Bijna 1 op de 5 Nederlandse volwassenen rookt [1]. Bijna de helft van de volwassenen heeft overgewicht, van wie iets meer dan 15% obesitas [2]. Verder blijkt dat 6,7% van de volwassenen overmatig alcohol drinkt [3]. Wie de cijfers ziet, begrijpt dat er wat betreft leefstijl nog veel gezondheidswinst te behalen valt. Belangrijk, want een ongezonde leefstijl leidt naast individueel leed tot maatschappelijke problemen en hoge ziektekosten. Daarom moet een gezonde leefstijl de norm worden: gemakkelijk en normaal voor iedereen.
Dit thema krijgt steeds meer aandacht. Ook vanuit de beleidskant, met eerst het Nationaal Sportakkoord (intussen Nationaal Sportakkoord II) en vervolgens het Nationaal Preventieakkoord. Waar het Sportakkoord de ambitie heeft om een stevig fundament, groter bereik en meer betekenis van sport te creëren, focust het Preventieakkoord op het terugdringen van een ongezonde leefstijl. Beide akkoorden hebben veel raakvlakken. In de eerste plaats omdat bewegen onlosmakelijk verbonden is met gezondheid, daar kun je als sportaanbieder dus een belangrijke bijdrage aan leveren. Daarnaast zijn sportlocaties ook een sociale plek, waar mensen meer of minder gezonde keuzes maken.
Wat zijn de ambities van het Preventieakkoord
Het nationale Preventieakkoord heeft drie ambities voor 2040:
- Een rookvrije generatie
- Minder obesitas en overgewicht
- Minder overmatig en zwaar alcoholgebruik
Ruim 70 partijen ondertekenden eind 2018 het Preventieakkoord: patiëntenorganisaties, zorgaanbieders, zorgverzekeraars, gemeenten, sportverenigingen en -bonden, bedrijven, maatschappelijke organisaties en de Rijksoverheid. Het idee is dat (lokale) partijen de krachten bundelen om vanuit allerlei hoeken samen te werken aan een gezonder Nederland.
Denk aan een fysieke omgeving die uitnodigt tot de gezondere keuze. Een sociale omgeving die het goede voorbeeld geeft. Laagdrempelig sport- en beweegaanbod en voorlichting. Zo moet de focus verschuiven van zorg naar preventie: voorkomen is beter dan genezen. Speciale aandacht krijgen kwetsbare groepen met een minder gezonde leefstijl, zoals mensen met een lage sociaaleconomische positie. Lees alle maatregelen onder de drie hoofdambities.
Van nationaal naar lokaal
Net als het Sportakkoord II, heeft ook het Preventieakkoord een lokale variant. Lokaal mag je ook nieuwe thema’s toevoegen, zoals een gezonde leefomgeving of mentale gezondheid. Informeer bij jouw gemeente welke partijen hierin samenwerken, welke thema’s een belangrijke rol spelen en hoe je vanuit de sport en bewegen een bijdrage kunt leveren. Voor de uitvoering van de afspraken is een ondersteuningsbudget beschikbaar. Een lokaal Preventieakkoord mag ook in- of aangevuld worden met bestaande plannen of projecten, zoals een eerder gesloten Sport- of Leefstijlakkoord. De beschikbare middelen zijn dan te gebruiken ter versterking van wat er al ligt.
Brede SPUK-regeling
Sport en bewegen dragen bij aan een gezonde en sociale samenleving. Hoe zet je in op de thema’s binnen de Brede SPUK-regeling (Sportakkoord II, Brede Regeling Combinatiefuncties, Gezond en Actief Leven Akkoord)? Klik hier op één of meer thema’s voor informatie, inspiratie en tools.
Kansen voor sport en bewegen
Hoewel sport en bewegen geen hoofdambitie zijn in het Preventieakkoord, spelen zij een belangrijke rol bij het realiseren van de doelstellingen. Bewegen is immers essentieel voor een gezonde leefstijl en daarbij spelen verenigingen, fitnessscholen en andere sportaanbieders een rol. Ook kunnen sport en bewegen als middel dienen om een bepaald doel te behalen. Denk hierbij aan het organiseren van wandelgroepjes om zo overgewicht te verminderen. We geven een aantal tips om je rol te pakken en lokale kansen te benutten.
“Sportclubs en sportscholen willen hun aanbod nog beter toegankelijk maken voor mensen die niet genoeg sporten of bewegen.”
