Het is een artikel met wetenschappelijke en actuele inzichten over hoeveel en hoe kinderen tot vier jaar oud idealiter bewegen en wie of wat een rol speelt in het stimuleren ervan. Professionals werkzaam in de kinderopvang, de jeugdgezondheidszorg en de sport krijgen bovendien praktische tips en zicht op succesvolle aanpakken die ze in de eigen setting kunnen inzetten.
Waarom is (spelenderwijs) bewegen belangrijk?
Door vroeg te investeren in bewegen, leg je de basis voor een actief leven. Kinderen ervaren zo van jongs af aan dat bewegen leuk is. En dat werkt door totdat ze volwassen zijn. Het stimuleren van bewegen voor 0- tot 4-jarigen is belangrijk voor:
- het aanleren van persoonlijke, sociale en emotionele vaardigheden
- de bot- en spierontwikkeling
- de ontwikkeling van motorische vaardigheden
- de cognitie: taalontwikkeling, concentratie en zelfregulering
- de ontwikkeling van de hersenen wat bijdraagt aan creativiteit, het probleemoplossend vermogen en het geheugen
- de preventie van overgewicht
- voldoende slaap
Daarnaast is het ook belangrijk om al op jonge leeftijd veel zitten te ontmoedigen. Veel televisie kijken bijvoorbeeld, kan negatieve effecten hebben op het gewicht, de cognitieve ontwikkeling en de psychosociale gezondheid van kinderen.
Invloed van de fysieke omgeving
De inrichting van een huis, kinderopvang, of andere speelruimte heeft veel invloed op hoeveel 0- tot 4-jarigen bewegen. Veilige, aantrekkelijke en toegankelijke speelmogelijkheden, parken en playgrounds in de open lucht en in de buurt maakt dat jonge kinderen meer bewegen. De buitenruimte is tegenwoordig echter drukker en minder veilig. Ouders maken zich daar zorgen om: kinderen kunnen zich verwonden bij het spelen, ze zijn bang dat er iets met hun kinderen gebeurt als ze even niet opletten.
10% van de peuters heeft een eigen televisie op de kamer
Een ander aspect van de fysieke omgeving is de toename van beeldschermgebruik, zoals tv, tablets en computers. Daar is minder lichamelijke inspanning voor nodig, waardoor kinderen méér uren zittend doorbrengen. Ongeveer 10% van de peuters heeft een eigen televisie op de kamer, 22% mag zelf bepalen of hij of zij tv kijkt en 9% hoe lang dat gebeurt, blijkt uit onderzoek.
Invloed van de sociale omgeving
‘It takes a village to raise a child.’ Wanneer iedereen in de omgeving van een kind een actieve leefstijl stimuleert, nemen kinderen dit sportieve gedrag vaker over.
Tips voor de praktijk:
- Werk samen met lokale organisaties die contact hebben met ouders, om ouders van informatie te voorzien
- Zorg met elkaar voor een aantal consistente, duidelijke en simpele hoofdboodschappen voor ouders
Mensen én organisaties uit de sociale omgeving van jonge kinderen, kunnen een positieve of negatieve invloed hebben op bewegen. Kinderen worden bijvoorbeeld steeds vaker langer dan noodzakelijk in wipstoeltjes, autostoeltjes en buggy’s gezet. Door echter te spelen met kinderen, hen aan te moedigen tot bewegen, enthousiasme te tonen voor bewegen en zelf het goede voorbeeld te geven, gaan kinderen meer bewegen. In het ideale geval, moedigt iedereen in de omgeving van het kind bewegen al vanaf de geboorte aan. Zowel het gezin, als de kinderopvang en de jeugdgezondheidszorg spelen daar een rol in.
Invloed van het gezin
De percepties, overtuigingen en houding van ouders ten aanzien van bewegen, hebben veel invloed. Ouders zijn zich echter vaak niet bewust van het belang van bewegen en van de rol die zij daarin spelen. Bovendien zitten ouders tegenwoordig ook steeds vaker. Naar eigen zeggen hebben ze te weinig tijd en energie om bijvoorbeeld dagelijks met hun kinderen naar buiten te gaan, of hen met de fiets of lopend te vervoeren.
Tips in contacten met ouders:
- Praat met ouders over het belang van bewegen en de risico’s van veel zitten. Creëer bewustwording, bijvoorbeeld met behulp van de zogenoemde Argumentenkaartjes, en voorzie ze van kennis en praktische tips en voorbeelden. Bespreek wat zij belangrijk en lastig vinden en hoe ze bewegen kunnen stimuleren door hun hindernissen weg te nemen.
- Motiveer ouders om kritisch te beoordelen welke soorten activiteiten hun kinderen doen. Spelen in de zandbak gebeurt zittend, terwijl het achtervolgen van bellen (blazen) energiek is.
- Vind het wiel niet opnieuw uit en zet een aanpak in die werkt! Voorbeelden van aanpakken zijn: FitGaaf! en Eetplezier en Beweegkriebels ouderworkshop.
Broers, zussen en leeftijdgenoten buiten het gezin kunnen beweging bij kinderen ook stimuleren en remmen, doordat kleine kinderen het gedrag van andere kinderen observeren en imiteren.
Invloed van de kinderopvang
Steeds meer kinderen maken gebruik van de formele kinderopvang. Uit onderzoek blijkt dat in de Nederlandse kinderopvang over het algemeen veel inactiviteit is. Er is nog een wereld te winnen!
Tips voor de kinderopvang:
Pedagogisch medewerkers:
- Integreer bewegen in de dagelijkse routines van de dag. Dit is minder intensief en kan langer worden volgehouden, waardoor de invloed groter is. Maar vergeet ook de langere gestructureerde beweegmomenten niet. Speel actief mee met een oprechte enthousiaste houding.
