Speeltuinen: waardevol voor maatschappij, toch een financieel tekort

Maatschappelijke waarde

De baten van beheerde speeltuinen zijn in totaal ongeveer € 52 miljoen euro, blijkt uit het in 2020 uitgevoerde onderzoek^[3]. Speeltuinen zijn een veilige omgeving voor een kind om te spelen en daardoor spelen kinderen vaker buiten. Dat levert fysieke- en sociale voordelen op voor kinderen. Ook heeft het waarde voor ouders, bijvoorbeeld omdat zij geen toezicht hoeven houden. Een speeltuin is een ontmoetings- en ontwikkelplek, wat verschillende voordelen heeft voor de wijk. Ecorys heeft daarvoor een effectenschema gemaakt. Wat deze effecten opleveren leggen we hieronder uit. 

• Effecten voor kinderen: voorkomen zorgkosten

Kinderen die spelen in speeltuinen hebben aanzienlijk minder kans op overgewicht. In een speeltuin krijgen kinderen de kans om op verschillende manieren te bewegen: rennen, springen, glijden, klimmen en balanceren. Ook kunnen er sportlessen plaatsvinden. Maar liefst tien kinderen per jaar, per gemiddelde woonplaats, krijgen geen obesitas door het spelen in een speeltuin^[4]. Naar schatting is dat een besparing van € 205.000 aan zorgkosten per gemiddelde woonplaats. Dat is doorberekend naar landelijk niveau een besparing van € 36 miljoen euro aan zorgkosten.

• Effecten voor kinderen: voorkomen sociale problematiek

Met spelen in speeltuinen blijven kinderen in beweging en ontwikkelen ze sociale vaardigheden. Tijdens het spel krijgt het kind kansen om te leren omgaan met frustraties, boos te zijn, ruzie te maken en bijleggen, en te leren winnen en verliezen. Doordat kinderen deze vaardigheden ontwikkelen, hebben zij minder kans op het krijgen van sociale problematiek en is minder inzet nodig van jeugdzorg^[5].

Ook neemt het concentratievermogen van kinderen toe, waardoor hun schoolprestaties verbeteren^[6]. Dat voorkomt per gemiddelde woonplaats € 35.000 aan inzet van een intern begeleider of schoolmaatschappelijk werker – op landelijk niveau is dat ongeveer € 6 miljoen – en € 5.000 per jaar aan jeugdzorgtrajecten – op landelijk niveau is dat € 1 miljoen. Met name kwetsbare kinderen hebben minder kans op het krijgen van sociale problematiek door speeltuinen. 

• Effecten voor kinderen: veilige plek om te spelen

Kinderen spelen door speeltuinen minder op straat, waar ze ongeveer 20% van hun speeltijd doorbrengen. Hierdoor hebben zij minder kans op het krijgen van een ongeluk^[7]. Het aantal kinderen dat geen ongeluk meer krijgt door een speeltuin is klein: één dodelijk ongeluk minder per 250 jaar en één ernstig ongeluk minder per vier jaar^[8]. De zeer kleine daling in ongelukken bespaart de maatschappij naar verwachting wel ongeveer € 40.000 per woonplaats per jaar. De baten komen op landelijk niveau uit op € 7 miljoen.

• Effecten voor ouders: groter sociaal netwerk

Speeltuinen zijn ontmoetingsplekken voor ouders en verzorgers uit de buurt. De speeltuinen bieden verschillende activiteiten aan voor buurtbewoners, waardoor creatieve initiatieven ontstaan. Denk aan kookclubs voor ouderen en opvoed-ochtenden voor ouders van jonge kinderen om elkaar te leren kennen en tips uit te wisselen. Dat soort activiteiten levert € 3.000 per speeltuin op en bijna € 14.000 in een gemiddelde gemeente – € 2 miljoen aan landelijke baten. De bijdrage van speeltuinen aan een groter sociaal netwerk levert Nederland een besparing op van naar schatting € 1 miljoen per jaar.

• Effecten voor de buurt: meer sociale cohesie en participatie van inwoners

De eerder genoemde activiteiten in speeltuinen zorgen ervoor dat meer buurtgenoten elkaar tegenkomen en bevorderen zo sociale cohesie. Ook dragen speeltuinen bij aan doelstellingen uit de Participatiewet. Zij bieden mogelijkheden voor inwoners met een afstand tot de arbeidsmarkt om in de speeltuin aan de slag te gaan, bijvoorbeeld in het winkeltje dat erbij hoort. Deze waarden zijn niet in financiële baten uit te drukken.

Een financieel tekort. Wat nu?

De meerwaarde van de opbrengsten verschijnt niet op de balans van speeltuinen. Die kampen momenteel met een financieel tekort. Speeltuinen hebben in Nederland in totaal jaarlijks € 25 miljoen aan kosten en komen € 3,6 miljoen tekort. Voor een gemiddelde woonplaats zijn de kosten € 145.000 per jaar. Die zijn voor speeltoestellen, verenigingskosten, accommodatie en activiteiten.

