niveau te bewegen.

De basis: thuis bewegen

Voor senioren ligt de basis van voldoende bewegen vooral in activiteiten thuis en verplaatsingen naar voorzieningen en bekenden. Denk aan huishoudelijke taken, waar senioren over het algemeen zo’n 30% van hun energie aan besteden. Ze besteden daarnaast gemiddeld zo’n 40% van de energie aan tuinieren, wandelen en fietsen[2]. Voor het voldoen aan de beweegrichtlijnen is het belangrijk dat deze activiteiten ten minste ‘matig intensief’ zijn. Pas dan draagt de beweging echt goed bij aan gezondheidswinst.

De stap naar meer beweging is soms lastig: waar te beginnen en hoe? Met de juiste kennis en instrumenten kun je hier als praktijkondersteuner een belangrijke rol spelen. De Beweegcirkel is zo’n instrument. Samen volg je een stappenplan waarbij je de patiënt stap voor stap op weg helpt naar meer beweging op een dag. Specifieke oefeningen voor thuis kunnen ook helpen. 

Georganiseerd bewegen

Meedoen met georganiseerde groepsactiviteiten heeft als voordeel dat de senior in contact is met anderen. Een goede begeleider let erop dat senioren veilig bewegen en dat het echt bijdraagt aan fysieke gezondheidswinst.

Senioren vinden het vaak moeilijk om passend aanbod te vinden. Jij kunt ze daarbij helpen en doorverwijzen naar het beweegaanbod dat aansluit bij hun mogelijkheden. Vaak zijn er in de wijk veel mogelijkheden. Heb je zelf geen overzicht van het beweegaanbod? In dat geval biedt de buurtsportcoach uitkomst. Hij of zij heeft het lokale beweegaanbod in kaart of kan een actueel overzicht maken met behulp van de Wijktekening van Kenniscentrum Sport & Bewegen. Of je verwijst de patiënt rechtstreeks door naar de buurtsportcoach met de vraag op zoek te gaan naar geschikt aanbod. 

Zo doen ze dat bijvoorbeeld in Amersfoort, waar met succes senioren zijn bereikt. Steeds meer gemeenten zetten hier nu op in. Dit hangt samen met de rol die de gemeente nu heeft in het kader van de ketenaanpak valpreventie en daarbinnen de doorverwijzing naar structureel sport- en beweegaanbod. 

Samenwerken aan sport en bewegen in de wijk

De online Wijktekening helpt professionals in onder meer de domeinen sport, onderwijs, zorg en welzijn om elkaar te vinden. Ook biedt de Wijktekening een format waarmee je een lokaal overzicht kunt maken van relevante contactpersonen. Met het lokale beweegnetwerk in kaart versimpel je het doorverwijzen naar sport- en beweegaanbod en doorverwijzing tussen professionals en organisaties. Bekijk hier de naar de Wijktekening.

