Wereldwijd worden mensen steeds ouder. Naar verwachting is in 2030 een op de zes wereldbewoners ouder dan 60 jaar[1]. Bovendien woont een steeds groter deel van deze bevolkingsgroep in steden. De combinatie van vergrijzing van de wereldbevolking en verdere verstedelijking leidt tot nieuwe gezondheidsuitdagingen. Zo bewegen ouderen vaak onvoldoende[2]. Hoe kun je deze groep faciliteren en stimuleren om meer te gaan bewegen? En welke rol speelt de woonomgeving daarin?
Ouderen hebben vaak minder verplichtingen buitenshuis, zoals werk, dus besteden ze relatief veel tijd in hun directe woonomgeving. Ook blijven ouderen steeds langer zelfstandig thuis wonen. Voor deze groep is het daarom extra van belang dat de woonomgeving beweegvriendelijk wordt ingericht. Zo kunnen bewoners voldoende bewegen en gezond ouder worden.
Een internationaal en interdisciplinair onderzoeksteam deed de afgelopen jaren onderzoek naar de invloed van de woonomgeving op de mentale gezondheid van ouderen en welke rol bewegen daarin speelt. In dit onderzoek is gekeken naar verschillende omgevingskenmerken in de woonomgeving van oudere volwassenen. Er is niet alleen gekeken of omgevingskenmerken samenhangen met bewegen en mentale gezondheid, maar ook hoe dit verandert over de tijd. Gaan oudere volwassenen bijvoorbeeld ook meer lopen als hun omgeving groener wordt? Of neemt hun mentale gezondheid af als de woonomgeving minder groen wordt?
Gezond en Actief Leven Akkoord
Een aantrekkelijke en uitnodigende leefomgeving creëren voor ouderen is een actueel en urgent thema. Vitaal ouder worden is namelijk een van de doelstellingen van het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). En met het programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen (WOZO) wordt ingezet op het zo lang mogelijk zelfstandig kunnen zijn, regie kunnen houden op hun eigen leven en wonen op een plek waar ze zich thuis voelen. In beide komt tevens een leefomgeving die uitnodigt tot bewegen en ontmoeten als doelstelling terug. En dit is met het deelakkoord ‘ruimte voor sport en bewegen’ ook onderdeel van het Sportakkoord II.
De Brede SPUK biedt middelen om hier integraal op in te zetten. Lees meer hierover in de Brede SPUK Sport- en Beweegwijzer, of in het artikel Eén uitkering voor gezondheid, sport en bewegen, cultuur en sociale basis.
Verbetert de gezondheid door de woonomgeving te vergroenen?
Er zijn veel studies die verbanden aantonen tussen de aanwezigheid van groen in de woonomgeving en de gezondheid van de bewoners[3, 4]. Zo zou het zien of ervaren van groen bij kunnen dragen aan een goede mentale gezondheid. Een groenere woonomgeving zou bewoners ook stimuleren om meer te bewegen en bewegen is goed voor de mentale gezondheid. Maar er zijn nog wel wat vragen over hoe sterk deze verbanden zijn. Hoeveel groener moet een woonomgeving bijvoorbeeld worden om tot een verbetering in de gezondheid van bewoners te leiden?
Uit het onderzoek blijkt dat bewoners die verder weg van het dichtstbijzijnde groen wonen, een minder goede mentale gezondheid hadden[5]. Voor het hebben van depressieve gevoelens werd dit verband niet aangetoond[6]. Er werd ook geen bewijs gevonden dat de mentale gezondheid van bewoners die tussen 2004 en 2014 meer groen in hun buurt hadden gekregen, beter werd[5].
Voor wandelen en fietsen werd er wel een verband gevonden. Bewoners voor wie de afstand naar het dichtstbijzijnde groen met 100 meter was toegenomen tussen 2004 en 2014, wandelden gemiddeld 21 minuten per week minder[7]. Deze uitkomst werd versterkt doordat de woonomgeving van de respondenten in Eindhoven en omgeving tussen 2004 en 2014 gemiddeld minder groen was geworden.
Welke rol speelt de functiemix in de woonomgeving?
Naast groen in de woonomgeving is in dit onderzoek ook gekeken naar de verschillende soorten landgebruik van de buurt, zoals voorzieningen of groen. Er wordt meestal aangenomen dat een goede mix van verschillende typen landgebruik kan bijdragen aan het beweeggedrag van bewoners. Als je bijvoorbeeld niet alleen groen, maar ook voorzieningen in de buurt hebt, heb je verschillende bestemmingen om naartoe te wandelen of te fietsen.
Deze studie werd uitgevoerd in vier Nederlandse steden. Er kwam naar voren dat bewoners met 10% meer landgebruikmix in hun woonomgeving, gemiddeld 11 minuten per week meer wandelden[8]. Een verandering in deze mix over tijd hield geen verband met de hoeveelheid wandelen per week. Tussen landgebruik en hoeveelheid fietsen werd ook geen verband gevonden.
In een andere studie werd gevonden dat het gebruik van antidepressiva in steden in Finland en Zweden samenhing met de mate van landgebruikmix en de populatiedichtheid[9]. Ook waren er ook aanwijzingen dat de mate van landgebruikmix samenhangt met eenzaamheid, al was het bewijs van deze studie minder overtuigend[10].
