Jarenlang onderzoek van Antti Löppönen, postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit van Jyväskylä (Finland), toont aan: wat voor topsporters geldt, geldt ook voor senioren[1]. Om fysieke winst te behalen met sporten en bewegen, moet iemand merkbaar inspannen en moe worden. Vanwege verschillende uitgangssituaties betekent dat voor iedereen wat anders.
Veel minder snel verlies van capaciteiten
Als senioren in het dagelijks leven meer bewegen in de buurt van hun eigen fysieke mogelijkheden, dan zorgt dat voor langer behoud van vitaliteit. Of anders gezegd: mensen die hun capaciteiten niet aanspreken, verliezen veel sneller fysieke capaciteiten die nodig zijn om zelfredzaam te blijven. Dit blijkt uit onderzoek onder Finse senioren die tussen 75 en 85 jaar oud waren bij de start van het onderzoek waaraan ze vier jaar deelnamen.
Bij dit onderzoek is onder meer gekeken naar veranderingen in fysiek functioneren op de middellange termijn. De onderzoekers kozen bewust voor deze leeftijdsgroep, omdat er voor veel senioren ergens rond die leeftijd een kantelpunt is van meer naar minder zelfredzaamheid.
Groepen onderscheiden
Aan het onderzoek namen 312 mensen deel, van wie in eerste instantie werd bepaald hoe intensief ze normaal gesproken bewegen in het dagelijks leven. Vervolgens bepaalden de onderzoekers hun maximale capaciteit. Afhankelijk daarvan plaatsten ze de deelnemers in een van deze vier groepen:
- Mensen met lage capaciteit en die relatief ver onder hun capaciteit bewegen
- Mensen met lage capaciteit die dicht bij hun capaciteit bewegen
- Mensen met hoge capaciteit die relatief ver onder hun capaciteit bewegen
- Mensen met hoge capaciteit die dicht bij hun capaciteit bewegen
Op de leeftijd van 75-85 jaar gaan mensen eerder achteruit dan vooruit, en daarom keken de onderzoekers na vier jaar hoeveel de deelnemers precies hadden ingeleverd aan fysieke capaciteit. Dit deden de onderzoekers met de gestandaardiseerde SPPB (Short Physical Performance Battery – zie uitleg in kader). De mensen die relatief veel intensief bewogen, gingen een stuk minder snel achteruit dan hun leeftijdgenoten die dat minder deden. Het maakte daarbij niet uit of de senioren in de uitgangssituatie een hoge of lage capaciteit hadden.
Dat is goed nieuws: het heeft zin voor alle senioren om zich te blijven inspannen, ook voor de mensen die fysiek niet zo vitaal zijn. Door relatief intensief in beweging te blijven, leveren ze veel minder in aan fysieke functies dan wanneer ze dat niet doen.
Onderzoek in het kort
Deelnemers droegen eerst drie tot zeven dagen overdag continu een bewegingsmeter (accelerometer) die de intensiteit van beweging in het dagelijks leven meet. Daarna is voor elk individu met dezelfde techniek de capaciteit gemeten, op basis van de maximale 10-meter looptest. De mensen zijn vervolgens ingedeeld in de vier groepen, afhankelijk van capaciteit en in hoeverre ze die gebruiken in het dagelijks leven.
De gebruikte Short Physical Performance Battery (SPPB) zegt in eerste instantie iets over de beenfunctie. Maar uit onderzoek blijkt de SPPB ook een goede indicator te zijn voor allerlei gezondheidsuitkomsten voor mensen op leeftijd, zoals tijdstip van opname in een verpleeghuis, verlies van mobiliteit, verslechtering van ADL en iADL ((instrumentele) activiteiten van het dagelijks leven), valrisico, ziekenhuisopname bij mensen met hartfalen en overlijden[2,3,4,5].
Beweegaanbod mag uitdagender
De les uit dit onderzoek is dat je senioren best mag uitdagen zich in te spannen, om hen daarmee langer vitaal en zelfredzaam te houden. Dit kan tijdens begeleid beweegaanbod, maar ook daarbuiten in het dagelijks leven. “Intensief bewegen leidt zelden tot gezondheidsproblemen”, zegt de Nederlandse mede-onderzoekster Erja Portegijs, verbonden aan het UMC Groningen. Zij heeft ook buiten dit onderzoek de ervaring dat senioren vaak een stuk intensiever kunnen bewegen dan zijzelf en beweegbegeleiders inschatten. Bij twijfel kan een arts uitspraak doen of dat veilig kan, bij voorkeur iemand die ervaring heeft met het inzetten van bewegen.