Nationaal Preventieakkoord
Passend aanbod
Wil jouw gemeente een actieve leefstijl bevorderen om overgewicht te bestrijden? Veel commerciële sportaanbieders hebben al aanbod op het gebied van gezonde leefstijl, voeding en beweging. Maar wellicht kun je als sportvereniging ook aanbod organiseren waarbij dat doel centraal staat. Daarnaast kun je ook gebruikmaken van de Gecombineerde Leefstijl Interventie (GLI). Het doel is om kinderen en volwassenen met obesitas of overgewicht en andere risicofactoren te begeleiden naar een duurzaam gezondere leefstijl. Kijk hier wat de GLI is en hoe het werkt.
“Sport- en beweegaanbod sluit aan bij de behoefte van de inwoners, waar nodig worden aanbieders ondersteund met het opzetten en organiseren van nieuw/aangepast aanbod.
Healthy Hillegom, lokaal Leefstijlakkoord in Hillegom.
In het leefstijlakkoord ‘Venray Beweeg’ vind je de Multi Sports Club Venray, een proeftuin vanuit zorginstellingen en sportaanbieders. Mensen met een verstandelijke beperking en/ of een psychiatrische kwetsbaarheid kunnen lid worden van deze club en wekelijks sporten uitproberen bij reguliere sportaanbieders. Het doel is dat ze uiteindelijk lid worden van een reguliere sportvereniging. Daarbij is er veel aandacht voor een gezonde leefstijl. Deelnemende sportverenigingen investeren door mee te doen in een positieve sportcultuur en kunnen nieuwe leden werven.
In het Sport- en Preventieakkoord ‘Gezond Coevorden’ bieden lokale sportverenigingen activiteiten aan voor speciale doelgroepen. Eén doel in het akkoord is dat meer kinderen een gezond gewicht hebben. De korfbalvereniging geeft daarom sportlessen op school. En in de ambitie ‘sport en bewegen voor iedereen’ staat centraal dat ook kwetsbare groepen met plezier kunnen bewegen, zoals asielzoekers van het plaatselijke AZC. In dat kader verzorgt de lokale voetbalclub activiteiten.
Kwetsbare groepen betrekken: schakel de buurtsportcoach of zorgprofessional in
Ook kun je als sportvereniging proberen de meer kwetsbare groepen aan te trekken. De buurtsportcoach van de gemeente kan hierbij helpen. Een buurtsportcoach kan hierbij een verbindende rol spelen. Bijna alle gemeenten werken met een buurtsportcoach. Deze leggen verbindingen tussen bijvoorbeeld scholen, welzijnsorganisaties, zorginstellingen en sport- en beweegaanbieders. Of ze verzorgen zelf sport- en beweegactiviteiten voor kwetsbare groepen zoals jongeren die in armoede opgroeien, en migranten. De buurtsportcoach heeft een groot lokaal netwerk en kan jou als sportaanbieder helpen de juiste contact te leggen. Maar denk ook aan een actie met de lokale sportschool waarbij klanten een gratis proefles kunnen volgen, of een speciale sportcursus voor kwetsbare mensen die de huisarts doorverwijst.
Als sport- en/of beweegaanbieder kun je ook te maken krijgen met mensen met (een risico op) één of meerdere chronische aandoeningen. Sport en bewegen zijn belangrijk voor een gezonde leefstijl en daarmee een belangrijk middel voor mensen met chronische aandoeningen. Deze groep mensen vindt het vaak lastig om uit zichzelf meer te gaan bewegen. Om mensen met een (risico op) chronische aandoening aan te laten sluiten bij lokaal sport- en beweegaanbod is goede opvang en begeleiding nodig door sport- en beweegaanbieders. Ga hier naar de tipkaart: zo werk je als sport- en beweegaanbieder samen met de zorg voor meer informatie.
Praktijkvoorbeelden
Achterhoek
Samenwerkende gemeenten in de Achterhoek hebben sport en bewegen een prominente plek gegeven in hun lokale Preventieakkoord Gezondheid & Geluk voorop in de Achterhoek. De ondertekenaars van deze ambitie komen uit allerlei hoeken: van de zorgverzekeraar tot de huisartsenpraktijk, van de school tot de GGD en van de gemeente tot de sportclub. Daarbij wordt de link gelegd met het Sportakkoord ‘Achterhoek in Beweging’.
