In een valpreventieprogramma van veertien weken combineert Thuis Onbezorgd Mobiel (TOM) spierversterkende oefeningen en balanstraining, met voedingsadvies en het versterken van sociale contacten. Dit programma is erkend op het niveau ‘eerste aanwijzingen voor effectiviteit’. Wethouder Sven de Langen (Volksgezondheid, Zorg, Ouderen en Sport) zei destijds: “Het is belangrijk om goed voor onze ouderen te zorgen. Wij willen dat zij zo lang mogelijk gezond blijven, zich fit en vitaal voelen en actief kunnen blijven in hun eigen omgeving. Dankzij TOM is er positieve aandacht voor gezond eten, gezond bewegen en sociaal welzijn. Het is fantastisch om te zien hoe dat zijn vruchten afwerpt. Dat biedt mooie kansen om TOM de komende periode verder uit te rollen in diverse Rotterdamse wijken.”
Drie pijlers
De ouderen die in april 2019 begonnen met TOM, waren tussen de 64 en 94 jaar oud. Zij woonden allemaal nog zelfstandig en hadden een verhoogd risico op valincidenten.
Pijler 1: bewegen
Via het In Balans-programma trainden ze tweemaal per week in een vast groepje met een fysiotherapeut uit de wijk. Ze deden oefeningen om de spieren te versterken en het evenwicht te verbeteren. Ook kregen ze voorlichting, bijvoorbeeld over de risico’s op vallen in huis.
Pijler 2: voeding
De tweede pijler was gezond eten. De deelnemers kregen persoonlijke voedingsadviezen en gingen met hun vaste groep zesmaal lunchen. Daarbij stond niet alleen een gezonde maaltijd op het menu, maar bespraken ze onder begeleiding van een diëtist telkens een thema. Bijvoorbeeld het belang van ontbijten, voldoende drinken, maar ook eetproblemen.
Pijler 3: sociale contacten
De derde pijler was het versterken van de sociale contacten, door wekelijks samen te komen in vaste groepjes en het inzetten van TOM-maatjes. Dat zijn vrijwilligers uit de wijk die beschikbaar waren voor vragen en meehielpen bij activiteiten.
Samenwerken als succesfactor
“Juist de combinatie van de pijlers maakt TOM uniek”, zegt projectleider Rozan van der Veen (VeiligheidNL), die TOM in Het Lage Land begeleidde. VeiligheidNL, het expertisecentrum rond valpreventie, is een van de partners achter Thuis Onbezorgd Mobiel en voerde het programma samen uit met Nutricia, Adviesbureau Purpose, Hogeschool Utrecht en de gemeente Rotterdam. “En onmisbaar was de samenwerking met lokale partijen, zoals Buurtwerk, Diëtistenpraktijk HRC en fysiotherapeuten uit de wijk”, aldus Van der Veen.
Veel positieve resultaten
Op meerdere momenten tijdens het programma vulden de deelnemers vragenlijsten in over hun gezondheid en welbevinden, voeding en sociale contacten. Ook zes maanden na afloop, om te onderzoeken of er blijvend resultaat werd ervaren. Uiteindelijk vulden 58 deelnemers alle vragenlijsten in. Daarnaast deden ze tussentijds beweegtesten om fysieke veranderingen te meten.
“De beweegtesten bewijzen dat meer bewegen – gecombineerd met gerichte training – een sterke verbetering laat zien in het fysieke functioneren”, zegt Van der Veen. “Dat bepaalt mede het risico op vallen. Ook neemt de angst om te vallen af, als mensen sterker op hun benen staan. Daarnaast vinden deelnemers dat hun kwaliteit van leven aanzienlijk is verbeterd. En dat ze – ook zes maanden na afloop – ervaren dat hun gezondheid beter is dan voor de start van TOM.”
Ook is door TOM winst geboekt op het gebied van gezond eten en een hogere inname van eiwitten. Voldoende eiwitinname is belangrijk voor ouderen, om de spiermassa op peil te houden en lichamelijke achteruitgang bij ouderen te vertragen. “De lichamelijke verbetering – maar vooral ook het sociale contact – waren voor deelnemers een sterke motivator om mee te blijven doen”, vertelt Van der Veen. ‘Het was mooi om te zien dat er tijdens TOM allerlei initiatieven ontstonden, zoals groepjes die samen gingen eten of wandelen.”
Vervolg
Via de vragenlijsten gaven de deelnemers aan graag een vervolg te willen op TOM. Van der Veen: “Dat is een les die we in Het Lage Land geleerd hebben. Voor de slotbijeenkomst hadden we lokale beweegaanbieders en sportverenigingen uitgenodigd. Maar toch hadden de deelnemers het gevoel dat er geen vervolg was, bijvoorbeeld om met hun eigen groepje verder te gaan. Dus willen we in de toekomst veel eerder in het traject zo’n vervolgaanbod introduceren. Je wilt immers dat ze ook na TOM blijven bewegen en hun sociale contacten onderhouden.”
Stappenplan
De ervaringen in Het Lage Land en vijf eerdere proefregio’s zijn verwerkt tot een implementatiepakket met stappenplan dat wordt gebruikt in de trainingen van de projectleiders. Van der Veen: “Dat moet zorgen voor een succesvolle invoering van TOM in andere gemeenten die ermee aan de slag willen. Het stappenplan kan worden aangepast aan de lokale situatie en het netwerk.” De gemeente Rotterdam is inmiddels TOM ook in andere wijken aan het implementeren.
Van der Veen is trots op het programma: “De unieke combinatie van bewegen, gezonde voeding en sociale contacten maakt dat ouderen zo lang mogelijk de dingen kunnen blijven doen, die ze willen doen. En als iemand, die aan het begin moeizaam en gebogen binnenkwam, bij de slotbijeenkomst fier en vrolijk naar me toe stapt, dan maakt dat me trots.”
Beweeginterventies valpreventie
De volgende valpreventieve beweegprogramma’s zijn erkend door het RIVM:
- Vallen verleden tijd (sterke aanwijzing voor effectiviteit)
- Otago-oefenprogramma (goed onderbouwd)
- In Balans (eerste aanwijzingen voor effectiviteit)
Zie ook de informatie over interventies bij VeiligheidNL
Meer lezen
- Over belang van samenwerking in de wijk rondom valpreventie
- Over integrale aanpak zorgt voor kostenreductie
- Over integraal beleid binnen de gemeente, en netwerken te bouwen in de wijk