- Zet kinderen niet langer dan noodzakelijk in wip-, en eetstoeltjes en buggy’s.
Management kinderopvang:
- Neem bewegen op in het beleid en kijk of je een erkende aanpak, die werkt, in kunt zetten. Voorbeelden van aanpakken vind je in het artikel Aan de slag met erkende beweeginterventies in de kinderopvang Meer aanpakken vind je op www.sportenbeweeginterventies.nl.
- Overweeg deelname aan de Gezonde Kinderopvang waarbij jouw organisatie ervoor kiest om structureel de gezondheid en gezonde leefstijl van kinderen te bevorderen.
Lees meer over:
- Een viertal herkenbare uitdagingen uit de praktijk. Drie experts benoemen ze en geven praktische oplossingen
- De ervaringen en praktische tips van drie pedagogisch medewerkers uit de praktijk
- Bewegend leren in de kinderopvang: kansen, belemmeringen en een framework.
- Erkende aanpakken die werken in de kinderopvang
Invloed van de jeugdgezondheidszorg
Ook de jeugdverpleegkundigen of jeugdartsen van de jeugdgezondheidszorg (JGZ) spelen een belangrijke rol in de eerste levensjaren van kinderen. Zij kunnen ouders stimuleren, steunen en begeleiden bij de opvoeding. Ze kunnen ouders bewust maken van het belang van bewegen en ze kunnen bewegings- en motorische achterstanden signaleren. Bovendien spelen ze een rol in de preventie van overgewicht. Het Overbruggingsplan overgewicht richt zich onder andere op meer buiten spelen en bewegen en minder voor tv of computer zitten.
Tips voor de jeugdgezondheidszorg:
- Richt contacten met ouders op het ondersteunen van autonomie (eigen keuzes laten maken), het vergroten van competenties (bieden van passende kennis en vaardigheden) en het creëren van verbondenheid (persoonlijke benadering).
- Vind het wiel niet opnieuw uit en zet een aanpak in die werkt! Voorbeelden van goede aanpakken, weliswaar gericht op preventie van overgewicht, zijn: Kids in action en Praten over gewicht – informatiemap voor JGZ-professionals. Sport- en beweegaanpakken vind je op www.sportenbeweeginterventies.nl.
- Voor beweegstimulering in brede zin kan de JGZ verschillende instrumenten inzetten, zoals de Argumentenkaartjes.
Zijn er richtlijnen voor bewegen van 0-4 jaar?
De Gezondheidsraad adviseert op basis van wetenschappelijk onderzoek om kinderen jonger dan 4 jaar regelmatig te laten bewegen en zo min mogelijk te beperken in hun beweeggedrag. Langdurig stilzitten, bijvoorbeeld door veel beeldschermtijd of vastzitten in een (wip)stoeltje, wordt afgeraden. Tot er meer wetenschappelijk bekend is, adviseert de Gezondheidsraad de richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie WHO uit 2019 te gebruiken.
Lees meer in dit artikel: Beweegadvies voor jonge kinderen: regelmatig bewegen en weinig stilzitten
Op welke manieren bewegen?
Er zijn veel verschillende manieren waarop kinderen aan hun dagelijkse portie bewegen komen. We geven tips:
Spelen
Spelen gebeurt vrijwillig en instinctief, is aanpasbaar en leuk en kan verschillende vormen aannemen, zoals stoeien (ruw, tuimelen) en verbeelden. Voor de emotionele, sociale en cognitieve ontwikkeling van kinderen is het van belang om ze niet alleen gestructureerd te laten bewegen, maar ze ook de mogelijkheid te geven om vrij te spelen. Ze worden creatief, ze ontdekken, experimenteren, onderzoeken en verbeelden.
Buitenspelen
Kinderen die veel buiten zijn, zijn actiever en hebben minder schermtijd. Buitenspelen bevordert de ontwikkeling van de sociale, cognitieve en motorische vaardigheden. Er is vaak meer ruimte en er zijn verschillende situaties, denk aan toestellen en ondergronden. Barrières met betrekking tot buitenspelen zijn de weersomstandigheden, vragen bij ouders over veiligheid en toegankelijkheid van speelplaatsen en risicovol spelen. Maar, wie niet leert omgaan met alledaagse speelgevaren, zoals uitglijden in de modder, leert ook niet om te gaan met risico’s.
Actief transport
Actief transport, het vervoeren van kinderen op een actieve wijze als lopend of fietsend, is ook een vorm van bewegen. Dichtbij de kinderopvang wonen is van positieve invloed op het gebruik actief transport om er te komen.
Sportclubs
Tot slot kunnen kinderen op steeds jongere leeftijd terecht bij sportclubs. Voor 2- tot 6-jarigen wordt door 57% van de sportaanbieders gymnastiek en dans aangeboden en door 24% voetbal. Daarbij is het onder andere van belang dat de club rekening houdt met de cognitieve en fysieke ontwikkeling van het kind.
Lees meer over:
- hoe je als trainer op een goede manier sport- en beweegactiviteiten voor de allerjongsten organiseert
- hoe belangrijk ouders het vinden dat hun kinderen vanaf jonge leeftijd sporten
- welke uitdagingen ouders hierbij ervaren
Vind het wiel niet opnieuw uit en zet een aanpak in die werkt! Voorbeeld: Beweegdiploma. Meer aanpakken vind je op www.sportenbeweeginterventies.nl.
Meer weten?
In dit artikel zijn de belangrijkste wetenschappelijke inzichten en een aantal tips kort besproken. Download de literatuurverwijzingen bij dit artikel (pdf).
Wil je op de hoogte blijven van nieuwe producten en kennis over kinderen en jongeren? Meld je aan voor de zeswekelijkse Kennisupdate Jeugd.
