Sport en SDG’s: duurzaamheid en de economie

Eén van de afspraken in het Sportakkoord is om te streven naar een duurzame sportinfrastructuur. Met een infrastructuur die energie bespaart, zelf opwekt en in 2050 gasloos is^[2]. Ook gaat het om groene plekken in steden (bijvoorbeeld stadsparken) en niet-stedelijke gebieden (zoals trapveldjes). Een duurzame sportinfrastructuur kan zo bijdragen aan de SDG’s 7, 11 en 13. Ook kunnen sport en bewegen de lokale economie bevorderen – en zo SDG 8. In dit artikel leggen we uit hoe je als gemeenten via sport en bewegen aan het behalen van deze SDG’s kunt bijdragen.

Leven in een groene en gezonde beweegomgeving (SDG 3, 9, 11, 13 en 15)

Er zijn een aantal SDG’s waar een beweegvriendelijke omgeving invloed heeft. SDG 9.1 streeft naar het ontwikkelen van veerkrachtige, kwalitatieve, betrouwbare en duurzame infrastructuur ter ondersteuning van het menselijk welzijn^[3]. SDG 11 richt zich op steden en dorpen die klimaatadaptief, inclusief en toekomstbestendig ingericht zijn. Hierin ligt focus op een voldoende aanbod van openbaar toegankelijke groenvoorzieningen^[4].

Beweegvriendelijke omgeving

Een beweegvriendelijke omgeving is een leefomgeving die mensen faciliteert, stimuleert en uitdaagt om te bewegen, te spelen en te sporten. Hoe een beweegvriendelijke omgeving eruit ziet, is altijd afhankelijk van de lokale context. Wel bestaat die altijd uit drie componenten: hardware, software en orgware. We spreken van een beweegvriendelijke omgeving wanneer deze elementen goed op elkaar afgestemd zijn. Dit is altijd maatwerk. Meer informatie over het belang van een beweegvriendelijke omgeving vind je in de whitepaper Beweegvriendelijke Omgeving. Of lees: 11 argumenten voor een beweegvriendelijke omgeving.

Als eerste kun je als gemeente de openbare ruimte aantrekkelijk, veilig en beweegvriendelijk inrichten. Daarmee zorg je ervoor dat zoveel mogelijk mensen worden uitgenodigd en gefaciliteerd om te wandelen, fietsen, spelen en sporten. En dat draagt dan weer bij aan goede gezondheid en welzijn (SDG 3). De Omgevingswet zet in op een integrale benadering van de gezonde fysieke leefomgeving. Gezondheid krijgt in het ruimtelijke domein meer prioriteit bij het formuleren van ambities, de omgevingsvisie en omgevingsplannen.

Lees ook: E-book ‘Bouwstenen van de beweegvriendelijke omgeving’

Alle reden om ook in jouw gemeente meer aandacht te hebben voor een beweegvriendelijke omgeving, waar gezondheidsbevorderende activiteiten worden gerealiseerd. Via het BVO kennisdossier vind je informatie over wetenschappelijke kennis, handige instrumenten, voorbeelden en achtergrondinformatie van de beweegvriendelijke omgeving. Tips en inspiratie om een inclusieve omgeving te creëren en zo direct bij te dragen aan de SDG’s 11.7 en 10 (ongelijkheid verminderen), vind je in deze tool.   

Met het beweegvriendelijker maken van jouw gemeente spoor je inwoners ook aan om de auto te laten staan, en vaker de fiets te pakken of lopend naar naar hun bestemming te gaan. Dat zorgt weer voor minder CO₂-uitstoot – en een bijdrage aan SDG 13^[5].

Gezond en toekomstbestendig 

Een groene omgeving heeft een positief effect op de fysieke en mentale gezondheid van bewoners. Het beweegvriendelijker maken van een omgeving kan ertoe leiden dat groenstructuren makkelijker bereikbaar zijn. Naast de positieve effecten die bewegen in een groene omgeving te bieden heeft, brengen deze plekken ook verschillende klimaatadaptieve oplossingen en fysieke effecten. Zo biedt het een openbaar toegankelijke koele plek en vermindert lokaal de luchtvervuiling (SDG 11, duurzame steden en gemeenschappen)^[4]. Deze koele plekken zijn nodig omdat het in Nederland steeds warmer wordt door klimaatverandering^[7].

In steden, waar de temperatuur door de dichte bebouwing blijft hangen, is hitte-preventie steeds belangrijker. Als het in de directe zon te heet is om te sporten, bieden verkoelende groene plekken een uitwijkmogelijkheid voor sporten en beweging.  Zeker voor ouderen is het extra belangrijk dat zij in beweging kunnen blijven^[8]. Het slechts aanleggen van koele plekken is daarin niet genoeg. In dit artikel vind je verschillende manieren om ouderen te verleiden tot meer sporten en bewegen via de openbare ruimte.

