Presteren onder druk kan je leren
Presteren onder druk: kunnen esporters dat leren? Absoluut, vertelt bewegingswetenschapper Raôul Oudejans. Hij is universitair hoofddocent aan Vrije Universiteit Amsterdam en bijzonder lector Prestatiepsychologie aan de Hogeschool van Amsterdam. “Bij topsport wil je in bepaalde vaardigheden uitblinken. Daarvoor moet je veel oefenen. Oók om die vaardigheden te kunnen uitvoeren onder druk. Voorbereiding op de situatie waarin je moet presteren is een belangrijk onderdeel van goede training. Helaas vergeten we vaak te oefenen onder druk.”
Seminar Kennisagenda esports: prestatieverbetering
Esports is het snel groeiende en professionaliserende veld van competitief gamen. Dat vereist onderzoek voor evidence-based praktijktoepassingen. Kenniscentrum Sport & Bewegen ontwikkelde samen met Nederlandse esportscoaches, stafleden en sportwetenschappers de Kennisagenda esports. Deze agenda beschrijft vijf prestatie-indicatoren in esports en stelt relevante praktijkvragen centraal. Om kennisdeling te stimuleren, organiseert het Kenniscentrum jaarlijks een online seminar. De derde editie, in juni 2024, richtte zich op ‘Presteren onder druk’. Experts zoals Raôul Oudejans, Oliver Leis en Fayan ‘Gevous’ Pertijs deelden inzichten en gingen in gesprek met deelnemers.
Onderzoek onderscheidt vier stressoren voor esporters
Sommige stressoren, ook wel stressfactoren genoemd, zijn uniek voor esporters, benadrukt Oudejans. Voor iedereen zichtbaar op een podium spelen, kun je nog wel vergelijken met andere sporten waarbij spelers op een veld of in een hal presteren. Maar esporters spelen ook vaak in een online omgeving. Een beginnende speler kan razendsnel vanuit de eigen huiskamer doorstoten naar topniveau – inclusief alle druk die daarbij komt kijken. Zowel die omgeving als de snelheid zijn uniek voor esports.
Oliver Leis, een vooraanstaande onderzoeker op het gebied van sportpsychologie aan de Universiteit van Leipzig, onderzoekt stressoren in esports. Een uitgebreide studie van Leis en collega’s toont vier categorieën van stressoren aan, waar esporters in de praktijk mee te maken krijgen:
- Prestatiestressoren: omgaan met verliezen, met prestatiedruk, met hoge verwachtingen, en met plotselinge spelveranderingen.
- Team-stressoren: communicatieproblemen binnen een team, conflicten met teamgenoten, asociaal gedrag binnen het team.
- Organisationele stressoren: omgaan met publieksreactie, impact van reacties op social media, gebrek aan goede begeleiding of de juiste apparatuur.
- Persoonlijke stressoren: vinden van een werk-privébalans, baanonzekerheid voor esporters, impact van de sport op slaapgewoonten.
Volgens Leis vraagt een aantal specifieke stressoren meer van esporters, dan van traditionele sporters. Dat zijn bijvoorbeeld: de rol van social media, te maken krijgen met online intimidatie, toxiciteit in de online wereld, gameplay-updates en de afhankelijkheid van een stabiele internetverbinding.
Drie manieren waarop coaches en sporters kunnen omgaan met deze stressoren
Uit de studie van Leis blijkt dat esporters op drie manieren omgaan met deze stressoren. Herken jij deze strategieën als esportscoach bij de spelers die jij begeleidt? Spelers kunnen…
- ...actief proberen de stressor te elimineren. Bijvoorbeeld door een fysieke activiteit te gaan doen (zoals sporten), te werken aan zelffocus en aandachtsmanagement, zichzelf doelen te stellen, of harder te werken.
- …hun emoties rondom de stressor veranderen. Bijvoorbeeld door te werken aan betere communicatie of teaminteractie, meer pauzes in te lassen, of door meditatie- of ademhalingsoefeningen te doen.
- …ophouden met het najagen van hun doel. Denk aan vluchten in middelengebruik, negatieve emoties ventileren, het team of de gamewereld helemaal verlaten, of niet meer voluit spelen. Deze derde strategie wordt overigens minder vaak gebruikt.
Het team kan zowel voor stress zorgen als stress wegnemen voor een esporter. Focus daarom op social support binnen het team, werk aan goede onderlinge communicatie en zorg voor coördinatie hierop als esportscoach.
