Uitbreiden door bouw binnen bestaande grenzen
De populariteit van Utrecht groeit en de ontwikkeling van de stad staat niet stil. De verwachte bevolkingsgroei vanaf 2018 (350.000 inwoners) is dat de stad 400.000 inwoners zal tellen in 2024. Utrecht kiest ervoor om deze groei binnen de bestaande stad te laten plaatsvinden. Maar: de gemeente wil wel op een gezonde manier verstedelijken. Dat betekent dat de behoefte om te ‘verdichten’ niet overal prioriteit krijgt.
Verdichting betekent dat je woonruimte creëert bínnen de bestaande stad. Door bijvoorbeeld hoogbouw, of doordat bestaande bouw een nieuwe (woon)functie krijgt. Deze aanpak is het tegenovergestelde van uitbreiding, waarbij je nieuw terrein aan de stad toevoegt.
Per plek kijken wat nodig is
Een belangrijke randvoorwaarde van stedelijke transformatie is dat de bestaande kwaliteiten van Utrecht het uitgangspunt zijn. Utrecht is een compacte, overzichtelijke stad. Er is veel ruimte voor voetgangers en ook fietsers moeten in de toekomst álle ruimte krijgen.Om deze kwaliteiten te behouden, kiest Utrecht er bewust voor om het aantal sterk verstedelijkte gebieden beperkt te houden. Dat betekent dat sommige gebieden worden getransformeerd tot een woongebied met een hoge stedelijke dichtheid. Maar in andere delen van de stad ligt de nadruk juist op het terugdringen van de sociale problematiek en gezondheidsachterstanden. In die gebieden zal de druk om te verdichten lager zijn.
Invulling geven aan een ‘gezonde stad’
De definitie van een gezonde stad is niet eenduidig, maar de volgende elementen zijn van belang:
- In een gezonde stad is het prettig wonen en is er sprake van een gezonde leefomgeving met schone lucht en beperkte overlast.
- De meeste mensen hebben een passende baan of opleiding en/of ze zijn op een andere manier actief bij de samenleving betrokken.
- De omgeving nodigt uit tot een gezonde levensstijl en is uitnodigend om erin te sporten of te bewegen.
- De omgeving is levendig door de recreatieve en culturele functie van de stad en waar ontmoeting vanzelfsprekend is.
Belang van de openbare ruimte in een gezonde stad
Het goed inrichten van de openbare ruimte is dus enorm belangrijk voor gezonde verstedelijking. Want het draagt bij aan onder andere duurzaamheid, milieu, sport en bewegen, welbevinden en wonen, werk en opleiding.
In Utrecht heeft de openbare ruimte een belangrijke functie voor onder andere verplaatsen en verblijven. Die functies zijn niet als vanzelf verenigbaar en zijn met regelmaat onvoldoende in balans, constateert de gemeente. Mensen werken, studeren en recreëren op plekken die hen op dat moment het beste uitkomen: thuis, onderweg, achter een kopje koffie in de stad, in het park of lekker in de zon op de trap bij het muziekcentrum Tivoli-Vredenburg. De ruimtelijke inrichting van de stad moet hierop inspelen. Hoe drukker de stad, hoe belangrijker de omvang en de kwaliteit van de openbare ruimte en het groen.
Verschillende functies en waardering van ‘groen’
Voldoende ‘groen’ draagt bij aan maatschappelijke thema’s zoals klimaatadaptatie, (het tegengaan van hittestress), waterberging en bewegen. De waarde van groen is bovendien niet te onderschatten om te kunnen ontspannen, ontmoeten en te sporten en bewegen.
Bij de inrichting van de openbare ruimte is de balans tussen schaduw en bezonning van belang. Ook zijn variatie in kleur en geur belangrijk voor de beleving, de waardering en het gebruik van groen door Utrechters en bezoekers. In een prettige leefomgeving voelen we ons beter. Maar ‘prettig’ betekent niet voor iedereen hetzelfde. De mogelijkheid om individuele keuzes te maken is belangrijk. Voor de één weegt ontmoeting in een dynamische omgeving zwaarder, een ander wil vooral rust.
Omgevingsvisie voor transformatiegebied Merwedekanaalzone
De Merwedekanaalzone is een van de transformatiegebieden in Utrecht. Dit gebied verandert de komende jaren van een bedrijventerrein in een levendige, gezonde en duurzame stadswijk. Voor het gebied is een omgevingsvisie gemaakt. Het wordt een gebied met een hoge stedelijke dichtheid, dat voor iedereen toegankelijk is: van starters tot ouderen en van alleenstaanden tot gezinnen. In deze groene en volledig autovrije buurt in Utrecht moeten straks 12.000 mensen wonen.
De nieuwe wijk moet geen slapende woonwijk worden, maar een stadswijk met veel voorzieningen: een wisseling van rustige woonbuurten en drukke ontmoetingspunten. Mensen doen er hun boodschappen, werken en sporten in de buurt en pakken een terrasje op een stadsplein. Kinderen gaan er straks naar de basisschool of middelbare school. Het huidige fietsdepot wordt een bruisende plek met een markthal, horeca, creatieve bedrijvigheid en voedselteelt voor de hele wijk en omgeving. De dichtheid van voorzieningen zal de beweegstimulering – te voet of met de fiets – ten goede komen.