Speeltuinen ontvangen met name inkomsten door gemeentelijke subsidies, maar ook via contributies van leden, verkoop van consumpties en entreegelden. De gemeentelijke subsidies staan onder druk. Van de speeltuinen in Nederland heeft 44% in 2015 moeten bezuinigen door lagere financiering van gemeenten^[9]. Staatssecretaris Paul Blokhuis (Volksgezondheid, Welzijn en Sport, ChristenUnie) is in de Tweede Kamer bevraagd over de tekorten van speeltuinen. Hij gaf aan dat speeltuinen lokale voorzieningen zijn en dat dit op lokaal niveau moet worden opgelost. De gemeenten hebben in 2021 eenmalig € 7,5 miljoen ontvangen om de financiële gevolgen van de coronacrisis voor speeltuinen en scoutingclubs te compenseren^[10].

Aan de slag in de buurt

Speeltuinen zijn belangrijk voor de maatschappij en hebben maatschappelijke effecten. Het is dan wel belangrijk dat een speeltuin aantrekkelijk is voor kinderen en ouders. Wat zijn tips voor een goed speeltuinontwerp?

• Betrek kinderen bij het ontwerpen van de speeltuinen. Zij zullen de gebruikers zijn, dus het is belangrijk dat de speeltuin is afgestemd op hun behoefte. Ook zullen de kinderen betrokken zijn bij hun ‘eigen’ speelplek. NUSO geeft enkele tips voor kinderparticipatie bij de inrichting van de speeltuin^[11]. Lees ook het artikel Co-design with kids: samen met kinderen een beweegvriendelijke omgeving ontwerpen
• Maak de speeltuin toegankelijk voor iedereen. De Speeltuinbende zet zich in voor toegankelijke speeltuinen en helpt graag met kennis om een inclusieve speeltuin te maken^[9]. Ook heeft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) een inspiratiebundel met kennis, tips en ervaring over het samen spelen voor kinderen in de leeftijd van 0-12 jaar en kinderen met een achterstand of verstandelijke beperking.
• Denk bij het ontwerpen van de speeltuin aan de juiste ligging, waar de ingangen zijn en waar de zon staat bij de plekken van speeltoestellen^[11]. Zorg dat 30% van speeltuin-oppervlakte in de schaduw ligt.
• Verdeel een speeltuin in verschillende zones met een bepaalde functie. Deze zones komen uit de inventarisering met ouders en kinderen. Maak grenzen waar kinderen ongehinderd kunnen spelen en waar ruimte is voor rust of ander gebruik^[11].
• De speelaanleidingen in een speeltuin hoeven niet alleen toestellen te zijn, maar kunnen ook kleuren, blokken of kunst zijn. Of natuurlijke toestellen, zoals in een avonturenbos^[11].
• Denk aan veiligheid, onderhoud en beheer van de speeltuin. Genoeg bankjes kunnen bijvoorbeeld al de sociale veiligheid verhogen. Ook moet alles in de speeltuin veilig, schoon en heel zijn. De toestellen en ondergrond moeten aan het Warenwetbesluit attractie- en speeltoestellen voldoen. Met deze checklist kun je bekijken of de speeltuin aan de veiligheidseisen voldoet.

Ga als gemeente in gesprek met speeltuinen

De keuzes over speeltuinen liggen bij het lokale beleid. Wat kunnen gemeenten met de uitkomsten van het rapport?

• Neem speeltuinen op in het beleid. Driekwart van de gemeenten heeft al beleid gemaakt voor speelruimten. Hiervan richt 43% zich op speeltuinen^[12]. Dit onderzoek geeft aanleiding om speeltuinen specifiek in het beleid op te nemen.
• Investeer in speeltuinen, omdat ze bijdragen aan het behalen van doelen van het gemeentelijk gezondheidsbeleid. Veel speeltuinen kampen met tekorten en hebben baat bij gemeentelijke financiële ondersteuning. 
• Omdat de maatschappelijke waarde van speeltuinen op verschillende gebieden is te zien, is het raadzaam om in de gemeente ook verschillende diensten of afdelingen te informeren of betrekken bij het beleid en de uitvoering daarvan.
• Betrek speeltuinverenigingen in de (door)ontwikkeling van preventief beleid op het gebied van jeugd, sport, onderwijs en buitenspelen, zodat speeltuinen hun activiteiten hierop kunnen laten aansluiten. 
• Vraag speeltuinverenigingen, eventueel met andere partners uit de wijk, een concreet plan te maken voor hun bijdrage aan beleidsdoelstellingen, met het doel van hun activiteiten, de benodigde middelen en de monitoring van resultaten.

Meer lezen over buitenspelen?

• Hoe maken we buitenspelen leuk en aantrekkelijk? 
• Kinderen spelen minder vaak en minder lang buiten
• Speelplekken en buitenspelen in een leefbare buurt
• Samen buitenspelen door kinderen met en zonder beperking, hoe regel je dat?   
• Buitenspelen in de wijk krijgt een boost met de pop-upspeelplek   
• Buitenspelen in beweegvriendelijke Omgevingswet 

• Effecten van sporten en bewegen 
• Wat is de sociaaleconomische waarde van sporten en bewegen? 
• Investeren in sport en bewegen heeft maatschappelijke meerwaarde
• SROI doorgronden en vergelijken met andere gemeenten levert nieuwe inzichten op 
• De maatschappelijke waarde van sport en bewegen Nederland versus Engeland
• Hoe het terugdringen van diabetes waarde heeft voor de maatschappij