Nederlanders bewegen minder in de coronacrisis. Wat is de schade?

Met de coronamaatregelen viel het actieve woon-werkverkeer deels weg, konden mensen niet in groepsverband trainen bij de sportvereniging, moesten sportscholen sluiten en werden competities afgebroken. Mensen verloren een doel om naartoe te trainen. Steeds meer organisaties roepen het kabinet op om de sportsector in Nederland zo snel mogelijk verder te openen^[2-4]. Hoog tijd om specifieker naar de effecten van de coronacrisis en het veranderde beweeggedrag te kijken.

Het onderzoek is van belang omdat “het de onzichtbare effecten van de coronacrisis op het beweeggedrag zichtbaar maakt”, zegt Jelle Schoemaker, onderzoeker van de HAN. “Er waren duidelijke signalen dat er minder werd bewogen, maar door die concreet te maken en om te zetten naar verloren levensjaren wordt de situatie inzichtelijk gemaakt. Hierdoor wordt het duidelijk wat de consequenties zijn van minder sporten en bewegen in de samenleving.”

Met dit onderzoek worden onzichtbare effecten zichtbaar gemaakt

Jelle Schoemaker, onderzoeker HAN

Minder beweegminuten

De groep mensen die minder is gaan bewegen in 2020 heeft 226 miljoen beweegminuten per week verloren, blijkt uit het onderzoek van de HAN. Ook is een groep juist meer gaan bewegen in coronatijd. Zij komen op 77 miljoen extra beweegminuten per week. In totaal waren er 149 miljoen minder beweegminuten per week.

150 minuten beweging per week

De HAN bekeek bij het onderzoek in hoeverre Nederlanders meer of minder zijn gaan bewegen. Een volwassene moet om aan de beweegrichtlijnen te voldoen per week minimaal 150 minuten matig intensief bewegen en minimaal twee keer per week spier- en botversterkende activiteiten uitvoeren. Hierbij geldt dat meer bewegen altijd beter is voor de gezondheid^[5].

Wie bewegen minder of meer?

Het onderzoek laat veel verschillen zien tussen groepen met andere persoonskenmerken. Schoemaker noemt als meest opvallende – en schokkende – resultaat het verschil in beweegdeelname tussen laag- en hoogopgeleiden. Mensen met een laag opleidingsniveau bewogen gemiddeld al minder, maar dat is in de coronacrisis verergert. Ook blijkt dat zij minder snel op hun ‘oude’ beweegniveau terugkwamen na de versoepelingen in de zomer. De hoger opgeleiden hadden over het algemeen een minder grote kans op een lagere beweegdeelname in de coronacrisis.

Sociaal-economische verschillen

Een mogelijke verklaring voor het verschil is dat de lager opgeleiden vaak minder te besteden hebben en uitgaven aan sport of bewegen een drempel zijn. Het Jeugdfonds Sport & Cultuur en het Volwassenenfonds Sport & Cultuur bieden uitkomst en kunnen de kosten voor sport en bewegen betalen. Ook hebben gemeenten verschillende regelingen.

Een groep mensen heeft mogelijk minder kennis over de voordelen van sporten en bewegen en is zich minder bewust van de gevolgen van onvoldoende sporten en bewegen voor de gezondheid^[6]. Ook spelen stress en gebrek aan tijd een grote rol bij lager opgeleiden. Laagdrempelige en betaalbare activiteiten, rolmodellen en een wijkgerichte aanpak kunnen helpen bij het (weer) actief krijgen van deze groep. Hierbij is een integrale aanpak vanuit verschillende beleidsdomeinen noodzakelijk. Meer informatie over deze doelgroep en hoe je een integrale aanpak kunt inrichten, vind je in deze inspiratiesheet voor de buurtsportcoach.