Beleidsopties voor een duurzame beweegvriendelijke omgeving

Onderzoeker Deborah Salvo en anderen onderzochten hoe het inzetten van beleid om fysieke activiteit te stimuleren kan bijdragen aan de SDG’s^[9]. Dit onderzoek concludeert dat de voordelen van een gezonde bevolking door het stimuleren van fysieke activiteit hoger zijn dan eerst werd gedacht. Naast ziektepreventie kan het promoten van sporten en bewegen leiden tot het beperken van verkeersdoden, ziekte en sterfte door luchtvervuiling en verbeterde mentale gezondheid. Dit is getoetst met verschillende strategieën onder verschillende stadstypen. Een combinatie van toegankelijk openbaar vervoer, openbare recreatieruimte, goede wandel- en fietsinfrastructuur en hogere kosten voor auto’s bleek daar in het effectiefst, vooral in steden met lage inkomens steden^[9].

De aanbeveling uit dit onderzoek is dan ook dat er een integraal plan moet komen om SDG 3 (goede gezondheid en welzijn), SDG 9 (industrie, innovatie en infrastructuur), SDG 11 (duurzame steden en communities) en SDG 13 (klimaatactie) te behalen. 

Handleiding VNG

Vanuit de handleiding van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) zijn voorbeelden om bij te dragen aan SDG 3 in combinatie met SDG 9, 11, 13 en 15^[10]: 

• Het bevorderen van gezonde leefstijlen via het omgevingsbeleid^[10]. Lees in dit artikel over hoe je via instrumenten van de Omgevingswet een omgeving beweegvriendelijk kan maken. 
• Bereikbare en betaalbare voorzieningen voor sport, recreatie en ontmoeting in alle wijken^[10].
• Netwerk van wandel- en fietspaden^[10]. Bekijk hier wat er nodig is voor een goede looproute in jouw gemeente en hier wat de waarde van wandelen is. 
• Aantrekkelijke, groene en veilige inrichting van de openbare ruimte^[10]. Bekijk de tips voor het inrichten van een groene ruimte voor sport en bewegen.
• Bij gebiedsplanning en (her)inrichting nadruk op leefbaarheid en welzijn^[10].
• Veilige inrichting van straten met voorrang voor voetgangers en fietsers, snelheidsbeperkende maatregelen, autoluwe binnenstad en dorpen, aanleg van snelfietspaden^[10].
• Zorgen voor speelgroen, stadsnatuur en parken met goede spreiding over wijken^[10]. Bekijk wat de waarde van groen is als een beweegvriendelijke omgeving.

Duurzame sportaccommodaties (SDG 7 en 13)

Naast SDG 13 is SDG 7 ook nauw verweven met het afremmen van klimaatverandering. SDG 7 richt zich op betaalbare en duurzame energie, voor iedereen. Naast de beweegvriendelijke omgeving kunnen ook sportprogramma’s en -activiteiten initiatieven ondersteunen die gericht zijn op de energietransitie, maar ook de maatschappelijke discussie aanjagen over het bewust gebruik van energiebronnen. De overstap van fossiele naar hernieuwbare energiebronnen vermindert de CO₂-uitstoot.

In het Sportakkoord staat de ambitie om Nederland te voorzien van een functionele, goede en duurzame sportinfrastructuur. Hierbij ligt de focus op accommodaties met een schone en hernieuwbare energievoorziening (SDG 7) en groene beweegvriendelijke omgeving (SDG 11). Steeds meer gemeenten zijn daarom  bezig met het verduurzamen van hun sportvoorzieningen.

Om dit te stimuleren is in 2020 de Routekaart Verduurzaming Sport door de sportsector opgesteld en ondertekend. De ondertekenaars hebben zich gecommitteerd aan vier ambities:

1. Alle sportaccommodaties CO₂-arm
2. Het uitbannen van bestrijdingsmiddelen
3. Het gebruik van circulaire materialen
4. Een klimaatadaptieve sportomgeving

Informatie, inspiratie en praktische tools voor deze ambities zijn te vinden op Duurzame Sportsector.

Het CO₂-arm maken van het energiegebruik binnen de sportsector biedt naast milieubaten (SDG 13) ook financiële kansen. Het verlagen van het energiegebruik of zelf opwekken van de benodigde energie zorgt voor een lagere energierekening. Zo kunnen exploitatiekosten worden verlaagd.