Motto: ‘groen, tenzij’
In haar nieuwsbericht geeft de gemeente Utrecht aan hoe Merwede zal veranderen. Het straatbeeld in de Merwedekanaalzone wordt straks bepaald door “afwisselende hoogtes, breedtes en architectuur, alsook door het groen. Het motto is: ‘groen, tenzij’. In elk bouwblok komt een binnentuin, waarvan er veel toegankelijk zijn voor iedereen.” De binnentuinen vormen een oase in de stedelijk omgeving, waar ook kleine kinderen veilig kunnen spelen. Diversiteit en variatie in de bouwblokken moeten ondanks de hoge dichtheid zorgen voor een menselijke maat.
“Een fijnmazig netwerk voor langzaam verkeer zorgt ervoor dat de wijk goed verbonden wordt met de rest van de stad en dus makkelijk bereikbaar is.” De nieuwe routes zijn voorbehouden aan langzaam verkeer, ze zijn veilig voor kinderen en worden begeleid door bomen en groen. Daarmee zijn ze een gezond en aantrekkelijk alternatief voor de auto.
Inrichting van een park
Verder zet Utrecht in haar nieuwsbericht uiteen dat langs het kanaal straks het robuuste nieuwe Merwedepark komt, “dat samen met het Merwedeplantsoen straks alle delen van de nieuwe én bestaande wijken verbindt”. Zo ontstaat een gebied dat in potentie aantrekkelijk is om te fietsen en te wandelen. Het Merwedepark is het uitloopgebied voor bewoners en is door het autovrij maken geschikt om te fietsen, skaten, wandelen en joggen voor alle mensen in de stad.
En het park draagt bij aan het vasthouden van regenwater en door toepassing van water, groen en voldoende grote bomen, wordt hittestress tegengegaan. Op die manier is de realisatie van (meer) groen een belangrijke klimaatadaptieve maatregel. Daarnaast draagt groen ook positief bij aan de esthetiek van de wijk en dat verbindt de bouwblokken met elkaar. Omdat bewoners betrokken zijn bij de openbare ruimte, ontmoeten zij elkaar makkelijker en leren zij elkaar kennen. Op deze manier draagt dat bij aan een gezonde (sociale) leefomgeving.
Rondje Stadseiland
Een ander beweegvriendelijk initiatief in gemeente Utrecht is het ‘Rondje Stadseiland’. Dat rondje verbindt groene open ruimten buiten de bebouwde kom. Het rondje is zo’n 11 kilometer en verbindt de aanliggende wijken met elkaar. Met het Rondje Stadseiland krijgt Utrecht er een grote groene parkzone bij voor recreatie. Tegelijk met de ontwikkeling van de Merwedekanaalzone geeft de gemeente in overleg met bewoners een impuls aan de omliggende Rivierenwijk en Transwijk, door deze te vergroenen, de openbare ruimte een kwaliteitsimpuls te geven en door betere verbindingen te creëren voor fietsers en wandelaars.
Gebruik van de oevers van het kanaal
De oevers van het Merwedekanaal worden gebruikt door wandelaars, fietsers, hardlopers en skaters. Het water van het kanaal wordt recreatief gebruikt door roeiers en vissers. Door de realisatie van de nieuwe stadswijk, wordt het drukker in deze zone. Uitgangspunt voor de openbare ruimte is dat deze aantrekkelijk moet blijven om te sporten en te bewegen. Zo is het ook verwoord in de omgevingsvisie voor dit gebied. Dat zal worden gedaan door aantrekkelijke rondjes te maken voor wandelen, hardlopen, en urban sports. Verder worden de rondjes Transwijk en Merwedepark gemaakt en ‘’groene” verbindingen gelegd met het rondje Stadseiland, het Ringpark en de omliggende buurten.
Sport en bewegen: slim omgaan met de ruimte
Met het groeien van de stad is voldoende aanbod aan sportvoorzieningen zoals voetbal- en hockeyvelden en binnensportruimte een aandachtspunt. Omdat de ruimte beperkt is, zal een passende oplossing gevonden moeten worden. De gemeente denkt bijvoorbeeld aan dubbelgebruik van diverse openbare ruimten. Zo kan parkeerruimte (zoals bij de Jaarbeurs) ook ingezet worden voor sport. En zo kan de strook langs het Merwedekanaal gebruikt worden als 400 meter strook om er hardlopen. Ook zal een sporthal een plek moeten krijgen in de Merwedekanaalzone. Hiervoor worden slimme combinaties met andere functies gezocht zoals scholen.
Een hoogstedelijke omgeving als de Merwedekanaalzone leent zich bij uitstek voor niet of minder georganiseerde sporten in de openbare ruimte zoals boulderen, calisthenics en skaten. Initiatieven op dit gebied worden door de gemeente Utrecht zoveel mogelijk ondersteund.
Autovrij als een enorme stap
De creatie van een van de meest duurzame en autovrije stadswijken van Nederland, waar meer dan 12.000 mensen gaan wonen, is uniek. Deze stadswijk zal de reputatie van Utrecht als Europese fietshoofdstad nog eens bevestigen. De keuze om de wijk autovrij te maken leidt tot meer (openbare) ruimte die ingezet wordt als groene leefomgeving voor actief transport, ontmoeten, sporten en recreëren. Dat gaat een belangrijk verschil maken om de mensen een (meer) gezonde leefstijl te laten aannemen. De fundamentele keuzes om de lat voor de duurzame en gezonde leefomgeving hoog te leggen, zijn vastgelegd in de omgevingsvisie op stadsniveau en vervolgens uitgewerkt op wijkniveau. Het zou mooi zijn als deze wijk voldoende inspiratie geeft voor andere gemeenten die met een verdichtingsopgave zitten.
Meer lezen
