Hoe het terugdringen van diabetes waarde heeft voor de maatschappij

De lasten

Wie hebben baat bij het terugdringen van diabetes? Eerst de patiënten zelf: diabetes staat op plaats negen van de meest voorkomende doodsoorzaken in de wereld in 2019^[1] en is de meest voorkomende ziekte in Nederland. Negen van de tien diabetespatiënten heeft type 2. De zorg voor deze groep is duur. Het kostte zorgverzekeraars – inclusief gevolgen van complicaties – bijna 1,6 miljard euro in 2017 (1,8% van de totale gezondheidszorg in Nederland)^[2], waarbij het meeste geld voor genees- en hulpmiddelen was. Hogere zorgkosten voor verzekeraars betekenen een hogere zorgverzekering voor alle Nederlanders.

Voor het terugdringen van diabetes type 2 is het nodig de oorzaken aan te pakken die zorgen voor een verhoogde kans op de ziekte: te weinig bewegen, overgewicht, een te hoge bloeddruk en cholesterol en roken. Veel is te verhelpen met voldoende bewegen^[3]. Bewegen kan ook complicaties zoals hart- en vaatziekten, achteruitgang van ogen, nieren, zenuwen, gewrichten en hersenen voorkomen^[4].

De factoren van een verhoogde kans op diabetes type 2 of complicaties tonen het belang van samenwerking tussen verschillende domeinen. Denk aan een combinatie van partners uit sport, eerstelijnszorg, ziekenhuizen en een diëtist.

Interventies

Een goede samenwerking is terug te zien bij verschillende – op diabetes gerichte – interventies. Die brengen diëtisten, fysiotherapeuten, huisartsen, praktijkondersteuners, ziekenhuizen, leefstijlcoaches, sport- en beweegaanbieders, gemeenten en andere zorgprofessionals bij elkaar. Voorbeelden van interventies zijn de Nationale Diabetes Challenge (NDC), PRISMA en Gecombineerde Leefstijl Interventies (GLI): SLIMMER en BeweegKuur.

De eerste twee interventies zijn gericht op het aanpassen van leefstijl van diabetespatiënten, het voorkomen van complicaties en het verminderen van medicijngebruik. De andere twee zijn gericht op preventie bij mensen met een verhoogd risico op diabetes. Die zetten in op zelfmanagement en verandering in leefstijl: voedingspatroon, activiteitenpatroon, therapietrouw of (professionele) ondersteuning.

Voor inzicht in de lasten en baten van diabetes type 2 heeft de Bas van de Goor Foundation met VitaValley een SROI uitgevoerd met hun interventie Nationale Diabetes Challenge (NDC) voor de gemeente Den Haag. Bij deze challenge wandelen patiënten gedurende 20 weken een keer per week met een zorg- en sportprofessional. De interventie NDC heeft als doel deelnemers te stimuleren meer te bewegen en bewustwording te creëren over het belang daarvan. Voor de gemeente Den Haag is de Social Return on Investment over een periode van vijf jaar geschat op 5,4. Dat betekent dat over vijf jaar de gemeten maatschappelijke opbrengsten 5,4 keer zo hoog zijn als de investeringen.

Voordelen

De SROI laat zien dat sommige partijen veel voordeel hebben van de NDC, maar vooralsnog niet meebetalen. De opbrengsten zijn vooral voor de deelnemers, die zich na hun investering psychisch en lichamelijk beter voelen. Werknemers presteren beter en melden zich minder vaak ziek. Ook de gemeente, de zorgverzekeraar en werkgevers profiteren, maar zij betalen niet of nauwelijks aan de interventie.

Zorgverzekeraars zullen hun kosten zien afnemen als patiënten diabetes beter onder controle hebben. Voor gemeenten is de verwachting dat deelnemers minder aanspraak doen op de Wmo, omdat ze zich zelfredzamer voelen. Professionals in de eerste lijn, die ruim 40% van de kosten betalen en wekelijks met patiënten wandelen, zien minder maatschappelijke opbrengsten terug van de NDC.

