Sporten en bewegen is goed voor de psychische gezondheid, maar maatwerk is nodig

Hier vind je de factsheet met alle onderzoeksresultaten.

Bewegen vermindert psychische klachten

Regelmatig bewegen vermindert psychische klachten, zoals depressiviteit en angstgevoelens. Dit geldt zowel voor mensen met milde psychische klachten, als voor mensen met een psychische stoornis. Bij de laatste groep zijn de positieve effecten zelfs groter. Bewegen als behandeling van (ernstige) psychische klachten is beter dan geen behandeling. Voor mensen met milde psychische klachten lijkt bewegen als therapie het even goed te doen als psychotherapie of medicatie^[2,5,12-15].

Sport heeft voordelen voor de psychische én sociale gezondheid

Onderzoek naar de relatie tussen sporten en de psychische gezondheid toont aan dat sporters minder depressieve klachten hebben, minder stress ervaren en meer zelfvertrouwen hebben dan leeftijdsgenoten die niet sporten. Daarnaast zijn er voordelen van sportdeelname voor de ‘sociale gezondheid’: sporters hebben betere sociale vaardigheden en meer positieve contacten met andere mensen dan niet-sporters^[8,9]. Vooral de sociale context van teamsporten en georganiseerde vormen van sport bevorderen de sociale gezondheid. Ook is het belangrijk dat de focus bij (team)sporten meer ligt op plezier en deelnemen, dan op competitie^[1].

Sporten kan voor mensen met (ernstige) psychische klachten een belangrijke rol spelen bij hun herstelproces. Zo kan het helpen om weer fitter te worden, meer zelfvertrouwen te krijgen, structuur in het leven te krijgen en in contact met andere mensen te komen^[3,4,10,16].

De één vindt voetbal leuk, de ander maakt liever een wandeling

Mensen met (ernstige) psychische klachten hebben verschillende redenen om (weer) te gaan sporten en bewegen. Deze redenen komen sterk overeen met de ‘gezonde’ bevolking. Dat zijn redenen zoals de gezondheid verbeteren, fitter en sterker worden, meer energie krijgen, stress verminderen, meer zelfvertrouwen krijgen, afvallen en er mooier uitzien^[7,10,11,17]. De voorkeuren voor bepaalde sport- en beweegactiviteiten verschillen echter per individu. De één vindt het bijvoorbeeld leuker om te voetballen, terwijl de ander liever gaat wandelen in de natuur.

Psychische klachten belemmeren sport- en beweegdeelname

Alhoewel sporten en bewegen veel voordelen kan opleveren, is het (weer) gaan sporten en bewegen niet altijd vanzelfsprekend voor mensen met (ernstige) psychische klachten. Zij ervaren hierbij namelijk verschillende belemmeringen. Die hebben vaak te maken met de aard en ernst van de psychische klachten. Veel genoemde belemmeringen zijn^[7,10,11,17]:

• (Meer) depressieve klachten hebben
• Weinig energie hebben
• Veel stress ervaren
• Een gebrek aan motivatie hebben
• Naast psychische klachten ook lichamelijke aandoeningen of beperkingen hebben
• Een gebrek aan zelfvertrouwen om (weer) te gaan sporten en bewegen
• Een gebrek aan steun van anderen

Sport- en beweegactiviteiten die psychische klachten kunnen verminderen

Uit de wetenschappelijke literatuur komt een aantal kenmerken van sport- en beweegactiviteiten naar voren die van belang zijn voor het verminderen van psychische klachten^{[2,5,7,12-15]}:

• De inzet van tenminste matig intensieve sport- of beweegactiviteiten die het duurvermogen verbeteren. Bijvoorbeeld wandelen, hardlopen, crosstrainer. Eventueel in combinatie met krachttraining.
• Sport- of beweegactiviteiten die meerdere keren per week plaatsvinden gedurende een langere periode. Nadat sport- of beweegactiviteiten stoppen, ‘verdwijnen’ de positieve effecten namelijk weer.
• Het aanbieden van sport- of beweegactiviteiten in groepsverband. Eventueel in combinatie met individuele beweegactiviteiten.
• Begeleiding door een professional op het gebied van sport en bewegen.

Een persoonsgerichte aanpak: houd rekening met motivaties, voorkeuren en belemmeringen

Een deel van de Nederlandse bevolking ervaart psychische klachten. Deze mensen bewegen veelal wekelijks, maar sporten in het algemeen minder vaak (bij een sportvereniging)[6]. Aangezien sporten (in een team, georganiseerd) zowel het psychisch als sociaal welbevinden stimuleert, liggen hier nog kansen voor zorgverleners en lokale sportaanbieders.

