Veel wetenschappelijk bewijs laat zien dat sport en bewegen goed zijn voor de gezondheid. De nadruk ligt hierbij meestal op de fysieke uitkomsten[1-3]. Daarnaast komt er steeds meer bewijs dat sport en bewegen samenhangen met verschillende aspecten van mentale gezondheid[2].
Definitie mentale gezondheid
Vanuit het Trimbos Instituut is er een grootschalig onderzoek geweest naar de definitie van mentale gezondheid[4]. Dit onderzoek heeft mentale gezondheid in vier componenten ingedeeld.
- Persoonlijk: de wijze waarop een individu zich verhoudt tot zichzelf.
- Sociaal: de wijze waarop een individu zich tot anderen verhoudt.
- Perceptief: de wijze waarop naar mentale gezondheid wordt gekeken en hoe hieraan persoonlijk en in de maatschappij betekenis wordt gegeven.
- Functioneel: de wijze waarop een individu handelt, zich gedraagt of opstelt in het dagelijks leven.
Hieronder staan een aantal effecten beschreven hoe sport en bewegen helpen voor de mentale gezondheid. Benieuwd naar meer effecten van sport en bewegen op mentale gezondheid? Bekijk dan de factsheet Effecten van bewegen op mentale gezondheid van Kenniscentrum Sport & Bewegen, in samenwerking met Trimbos Instituut, Bewegenvoorjebrein en Jeroen Deenik.
Persoonlijk
Zelfvertrouwen
Zelfvertrouwen is een belangrijke factor om lekker in je vel te zitten. Vaak wordt gezegd dat sport en bewegen een positief effect op je zelfvertrouwen hebben. Dit verband is aanwezig, maar ligt iets genuanceerder. Zelfvertrouwen heeft verschillende domeinen, zoals fysieke eigenwaarde en het geloof in eigen kunnen. De effecten van sport en bewegen blijken het grootst op het domein (fysieke) eigenwaarde, dus op het gevoel van iemand hoeveel hij of zij zelf waard is los van de mening van anderen.
Dit komt doordat je nieuwe vaardigheden leert tijdens sporten en bewegen en daarbij meer gevoel van controle krijgt. Deze nieuwe vaardigheden, en het toegenomen gevoel van controle, leiden tot veranderingen in fysieke eigenwaarde, wat weer effect heeft op het algemene zelfvertrouwen. Daarmee kunnen sport en bewegen zowel direct als indirect, dus via fysieke eigenwaarde, een effect op zelfvertrouwen hebben[1, 5-6].
Naast dat verhoogd zelfvertrouwen een effect is, kan het ook dienen als motivatie. Zo blijkt dat mensen met een hoge mate van zelfvertrouwen en eigenwaarde ten opzichte van sport en bewegen eerder actief zijn. Dit komt omdat sport en bewegen het gevoel van eigenwaarde kan bevestigen en vergroten. Dit geeft aan dat sport en bewegen en zelfvertrouwen elkaar kunnen versterken[1, 5-6].
Niet alle vormen van bewegen leiden automatisch tot meer zelfvertrouwen. Sommige situaties hebben juist het tegenovergestelde effect, bijvoorbeeld wanneer iemand begint aan een nieuwe sport en de vaardigheden nog niet beheerst of zich onzeker voelt wanneer het bewegen lastig vol te houden is.
Luistertips
Elke vorm van bewegen heeft een positief effect op je gezondheid. Dat werkt volgens een stijgende lijn: meer bewegen is altijd beter. Of dit nu vaker, langer of intensiever is. Hoe ga je als professional het gesprek hierover aan met mensen? Beluister het in deze aflevering van de Kenniscast Sport & Bewegen, waarin Suse van Kleef in gesprek gaat met specialist Maureen Ros en buurtsportcoach Julia van Weelden. En in deze aflevering gaan Suse en Maureen het gesprek aan over mentale gezondheid en bewegen met kinder- en jeugdpsycholoog Tessa Blom.
Welbevinden en plezier
Sporten en bewegen kunnen positieve emoties opleveren, zoals ‘plezier’ en ‘je goed voelen’. Plezier is een belangrijk onderdeel van motivatie. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat het ervaren van plezier de belangrijkste reden is voor deelname aan sport, zowel bij volwassenen als kinderen[1,7].