Gesprek

De zorgprofessionals hebben deze SROI gebruikt om in gesprek te gaan met onder andere werkgevers, stelt de Bas van de Goor Foundation. Voor werkgevers kan het interessant zijn de interventie aan te bieden en een financiële bijdrage te leveren. Want de challenge maakt werknemers productiever en zorgt voor minder verzuim.

Ook is het interessant te kijken of de challenge in een gemeentepolis past. Dit is een collectieve zorgverzekering voor mensen met een lager inkomen of een chronische ziekte of beperking. Interventies als de NDC kunnen een dat vaste pakket worden aangeboden. Het inzichtelijk maken van het maatschappelijke rendement van de interventie helpt om meer aandacht te krijgen van nieuwe partijen. Ook draagt het inzicht bij aan meer structurele financiering van de challenge, omdat die aantoonbaar wat oplevert.

Kanttekening

Een belangrijke kanttekening bij deze SROI is dat het een ‘quick scan’ is. Dat betekent dat ook gebruik is gemaakt van schattingen en aannames. Zo is een belangrijke veronderstelling in de SROI dat de deelnemers na de interventie blijven bewegen, al is dit niet gemeten. Ook bestaat voor sommige (sociale) effecten nog geen eenduidige methodiek en zijn schattingen gedaan door de betrokken partijen, mede vanuit het oogpunt om het SROI-onderzoek betaalbaar te houden.

VitaValley noemt de SROI dan ook geen waarheidsmodel, maar een gespreksmodel. Dat is bedoeld om het gesprek aan met andere partijen over wat de interventie oplevert en hoe die te financieren. Daarbij is het van belang dat deze partijen al betrokken zijn bij de quick scan.

Wat kun je zelf doen?

Voor de inzet van een interventie is het belangrijk om in kaart te brengen bij wie de baten en bij wie de kosten terechtkomen. Pas de laatste jaren betalen zorgverzekeraars of zorgprofessionals voor een deel mee aan preventie^[5]. Een SROI kan een goede methode zijn om het maatschappelijk rendement inzichtelijk te maken en het gesprek te voeren over co-financiering. Zo kan de methodiek bijdragen aan het effectief inzetten van sport en beweeginterventies, zoals voor diabetes type 2.

Als je als gemeente of interventie-eigenaar inzicht wilt in de (verdeling van) kosten en baten, kan het volgende helpen:

• Maak scherpe keuzes waarop je inzet, voor welke doelgroep en waarom. Verdiep dit vervolgens en scherp het verder aan. Alles doen is te complex, waardoor de baten ook lastig uit te leggen zijn aan partners. Een SROI kan helpen bij het maken van deze keuzes.
• Maak alvast een eigen eerste inschatting van de verdeling tussen kosten en baten. Je kan daarvoor gebruik maken van dit stappenplan^[6]. Hierdoor ontstaat ook een beter gevoel welke partijen waarom een belang hebben.
• Zoek vanaf een vroeg moment samenwerking met partijen die betrokken zullen zijn. Hierdoor ontstaat draagvlak voor de dialoog over financiering en worden kansen en risico’s al in een vroeg stadium helder.
• De EffectenArena is een ander instrument om het maatschappelijke rendement van interventies in kaart te brengen. Het is een dialoog-instrument en de kracht zit onder meer in het aanzetten tot een inhoudelijke, gestructureerde dialoog tussen betrokkenen met een uiteenlopende achtergrond en het zakelijk omgaan met maatschappelijke effecten door het actief benoemen van investeerders en incasseerders.
• Mocht een SROI te duur zijn, dan kan het nuttig zijn om naar de algemene SROI van sport en bewegen te kijken voor je gemeente. Dit geeft een globaal inzicht in welke partijen mogelijk baat hebben bij de maatschappelijke effecten van sport- en beweegaanbod.

Meer informatie over diabetes en sport en bewegen:

• De Nationale Diabetes Challenge
• Sportzorg: Sport als medicijn tegen diabetes
• Diabetes Vereniging Nederland of het Diabetesfonds