Strategisch ontwerpen binnen de living labs sport en bewegen

Dit artikel beschrijft hoe je strategisch kunt ontwerpen binnen living labs, met een focus op de sport- en beweegsector. We bespreken drie strategische ontwerpkeuzes die labregisseurs kunnen gebruiken: de functionele strategie voor praktische oplossingen, de relationele strategie voor samenwerking en consensus en de evolutionaire strategie voor duurzame leeromgevingen. Het doel is om labregisseurs handvatten te bieden om effectief te kunnen begeleiden en coördineren in dynamische en multidisciplinaire living labs.

Essentie van strategisch ontwerpen

Kenmerkend voor living labs is dat ze tegelijkertijd zoeken naar het probleem en de oplossing. Het is een dynamisch proces – een proces dat je vaak bijstelt – waarbij de verschillende partners op basis van gelijkwaardigheid tot experimenten en hierop reflecteren^[3]. Belangrijk hierbij is dat je niet alleen rekening houdt met de eindresultaten, maar ook met het proces daarnaartoe. Er zijn meerdere strategieën voor ontwerpen^[4]. Voor de living labs zijn er drie in het bijzonder relevant: de functionele, de relationele en de evolutionaire strategie.

1. Functionele strategie

Bij de functionele strategie staat het ontwikkelen van praktische en bruikbare oplossingen centraal. In deze aanpak richt de labregisseur zich vooral op eindgebruikers die het ontwerp ook direct zullen gebruiken. Goed aansluiten bij de behoeften van de eindgebruikers en ‘learning by doing’ is hierbij het belangrijkste. Door snel te testen in de praktijk, wordt duidelijk wat werkt en voor wie. De labregisseur heeft hier vooral een rol als doener en experimenteerder. 

In living labs die zich richten op sport en beweging, kan de functionele strategie bijvoorbeeld worden gebruikt voor het ontwikkelen van bewegingsprogramma’s of het implementeren van technologische innovaties in sportfaciliteiten. Het proces en de eindresultaten moeten focussen op het goed aansluiten bij de behoeften van de eindgebruikers en met hen experimenten uitvoeren.

Omdat concreet aan de slag gaan en experimenteren belangrijk zijn bij de functionele strategie zijn reflectie- en evaluatietools belangrijk om deze experimenten te evalueren en op de resultaten te reflecteren. In de podcast hierover noemt toenmalig labregisseur Tom Naberink living lab Vitale Medewerkers in de Achterhoek als voorbeeld van een lab waarin een functionele strategie is toegepast. Lees meer over de resultaten van dit lab en de wijze waarop de resultaten van het experiment zijn weergegeven.

2. Relationele strategie

Bij de relationele strategie ligt de nadruk op het bouwen van relaties en het verkrijgen van overeenstemming bij alle partners. Deze benadering is belangrijk in labs waar samenwerking en gemeenschappelijke doelstellingen centraal staan. Het gaat hier niet alleen om het eindresultaat, maar ook om het proces van het betrekken van alle partners en het komen tot een gedeelde visie. 

Living labs in het werkveld van sport en bewegen hebben vele verschillende belanghebbenden, zoals: bewoners, zorgverleners, onderwijsorganisaties, lokale overheden en sportverenigingen. Aandacht hebben voor diversiteit en bouwen aan draagvlak is hierbij belangrijk. Voor de labregisseur is de kunst bij deze strategie om alle stakeholders aan boord te houden. Samen zoek je naar gedeelde onderliggende waarden om tot nieuwe oplossingen te komen. Er wordt dan ook vooral een beroep gedaan op de rol van bemiddelaar en de verbindende kwaliteiten van de regisseur. 

Om consensus te bereiken in een lab is de relationele strategie relevant. Tools die je daarvoor kunt inzetten, zijn netwerkmapping en de purpose case van Matthijs Bobeldijk, ontwerper van maatschappelijke businessmodellen. Aanvullend is een ‘photo elicitation’ en/of fotosafari interessant. In deze werkvormen bespreek je aan de hand van foto’s (gemaakt of verzameld) diepere individuele betekenissen en waarden. Door deze te kennen, werk je aan onderlinge relaties.

3. Evolutionaire strategie

In de evolutionaire strategie focust een labregisseur op het creëren van een veilige leeromgeving met de juiste voorwaarden om te kunnen leren. Belangrijk bij een veilige leeromgeving: aandacht is voor de verschillende perspectieven van de partners en gedeeld eigenaarschap. Vanuit deze strategie is een project geslaagd wanneer de betrokkenen meer zicht hebben gekregen op hun eigen situatie en zelf voldoende handvatten hebben om hiervoor oplossingen te kunnen ontwikkelen.

Voor living labs die zich richten op langdurige veranderingen in sportgedrag of het bevorderen van een actieve levensstijl, is de evolutionaire strategie relevant. Het doel is om een lab te creëren waarin deelnemers, gemeenschappen en samenwerkingsverbanden zelfredzaam worden, leren en zich blijven ontwikkelen, ook na de afloop van bijvoorbeeld een subsidie.

Een tool die ook voor deze strategie relevant is, is de purpose case van Matthijs Bobeldijk. Streven naar gedeeld eigenaarschap is hierbij van belang. Om binnen een living lab te komen tot gedeeld eigenaarschap is het belangrijk om elkaars waarden en belangen te kennen. Analyses van ‘empathy maps’ en customer journey’s kunnen daarbij ook helpen. 

Keuze voor een strategie

Voor labregisseurs is het behulpzaam om bewust een strategie te kiezen. Factoren die deze keuze kunnen bepalen, zijn bijvoorbeeld: 

• Context van het living lab: de specifieke uitdagingen en kansen binnen het lab bepalen welke strategie het meest effectief zal zijn.
• Doelstellingen van het living lab en de opdrachtgever: afhankelijk van de doelen kan een bepaalde strategie geschikter zijn.
• Fase van het living lab: in verschillende fasen van het lab kunnen verschillende strategieën nodig zijn om de voortgang te stimuleren.
• Voorkeuren van de labregisseur: persoonlijke stijl en ervaring spelen een rol in de keuze voor een strategie.

Afhankelijk van de situatie kan het voor een labregisseur helpen om naast de dominante strategie gebruik te maken van een aanvullende strategieën of in de loop van de tijd te wisselen van strategie. 

Aan de slag

Met dit artikel en de bijbehorende podcast willen we labregisseurs en projectleiders inspireren en inzicht geven in strategische ontwerpkeuzes. Door bewust een ontwerpkeuze te maken, wordt de focus van een living lab helder en kun je met partners aan de slag. De labregisseur zal samen met de partners van het lab deze keuze moeten maken en het is aan te raden om hierover transparant te communiceren.