Oliver Leis, onderzoeker
Volgens Leis en Oudejans zijn stressoren niet per se negatief. Het effect hangt af van iemands mindset. Zo kan joelend publiek ook motiveren. “Het helpt als spelers stress en druk ook als iets positiefs ervaren. Leer ze de adrenaline inzetten om scherper te zijn op die momenten. En maak jouw sporters duidelijk: iedere sporter ervaart druk. Als ze dat accepteren, verleggen ze makkelijker hun focus.”
Twee effectieve trainingsvormen: ‘what-if-scenario’s’ en ‘planned disruptions’
Om atleten en in dit geval ook esporters te helpen met het benutten van de positieve effecten van de stressoren, verwijst Oudejans naar het onderzoeksproject Training for Excellence (T4X). “Daarin onderzoeken we: hoe breng je bewezen, slimme oefenmethodes in de praktijk? We kijken daarbij bijvoorbeeld naar bewezen effectieve methodes uit sport, muziek en dans. Hoe kunnen we die inzetten in de esports, om ook in die relatief nieuwe sport te leren presteren onder druk?” Twee effectieve methoden uit dit project – die ook in de factsheet presteren onder druk worden genoemd – zijn:
- What if-scenario’s
Bedenk samen met jouw teamleden wat er allemaal kan gebeuren en kan misgaan (define). Bespreek vervolgens samen hoe je dat kunt voorkomen (prevent). En tot slot: hoe kun je het herstellen als het toch gebeurt (repair)? - Planned Disruptions
Hierbij stel je jouw esporters bloot aan zwaardere omstandigheden, in een gecontroleerde setting. Denk aan fysieke of mentale vermoeidheid, gecreëerde oneerlijkheid of taakbeperkingen. Hierdoor worden jouw spelers zich bewust van hun reacties onder druk. Door te oefenen in aangepaste omstandigheden, leren ze hun aandacht bij de taak te houden – ondanks afleidingen
Naast deze effectieve methoden noemt Leis ook andere praktische toepasbare tips voor esportscoaches, zoals het focussen bij teamspelers op goede social support binnen het team, het samen werken aan goede onderlinge communicatie en goede coördinatie hierop als esportscoach. Het team kan namelijk zowel stress geven, als die ook wegnemen. Ook workshops over voeding, herstel en de werk-privébalans kunnen mogelijk helpen.
Praktische tips van een topcoach voor esportscoaches
Ook vanuit de praktijk is er inmiddels de nodige ervaring opgedaan en kennis verzameld om de prestatiedruk bij esporters te beperken. Fayan ‘Gevous’ Pertijs (Professional League of Legends Coach bij Berlin International Gaming) beaamt dat mindset belangrijk is. Hij ziet dat prestatiedruk vooral ontstaat door niet-helpende gedachten van sporters, zoals doemdenken en zelfverwijt. Pertijs deelt zijn tips aan coaches:
- Focus op het proces en laat de uitkomst los. Als je alles hebt gedaan voor optimale condities voor succes bij jouw sporter, dan moet je vertrouwen op het proces. Leer zelf als coach ook om in het moment te blijven, bijvoorbeeld met mindfulness.
- Benut kennis over teamprocessen om druk binnen jouw team te voorkomen. Pertijs gebruikt zelf Tuckman’s Model (1965) dat teamvorming in fasen opdeelt: forming (elkaar leren kennen), storming (met elkaar leren samenwerken), norming (het wordt een echt team) en performing (het team functioneert op hoog niveau). Elke fase vraagt om een specifieke aanpak van jou als coach, waarmee je bijdraagt aan een optimale teamprestatie.
- Gebruik korte flame meetings waarin je samen met jouw team afspraken maakt en doelen creëert. Iedereen mag feedback geven over elkaar, met als uitgangspunt zo goed mogelijk te worden.
Het teamproces is niet lineair, benadrukt Pertijs. “Maar herken je de fasen? Dan weet je wat er van jou als coach nodig is.” Vooral de storming-fase is cruciaal, vindt hij. “Daarin leren individuen als team samenwerken en kan het weleens botsen. Teamcoaching is veel conflictmanagement.” Een laatste tip? “Maak binnen jouw team ruimte voor kwetsbaarheid en verdieping. Zo trainde én praatte ik met mijn team in de sportschool. Die verbinding helpt stress te voorkomen.”