Op weg naar leeftijdsvriendelijke steden
De komende jaren groeit de groep ouderen in steden. Daarom is het belangrijk om beter zicht te krijgen in hoe we de woonomgeving voor deze groep beweegvriendelijk kunnen inrichten in lijn met wat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de Age-Friendly City noemt( een leeftijdsvriendelijke stad)[11]. De WHO benadrukt het belang van de woonomgeving, omdat in een groene, beweegvriendelijke omgeving bewoners gezond oud kunnen worden en een goede (mentale) gezondheid kunnen houden.
Wat is een leeftijdsvriendelijke stad?
Een ‘leeftijdsvriendelijke stad’ of ‘age-friendly city’ is een stad die aangepast is aan de wensen en behoeften van ouderen. In een leeftijdsvriendelijke stad kunnen inwoners gezond oud worden. Het concept van de leeftijdsvriendelijke stad werd in 2007 door de WHO geïntroduceerd. In 2010 richtte de WHO een netwerk op van leeftijdsvriendelijke steden. Dit netwerk bevat inmiddels 1.445 steden in 51 landen. In Nederland zijn Amsterdam en Den Haag aangesloten bij dit netwerk[12].
Conclusie
Op basis van de resultaten van dit onderzoek lijkt het erop dat een groene, beweegvriendelijke omgeving kan bijdragen aan het mentaal welzijn van oudere bewoners. Ook is er bewijs gevonden dat bewoners van een groene woonomgeving met voldoende gemengd landgebruik meer wandelen. Willen we onze steden leeftijdsvriendelijk inrichten, dan is het dus van belang dat we voldoende groen en een goede functiemix binnen loop- en fietsafstand realiseren. Een leeftijdsvriendelijke stad is dus ook een beweegvriendelijke stad.
Meer lezen?
- 7 praktijkvoorbeelden van beweegprojecten voor ouderen in de openbare ruimte
- Kennisdossier beweegvriendelijke omgeving voor ouderen
- Inclusieve beweegvriendelijke omgeving voor ouderen
Bronnen
- World Health Organization. (2021). Ageing and health. Ageing and Health. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/ageing-and-health.
- Schurink-van ‘t Klooster, T. M., De Hollander, E., Duijvestijn, M., Blokstra, A., & Wendel-Vos, W. (2023). Beweeggedrag in 2021 door verschillende groepen in de Nederlandse bevolking. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu.
- De Keijzer, C., Bauwelinck, M., & Dadvand, P. (2020). Long-Term Exposure to Residential Greenspace and Healthy Ageing: a Systematic Review. Current Environmental Health Reports, 7(1), 65–88. https://doi.org/10.1007/s40572-020-00264-7
- Zhang, R., Zhang, C. Q., & Rhodes, R. E. (2021). The pathways linking objectively-measured greenspace exposure and mental health: A systematic review of observational studies. Environmental Research, 198, 111233. https://doi.org/10.1016/J.ENVRES.2021.111233
- Noordzij, J. M., Beenackers, M. A., Oude Groeniger, J., & Van Lenthe, F. J. (2020). Effect of changes in green spaces on mental health in older adults: a fixed effects analysis. Journal of Epidemiology and Community Health, 74(1), 48–56. https://doi.org/10.1136/jech-2019-212704
- Noordzij, J. M., Beenackers, M. A., Oude Groeniger, J., Timmermans, E., Chaix, B., Doiron, D., Huisman, M., Motoc, I., Ruiz, M., Wissa, R., Avendano, M., & Van Lenthe, F. J. (2021). Green spaces, subjective health and depressed affect in middle-aged and older adults: A cross-country comparison of four European cohorts. Journal of Epidemiology and Community Health, 75(5), 470–476. https://doi.org/10.1136/jech-2020-214257
- Hogendorf, M., Oude Groeniger, J., Noordzij, J. M., Beenackers, M. A., & van Lenthe, F. J. (2019). Longitudinal effects of urban green space on walking and cycling: A fixed effects analysis. In Health & Place (p. 102264). https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.healthplace.2019.102264
- Noordzij, J. M., Beenackers, M. A., Oude Groeniger, J. O., Timmermans, E. J., Motoc, I., Huisman, M., & van Lenthe, F. J. (2021). Land use mix and physical activity in middle-aged and older adults: a longitudinal study examining changes in land use mix in two Dutch cohorts. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 18(1), 29. https://doi.org/10.1186/s12966-021-01083-1
- Tarkiainen, L., Moustgaard, H., Korhonen, K., Noordzij, J. M., Beenackers, M. A., Van Lenthe, F. J., Burstrom, B., & Martikainen, P. (2020). Association between neighbourhood characteristics and antidepressant use at older ages: A register-based study of urban areas in three European countries. Journal of Epidemiology and Community Health. https://doi.org/10.1136/jech-2020-214276
- Timmermans, E., Motoc, I., Noordzij, J. M., Beenackers, M. A., Wissa, R., Sarr, A., Gurer, A., Fabre, G., Ruiz, M., Doiron, D., Oude Groeniger, J., Deeg, D., Van Lenthe, F. J., & Huisman, M. (2020). Social and physical neighbourhood characteristics and loneliness among older adults: Results from the MINDMAP project. Journal of Epidemiology and Community Health. https://doi.org/10.1136/jech-2020-214217
- World Health Organization. (2007). Global Age-friendly Cities : A Guide. In World Health Organization. World Health Organization. http://lib.myilibrary.com?ID=130740
- World Health Organization. (2023). About the Global Network for Age-friendly Cities and Communities. https://extranet.who.int/agefriendlyworld/who-network/