Stressregulatie
Bij stress geeft je lichaam stresshormonen af. Sport en bewegen dragen ertoe bij dat de stresshormonen en -gevoelens die we ervaren geleidelijk worden afgevoerd. Dit zorgt ervoor dat we herstellen van de stressvolle situatie en in de toekomst beter kunnen omgaan met nieuwe stressprikkels. Bewegen we niet na het ervaren van stress, dan kan dit dus zorgen voor een disbalans bij nieuwe stress: de nieuwe prikkel komt als het ware bovenop de nog niet afgevoerde stress[5, 8-11].
Als je stress ervaart, kun je het best op matig intensief niveau bewegen (zoals fietsen of stevig wandelen) omdat dat zorgt voor een herstelproces. Een te intensieve inspanning kan zorgen voor een extra stressprikkel waardoor je juist nog meer stresshormonen aanmaakt.
Sociaal
Ook is algemeen bekend dat sport en bewegen door sociale interactie, sociale steun en samen bewegen ook het mentale welbevinden een boost kunnen geven. Bij dit effect geldt wederom de kanttekening dat wanneer iemand echt niet gemotiveerd is om te sporten en bewegen en dit ook niet leuk vindt, er minder tot geen effect op plezier zal zijn[11-13].
Perceptief
Onder de parapluterm psychische aandoeningen vallen allerlei stoornissen en ziektebeelden. Psychische aandoeningen vormen een groeiende uitdaging in onze samenleving. Uit onderzoek blijkt dat het afgelopen jaar ongeveer een kwart van de volwassenen in Nederland één of meerdere psychische aandoeningen had[14].
We weten dat bewegen kan helpen om angstklachten en -stoornissen te voorkomen (de preventieve waarde). Zo toonde een studie aan: mensen die regelmatig bewegen, hebben minder risico op het ontwikkelen van angststoornissen dan inactieve personen[15]. Ook lijkt meer bewegen samen te gaan met een groter beschermend effect. Omgekeerd hangt sedentair gedrag (zoals autorijden en televisie kijken) juist samen met angstsymptomen[16]. Zo blijkt: hoe meer tijd adolescenten zittend doorbrachten, hoe groter de kans dat ze angstklachten ontwikkelden[17].
Van depressie weten we dat bewegen helpt om depressieve klachten te voorkomen. Voldoende lang matig intensief bewegen verlaagt het risico op depressieve klachten sterk. Heeft iemand eenmaal een depressie, dan is het effect van bewegen gemiddeld genomen vergelijkbaar met dat van antidepressiva en psychotherapie[18].
Over depressie en angst is al vrij veel bekend. De laatste jaren ontdekken we ook steeds meer over bewegen bij bijvoorbeeld psychose, bipolaire stoornis, stoornissen in het gebruik van middelen, ADHD en autisme spectrum stoornissen (ASS). Het levert vooral bevestiging op: ook bij deze mensen helpt bewegen. Maar we weten minder over bepaalde subgroepen zoals kind/jeugd en ouderen. Ook is er nog meer en sterker onderzoek nodig bij specifieke diagnosen.
Bekijk ook deze video over de waarde van leefstijlinterventies bij mensen met een psychische aandoening:
Functioneel
Voor deze component van mentale gezondheid is de rol van sport en bewegen beperkt. Daarom is deze in de factsheet – en dit artikel – niet uitgewerkt.
Breng beweging in je dag
Ondanks dat het bewijs naar de effecten van sport en bewegen op mentale gezondheid nog niet zo goed is ingebed als de fysieke effecten, is er toch veel bewijs dat sport en bewegen samenhangt met meerdere positieve aspecten van mentale gezondheid. Bekijk hiervoor de factsheet of het Kennisdossier. Wederom een bevestiging dat beweging in je dag brengen belangrijk is om je mentaal goed te voelen. Hierbij geldt: elke beweging telt.
Bronnen
- Biddle SJH, Mutrie N, Gorely T. (2015). Psychology of physical activity: determinants, well-being and interventions. New York: Routledge.