In het algemeen is het belangrijk dat zorgverleners, zoals huisartsen en psychologen, zich ervan bewust zijn dat sporten en bewegen een belangrijk onderdeel van een behandeling kan zijn voor mensen met (ernstige) psychische klachten. Mits rekening wordt gehouden met het individu en zijn/haar motivaties, voorkeuren en belemmeringen. Voor iemand die veel stress ervaart, is het bijvoorbeeld niet goed om hem/haar meteen zwaar intensieve lichamelijke activiteiten te laten doen met een grote groep mensen. Dit zou de stressgevoelens juist kunnen verergeren. Wellicht zou deze persoon eerst kunnen beginnen met lichte of matig intensieve activiteiten met iemand die hij of zij vertrouwt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan korte wandelingen met een begeleider.

Voor mensen met (ernstige) psychische klachten is het goed om over hun motivaties, voorkeuren en belemmeringen te praten en inzicht te krijgen in hun (on)mogelijkheden. Op basis daarvan kunnen sport- en beweegactiviteiten gekozen worden die daarop aansluiten. De kans is dan groter dat iemand gaat en blijft deelnemen.

Lokale sport- en beweegaanbieders, zoals sportverenigingen, kunnen deelnemers/leden met (ernstige) psychische klachten hebben. De onderzoeksresultaten geven inzicht in welke sport- en beweegactiviteiten geschikt kunnen zijn voor deze doelgroep. Daarnaast blijft het ook voor hen belangrijk om met het individu in gesprek te gaan en te kijken naar zijn of haar wensen en (on)mogelijkheden, eventueel in overleg met zijn of haar behandelaar.

Bronnen

1. Andersen MH, Ottesen L, Thing LF. The social and psychological health outcomes of team sport participation in adults: an integrative review of research. Scand J Public Health. 2019;47(8): 832-850.
2. Bailey AP, Hetrick SE, Rosenbaum S, Purcell R, Parker AG. Treating depression with physical activity in adolescents and young adults: a systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials. Psychol Med. 2017;48: 1068-1083.
3. Carless D, Douglas K. The role of sport and exercise in recovery from serious mental illness: two case studies. Int J Men’s Health. 2008;7(2): 137-156.
4. Carless D, Douglas K. Narrative, identity and mental health: how men with serious mental illness re-story their lives through sport and exercise. Psychol Sport Exerc. 2008;9: 576-594.
5. Carter T, Morres ID, Meade O, Callaghan P. The effect of exercise on depressive symptoms in adolescents: a systematic review and meta-analysis. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2016;55(7): 580-590.
6. CBS/RIVM. Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor 2018. Den Haag/Utrecht: CBS/RIVM; 2018.
7. Chapman JJ, Fraser SJ, Brown WJ, Burton NW. Physical activity preferences, motivators, barriers and attitudes of adults with mental illness. J Ment Health. 2016;25(5): 448-454.
8. Eime RM, Young JA, Harvey JT, Charity MJ, Payne WR. A systematic review of the psychological and social benefits of participation in sport for children and adolescents: informing development of a conceptual model of health through sport. Int J Behav Nutr Phys Act. 2013;10:98.
9. Eime RM, Young JA, Harvey JT, Charity MJ, Payne WR. A systematic review of the psychological and social benefits of participation in sport for adults: informing development of a conceptual model of health through sport. Int J Behav Nutr Phys Act. 2013;10:135.
10. Elling A, Stuij M, Abma T. Sport-ziekteverhalen: resultaten vragenlijst Leven met depressie. Utrecht: Mulier Instituut;2014.
11. Firth J, Rosenbaum S, Stubbs B, Gorczynski P, Yung AR, Vancampfort D. Motivating factors and barriers towards exercise in severe mental illness: a systematic review and meta-analysis. Psychol Med. 2016;46: 2869-2881.
12. Kvam S, Kleppe CL, Nordhus IH, Hovland A. Exercise as a treatment for depression: a meta-analysis. J Affect Disord. 2016;202: 67-86.
13. Rebar AL, Stanton R, Geard D, Short C, Duncan MJ, Vandelanotte C. A meta-meta-analysis of the effect of physical activity on depression and anxiety in non-clinical adult populations. Health Psychol Rev. 2015;9(3): 366-378.
14. Schuch FB, Vancampfort D, Richards J, Rosenbaum S, Ward PB, Stubbs B. Exercise as a treatment for depression: a meta-analysis adjusting for publication bias. J Psychiatr Res. 2016;77: 42-51.
15. Schuch FB, Vancampfort D, Rosenbaum S, Richards J, Ward PB, Veronese N, Solmi M, Cadore EL, Stubbs B. Exercise for depression in older adults: a meta-analysis of randomized controlled trials adjusting for publication bias. Rev Bras Psiquiatr. 2016; 38(3): 247-254.
16. Stuij M, Bendegom C van, Elling A, Abma T. Stats & stories – depressie: uitkomsten Sport in Tijden van Ziekte. Amsterdam/Utrecht: VU Medisch Centrum/Mulier Instituut; 2017.
17. Vancampfort D, Stubbs B, Sienaert P, Wyckaert S, De Hert M, Rosenbaum S, Probst M. What are the factors that influence physical activity participation in individuals with depression? A review of physical activity correlates from 59 studies. Psychiatr Danub. 2015;27(3): 210-224.