Vooral zwembaden staan bekend om hun hoge energievraag en daarmee energierekening en CO₂-uitstoot door het continue verwarmen van het zwembadwater. Zwembad de Swaneburg toont hierin het goede voorbeeld na een succesvolle renovatie tot gasloos zwembad. Bij nieuwbouw is een combinatie van gasloos en zelf opgewekte energievoorziening eigenlijk al niet meer weg te denken.

Voor de benodigde investeringen om tot een duurzame sportaccommodatie te komen bestaan verschillende financieringsmogelijkheden en verschillende subsidies. Meer informatie over subsidiemogelijkheden vind je in de Subsidiewijzer Verduurzaming Sportaccommodaties, aangeboden door het platform Duurzame Sportsector. Verder biedt Duurzame Sportsector praktijkvoorbeelden over verduurzamingsprojecten van sportaccommodaties, zoals de verduurzaming van het Veerse maatschappelijk vastgoed. Ook biedt het platform een Leidraad verduurzamen gemeentelijk vastgoed en toelichting op verdere verduurzamingsmogelijkheden.

Eerlijk werk en economische groei (SDG 8)

Bij SDG 8 gaat het om het bevorderen van inclusieve en duurzame economische groei en waardig werk voor iedereen. Subdoel 8.9 heeft als doel om beleidslijnen uit te werken en te implementeren ter ondersteuning  van duurzaam toerisme die banen kunnen creëren. Een ander subdoel is om de productiviteit te verhogen^[11].

De groeiende sportindustrie en de impact op andere sectoren biedt ook veel kansen voor werkgelegenheid. Welke waarde levert sport aan de lokale economie? Het CBS monitort de sporteconomie via de satellietrekening sport. Het blijkt uit de meest recente monitor dat de economische omvang van de sport, uitgedrukt als de waarde die wordt toegevoegd aan de Nederlandse economie, in 2019 € 8,8 miljard bedroeg. Dit is ongeveer 1,1% van het bruto binnenlands product in Nederland. In 2019 waren er in de sport 150.000 personen werkzaam, dit is 1,5% van de werkgelegenheid destijds. Meer cijfers over de sporteconomie. 

Sporttoerisme kan ook bijdragen aan de lokale welvaart. Sportevenementen hebben de grootste potentie om toeristen te trekken. Ze trekken media aandacht en kunnen een mooi beeld van de gemeente laten zien. Hierbij moeten de evenementen wel bij het doel van de gemeenten en hun DNA passen. Ook moeten de sportevenementen goed kunnen aansluiten op de ambities en doelen van de citymarketing^[12,13].

Naast de economische waarde biedt sport veel mogelijkheden om mensen te begeleiden naar deelname in de samenleving en uiteindelijk naar arbeidsparticipatie. Dat kan heel relevant zijn, als jouw gemeente veel werkzoekenden telt. Er zijn verschillende voorbeelden en interventies waaruit blijkt dat sport en bewegen kansen biedt voor arbeidsreïntegratie. Sportinterventies kunnen leiden tot minder sociale isolatie, deelname een georganiseerde activiteiten, onbetaald werk en als laatste stap betaald werk. 

Voldoende sporten en bewegen leidt ook tot meer productiviteit en minder ziekteverzuim. Hierdoor kan inzetten op sport en bewegen door de gemeenten en werkgevers aansluiten bij het (sub)doel van SDG 8. In het Human Capital Model vind je meer informatie over producten, artikelen en interventies gerelateerd aan de financiële effecten of maatschappelijke betrokkenheid. 

Praktijkvoorbeeld

Stichting Life Goals Nederland is een voorbeeld van een organisatie die sport en bewegen gebruikt om kwetsbare mensen in de samenleving terug te brengen in de maatschappij. Via sport en bewegen krijgen zij de extra motivatie om uit hun sociaal isolement te komen. Life Goals heeft verschillende programma’s door heel Nederland, waarbij er nauw wordt samengewerkt met de gemeenten en lokale netwerken. Life Goals biedt een programma voor  Maatschappelijke Diensttijd aan met sport voor kwetsbare jongeren: Set your Life Goals. Jongeren doen hierdoor belangrijke vaardigheden en zelfvertrouwen op, waardoor ze inzicht krijgen in hun talenten.  

Meer lezen

• Investeren in sport en bewegen heeft maatschappelijke meerwaarde
• Stichting Life Goals: een voorbeeld van lokale samenwerking tussen sport en zorg
• Beleidswijzer Sport en Bewegen
• Hoe draagt lokaal sportbeleid bij aan lokale welvaart?
• Economisch ontwikkelingsmodel – Vereniging Sport & Gemeenten