Aanbod in wijk en gemeente

• Regulier aanbod bij een sportvereniging: ook zonder aanpassingen zijn veel sporten verantwoord recreatief mogelijk. Diverse verenigingen richten zich vanwege ledenbehoud meer op oudere sporters en zorgen door middel van training of begeleiding dat sporten veilig kan.
• Aangepast aanbod bij een sportvereniging: meerdere sporten kennen een seniorvriendelijke variant:
  • wandelgroepen of nordic walking bij een atletiekvereniging
  • walking football (wandelvoetbal) bij een voetbalvereniging
  • dynamic tennis, met aangepaste materialen
  • gymnastiek
  • fithockey, met zachte bal en knots
  • OldStars walking korfball
• Sportvreemd aanbod bij een vereniging: denk aan jeu de boules en koersbal. De vereniging of een andere aanbieder maakt gebruik van de locatie, het clubhuis en eventueel vrijwilligers.
• Regulier groepsaanbod bij fysiotherapeut of oefentherapeut: dit is alleen nodig als iemand specifieke begeleiding nodig heeft vanwege fysieke belemmeringen. Daar blijven bewegen kan wenselijk zijn als mentale belemmeringen bewegen ergens anders niet mogelijk maken. 
• Verwijs kwetsbare mensen zo veel mogelijk naar een geriatriefysiotherapeut die is opgeleid om oudere mensen te behandelen.
• Tijdelijk groepsaanbod bij de fysiotherapeut: dit gaat vaak om valpreventie, maar er zijn ook programma’s speciaal ontwikkeld voor mensen met beweegbeperkingen (Coach2Move) of gericht op spieropbouw en het voorkomen van sarcopenie (ProMuscle). Let erop dat er aansluitend aanbod is voor deelnemers: de interventies zijn meestal te kort voor een effect op de lange termijn. Voor valpreventieve beweegprogramma’s is dat tegenwoordig een eis.
• Specifieke beweeglessen voor senioren: bijvoorbeeld Meer Bewegen voor Ouderen (MBvO). Vaak organiseert de lokale welzijnsorganisatie dit, in de vorm van gymnastiek, (volks)dans, zitdans of een mix van oefeningen en spel. Deze groepen worden begeleid door mensen die daarvoor zijn opgeleid. Er zijn ook buurtsportcoaches of andere aanbieders die vergelijkbaar aanbod hebben.
• Tijdelijke beweegprogramma’s: verschillende organisaties bieden tijdelijke of structurele programma’s aan. Programma’s die erkend zijn op basis van toepasbaarheid en niveau van effectiviteit vind je in deze database. Ook zijn er de Nationale Diabetes Challenge, Sociaal Vitaal of GoldenSports. De lokale beschikbaarheid verschilt sterk en een overzicht ontbreekt. In de database staan contactgegevens van de interventie-eigenaar.
• (Semi-) commerciële aanbieders, zoals zwembaden en sportscholen, bieden zowel de mogelijkheid om vrij te bewegen als begeleid aanbod. Soms specifiek gericht op senioren. Informeer bij twijfel over de kwaliteit naar de aanwezigheid van gekwalificeerde trainers. Wellicht kan een fysiotherapeut of buurtsportcoach de kwaliteit eenvoudig beoordelen. Een deel van de fitnesscentra vind je bij NL Actief.
• Verpleeghuizen: sommige verpleeghuizen organiseren activiteiten die ook toegankelijk zijn voor senioren van buitenaf. Informeer naar de mogelijkheden bij een verpleeghuis in de buurt.
• Wandelaanbod: er is een relatief groot aanbod. Wandelen kan met erkende wandeltrainers, als onderdeel van een interventie, via natuurorganisatie IVN, als specifiek aanbod voor senioren met dementie of met vrijwilligers.
• Specifiek aanbod: voor bepaalde aandoeningen en type patiënten is er specifiek aanbod. Zo zijn er programma’s in ziekenhuizen die revalidatie ondersteunen. Het hangt af van het ziekenhuis en het specialisme in welke mate aanbod wordt gefaciliteerd en gestimuleerd. Als senioren dagbesteding hebben, dan varieert de mate van aandacht voor bewegen sterk per organisatie. Vraag dat lokaal na. Zowel deze organisaties als andere rond een senior met dementie kunnen gebruikmaken van de Beweeggids voor mensen met dementie.

Betaalbaarheid van sport en bewegen

De kosten voor sport- en beweegactiviteiten verschillen per activiteit en lopen sterk uiteen. Commerciële sportaanbieders zijn meestal duurder dan verenigingen. De meeste sportlocaties hebben prijzen op hun website staan. Het aanbod per keer is meestal goed betaalbaar (enkele euro’s).

De meeste gemeenten subsidiëren aanbieders of afnemers om bewegen te stimuleren. De activiteiten en de frequentie variëren. De gemeente subsidieert het aanbod van buurtsportcoaches en Meer Bewegen voor Ouderen in de meeste gevallen.

Verschillende gemeenten kennen een algemene subsidie voor sporten en bewegen voor mensen met een laag inkomen. Ook hebben steeds meer gemeenten een zogenaamde gemeentepolis voor mensen met een laag inkomen. Dit is een ziektekostenverzekering met extra’s tegen relatief lage kosten – en soms vergoeding van beweegprogramma’s. Elke verzekeraar heeft andere mogelijkheden.