In de praktijk is lang niet al het beweegaanbod voor senioren intensief genoeg om echt bij te dragen aan effectief behoud van vitaliteit. Datzelfde geldt voor het beweeggedrag van senioren zelf. Soms komt dat vanuit de gedachte dat bewegen vooral gezellig moet zijn. Maar gezelligheid en effectiviteit kunnen prima samengaan. Vanzelfsprekend ligt de keuze bij de senior of en aan welk beweegaanbod hij of zij meedoet. Ook vraagt het om voldoende passend beweegaanbod waaruit senioren kunnen kiezen, op basis van duidelijke informatie over inhoud en te verwachten effecten van het aanbod.
Zelfs op hoge leeftijd is – vooral voor mensen die nu weinig intensief bewegen – fysieke winst goed mogelijk. Een individueel gesprek tussen senior en beweegmakelaar richting passend beweegaanbod is duur, maar geeft een goed resultaat. Vragen die daarbij belangrijk zijn zijn: wat wil iemand bereiken met bewegen? Wat is haalbaar? Mag dat wat inspanning kosten? Een goed voorbeeld waarbij mensen worden toegeleid naar aanbod dat past bij capaciteiten en wensen is de aanpak van Beweeg Bewust in Maastricht.
Als meer mensen intensiever bewegen, dan helpt dat niet alleen de individuele senior, maar ook de maatschappij. Mensen worden minder snel afhankelijk van intensievere zorg en ondersteuning. In de discussie over toenemende druk op de zorg voor senioren is dat belangrijk.
Tips voor beleid en praktijk
- Zorg voor aanbod en beweegmogelijkheden voor alle senioren, van de fitte senior tot de meer kwetsbare.
- Stuur aan op een goede mix van activiteiten, met (voldoende) aanbod dat ‘intensief’ bewegen op alle niveaus mogelijk maakt, maar ook voor plezier en sociale contacten.
- Faciliteer dat senioren een gesprek of ondersteuning kunnen krijgen waarbij deze samen met een buurtsportcoach of beweegmakelaar zoekt naar aanbod dat past bij capaciteiten, wensen, motieven en belemmeringen.
- Motiveer senioren om deel te nemen aan aanbod dat leidt tot fysieke voordelen.
- Neem belemmeringen en angsten die mensen noemen om te gaan bewegen serieus, en vraag wat ze nodig hebben om die te overwinnen.
- Zet in op kwaliteit van de begeleider die de capaciteit heeft om te diversificeren en mensen kan motiveren het beste uit zichzelf te halen.
Dit artikel is geschreven met medewerking van Erja Portegijs, onderzoeker bij UMC Groningen.
Bronnen
- Löppönen A, Lindeman K, Palmberg L et al. Use it or lose it: A four-year follow-up to assess whether engagement with physical activity close to one’s physical capacity may protect against decline in physical functioning among older adults. doi: https://doi.org/10.1101/2024.09.27.24314462. Preprint.
- Guralnik JM, Ferrucci L, Simonsick EM et al. Lower-extremity function in persons over the age of 70 years as a predictor of subsequent disability. N Engl J Med. 1995 Mar 2;332(9):556-61. doi: 10.1056/NEJM199503023320902.
- Western MJ, Malkowski OS. Associations of the Short Physical Performance Battery (SPPB) with Adverse Health Outcomes in Older Adults: A 14-Year Follow-Up from the English Longitudinal Study of Ageing (ELSA). Int J Environ Res Public Health. 2022 Dec 6;19(23):16319. doi: 10.3390/ijerph192316319.
- Fuentes-Abolafio IJ, Stubbs B, Pérez-Belmonte LM, Bernal-López MR, Gómez-Huelgas R, Cuesta-Vargas AI. Physical functional performance and prognosis in patients with heart failure: a systematic review and meta-analysis. BMC Cardiovasc Disord. 2020 Dec 9;20(1):512. doi: 10.1186/s12872-020-01725-5.
- Pavasini R, Guralnik J, Brown JC et al. Short Physical Performance Battery and all-cause mortality: systematic review and meta-analysis. BMC Med. 2016 Dec 22;14(1):215. doi: 10.1186/s12916-016-0763-7.