Moeders bewegen minder

Ook volwassenen met jonge thuiswonende kinderen, met name moeders, zijn minder gaan bewegen. Dat kinderen niet naar school konden en thuis les kregen, kan van invloed zijn op veranderende patronen bij ouders. Daarentegen is de groep volwassenen tot 45 jaar in verhouding meer gaan bewegen dan de groep van ouder dan 65 jaar. Opvallend is dat vrouwen meer zijn gaan bewegen ten opzichte van mannen – terwijl moeders dus minder zijn gaan bewegen. Hieruit blijkt dat vrouwen blijkbaar gevoeliger zijn voor de verandering door de coronacrisis dan mannen, zegt Schoemaker.

Gevolgen voor kwaliteit van leven

Sporten en bewegen heeft onder andere fysieke, sociale en persoonlijke voordelen, zoals in het Human Capital Model is beschreven. Met voldoende te sporten en bewegen zorg je voor een verlaagde kans op obesitas, hart- en vaatziekten en diabetes. Ook heeft bewegen mentale voordelen, denk aan minder stress of andere psychische klachten. Als iemand weinig sport en beweegt, is de kans op deze ziektes en aandoeningen groter en de kwaliteit van leven minder^[11]. Uit het onderzoek van de HAN blijkt ook dat volwassenen die minder bewogen door de coronacrisis hun kwaliteit van leven minder waardeerden.

Verlies gezonde levensjaren

De coronacrisis heeft in 2020 maar liefst 46.000 gezonde levensjaren gekost (qaly’s). Dat is berekend door de daling in beweegminuten te koppelen aan verloren jaren in goede gezondheid. Het verlies aan maatschappelijke waarde is 2,3 miljard euro. Dat is natuurlijk niet direct op de rekening van de overheid te zien, zegt Schoemaker. Het bedrag drukt de maatschappelijke waarde van gezondheid uit.

Positieve effecten

Voor de lange termijn is niet te voorspellen in welke mate het sport- en beweeggedrag terugkeert naar het oude niveau. Daarom is het cruciaal om sport en bewegen voor zoveel mogelijk mensen toegankelijk te maken. Het vraagt ook om een gezonde en sociale leefomgeving^[12]. Een juiste omgeving nodigt uit tot een gezonde leefstijl. In een beweegvriendelijke omgeving zijn genoeg sport-, speel- en beweegvoorzieningen in de buurt, zijn er voldoende wandel- en fietspaden die op elkaar aansluiten, zijn dagelijkse voorzieningen op wandel- of fietsafstand en is er aantrekkelijk groen^[13].

Naast de voorzieningen is het (activiteiten)aanbod en het beleid van groot belang. Met vitaliteit als structureel onderdeel van het (herstel)beleid en meer inzetten op preventie is de bevolking gezonder en vitaler te maken. Het is belangrijk dat verschillende domeinen en professionals met elkaar samenwerken. En dat deze professionals, zoals huisartsen en fysiotherapeuten, de tijd en de vaardigheden hebben om het belang van een gezonde leefstijl te bespreken^[14]. Ook zijn de kinderopvang en het onderwijs belangrijk bij het bieden van gelijke kansen in het beweegaanbod voor kinderen.

Na de coronacrisis

De versoepelingen van de coronamaatregelen hebben pas later effect op het beweeggedrag van volwassenen, bleek afgelopen jaar. Het gaat nog wat langer duren voordat het aantal beweegminuten terug is op het niveau van voor de crisis. In het meest positieve scenario zullen mensen die minder zijn gaan bewegen terugkeren naar hun oude beweegniveau en blijven mensen die meer zijn gaan bewegen ook meer bewegen.

Schoemaker noemt eind 2021 een belangrijk punt voor de beweegdeelname in de toekomst. “Als dan het positieve scenario is ingezet, zal de coronacrisis voor de komende jaren minder gevolgen hebben op het sport- en beweeggedrag. Maar als blijkt dat de mensen die meer zijn gaan bewegen terug naar hun oude niveau zijn gegaan en van de mensen die minder zijn gaan bewegen nog steeds een derde minder beweegt, zullen de gevolgen nog jaren zichtbaar blijven. Daarom is het van belang om sport en bewegen het komende jaar goed te stimuleren. Het moet een aandachtspunt zijn van de beleidsmakers”.