- Gezondheidsraad. (2017). Beweegrichtlijnen 2017. Gezondheidsraad.
- World Health Organization. (2020). WHO guidelines on physical activity and sedentary behaviour: at a glance. Geneva: WHO.
- M. van Bon-Martens, M. Kleinjan, B. Hipple Walters, L. Shields-Zeeman, C. van den Brink. (2022). Delphistudie Definitie Mentale Gezondheid. Trimbos Instituut.
- Teychenne M, White RL, Richards J, Schuch FB, Rosenbaum S, Bennie JA. Do we need physical activity guidelines for mental health: What does the evidence tell us? Mental Health and Physical Activity. 2020;18:100315.
- Biddle, S. J., Ciaccioni, S., Thomas, G., & Vergeer, I. (2019). Physical activity and mental health in children and adolescents: An updated review of reviews and an analysis of causality. Psychology of sport and exercise, 42, 146-155.
- Bewegen voor je brein. Lekkerder in je vel. [Internet]. Geraadpleegd van: https://bewegenvoorjebrein.nl/lekkerder-in-je-vel/burnout-stress/. [Op 29 november 2024]
- Chrousos GP. Stress and disorders of the stress system. Nature Reviews Endocrinology. 2009;5(7):374-81.
- Wolff E, Gaudlitz K, von Lindenberger B-L, Plag J, Heinz A, Ströhle A. Exercise and physical activity in mental disorders. Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci. 2011;261(2):186.
- Budde, H., Machado, S., Ribeiro, P., & Wegner, M. (2015). The cortisol response to exercise in young adults. Frontiers in behavioral neuroscience, 9, 13. https://doi.org/10.3389/fnbeh.2015.00013
- Eime, R. M., Young, J. A., Harvey, J. T., Charity, M. J., & Payne, W. R. (2013). A systematic review of the psychological and social benefits of participation in sport for children and adolescents: informing development of a conceptual model of health through sport. International journal of behavioral nutrition and physical activity, 10(1), 1-21. https://doi.org/10.1186/1479-5868-10-98
- Eime, R. M., Young, J. A., Harvey, J. T., Charity, M. J., & Payne, W. R. (2013). A systematic review of the psychological and social benefits of participation in sport for children and adolescents: informing development of a conceptual model of health through sport. International journal of behavioral nutrition and physical activity, 10, 1-21.
- Eather, N., Wade, L., Pankowiak, A., & Eime, R. (2023). The impact of sports participation on mental health and social outcomes in adults: a systematic review and the ‘Mental Health through Sport’conceptual model. Systematic reviews, 12(1), 102.
- Ten Have, M., Tuithof, M., van Dorsselaer, S., Schouten, F., de Graaf, R. Over de studie NEMESIS NEMESISColofon https://cijfers.trimbos.nl/nemesis/over-nemesis/colofon/. Geraadpleegd op: 19 november 2024.Trimbos-instituut, Utrecht.
- Schuch, F. B., Stubbs, B., Meyer, J., Heissel, A., Zech, P., Vancampfort, D., … & Hiles, S. A. (2019). Physical activity protects from incident anxiety: A meta‐analysis of prospective cohort studies. Depression and anxiety, 36(9), 846-858.
- Hallgren, M., Owen, N., Vancampfort, D., Dunstan, D. W., Wallin, P., Andersson, G., & Ekblom-Bak, E. (2020). Associations of sedentary behavior in leisure and occupational contexts with symptoms of depression and anxiety. Preventive medicine, 133, 106021.
- Kandola, A., Lewis, G., Osborn, D. P. J., Stubbs, B., & Hayes, J. F. (2022). Device-measured sedentary behaviour and anxiety symptoms during adolescence: a 6-year prospective cohort study. Psychological medicine, 52(14), 2962-2971.
- Stubbs B, Vancampfort D, Hallgren M, et al. EPA guidance on physical activity as a treatment for severe mental illness: a meta-review of the evidence and Position Statement from the European Psychiatric Association (EPA), supported by the International Organization of Physical Therapists in Mental Health (IOPTMH). Eur Psychiatry. 2018 Oct;54:124-144.