De drie speerpunten binnen deze ambitie zijn:
- Iedere Achterhoeker beleeft een leven lang plezier aan sporten en bewegen
- Samenwerken aan een toekomstbestendig beweeg- en sportlandschap
- Bewegen en sport optimaal inzetten als middel voor een gezonde leefstijl
Programma’s en interventies die de partners in de Achterhoek inzetten:
Rotterdam
Het Preventieakkoord van Rotterdam-Rijnmond kent de Proeftuinen Gezond Gewicht, een initiatief gericht op mensen met overgewicht in bepaalde wijken. Partners uit verschillende domeinen werken samen om deze kwetsbare groep gezonder te maken. Laagdrempelig en passend beweegaanbod is daarbij belangrijk. Sport- en beweegaanbieders spelen een sleutelrol in deze samenwerking, zodat hun aanbod aansluit op de behoeften van deze groep én zodat lokale zorgprofessionals hen weten te vinden.
Met wie ga je lokaal aan de slag?
Het is belangrijk dat ook sport- en beweegaanbieders aan tafel zitten bij het invullen van de lokale preventieakkoorden. Zeker omdat er middelen te verdelen zijn. Nieuwe acties en samenwerkingen kunnen bovendien een impuls geven aan het aantrekken van leden en het werven van vrijwilligers. Lees de factsheet ‘Ambitie van sportverenigingen om te werken aan thema’s uit het Nationaal Preventieakkoord’ van Mulier Instituut. Of laat je inspireren door reeds gesloten Lokale Preventieakkoorden.
De beleidsambtenaar Sport van jouw gemeente kan je meer vertellen over de lokale invulling van het Preventieakkoord en ontwikkelingen op dit gebied. Maar denk ook aan samenwerking met deze mogelijke partners:
- De gemeente
- Lokale gezondheidsorganisaties zoals GGD, CJG, ziekenhuizen, huisartsen, fysiotherapeuten, diëtisten en psychologen
- Zorg- en welzijnsinstellingen
- Wijkteams, jongerenwerkers en thuiszorgorganisaties
- Scholen
- Sportorganisaties en -verenigingen
- (Lokale) bedrijfsleven
De sport geef het goede voorbeeld
Tot slot hebben sport- en beweegaanbieders zelf ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid om bij te dragen aan een gezonde omgeving voor iedereen. Denk aan een rookvrije sportvereniging en een gezonde kantine. Hier ligt ook een kans om je imago te versterken: een gezondere vereniging maakt je aantrekkelijker voor (potentiële) leden. We delen enkele tips:
1. Roken en sport/bewegen
Steeds meer sportverenigingen sluiten zich aan bij de rookvrij-beweging. Niet alleen om rokers te ontmoedigen, maar ook omdat er veel jeugd rondloopt op de clubs. En: zien roken doet roken. Een rookvrije club draagt zo bij aan de ambitie om in 2040 een rookvrije generatie te hebben. Lees in dit artikel tips en praktijkvoorbeelden van sportverenigingen die rookvrij zijn geworden. Download het informatiepakket voor de rookvrije vereniging.
“Sportbonden zullen in 2025 op zelf georganiseerde evenementen roken niet toestaan.”
Nationaal Preventieakkoord
2. Overgewicht en sport/bewegen
De inrichting van de sportomgeving speelt mee in de strijd tegen overgewicht. Serveer je in de kantine frikadellen of fruit? Het programma TeamFit voor een gezonde sportkantine kan je vereniging hierbij ondersteunen.
3. Alcohol en sport/bewegen
Alcohol levert veel gezondheidsrisico’s op en moet dus minder vanzelfsprekend worden. Ook bij sportverenigingen. Denk aan het aanbieden van meer alcoholvrije drankjes en het weghalen van alcoholreclame langs de amateurvelden. Ook duidelijke afspraken over het schenken van alcohol horen hierbij, zoals niet schenken tijdens jeugdwedstrijden. Ontdek hoe Team:Fit je vereniging kan ondersteunen om bewuster met alcohol om te gaan.
Bekijk de tools en materialen van het Trimbos Instituut of download de infosheet ‘Verantwoord Alcoholbeleid voor sportverenigingen’ met tips voor een bewuste kantine.
“In 2040 bieden minstens 80% van de sportkantines geen happy hours of meters bier meer aan.”
Nationaal Preventieakkoord
Meer weten?
- Database met erkende sport- en beweeginterventies
- De Wijktekening helpt je als professional om erachter te komen met welke organisaties en professionals je in de wijk kunt samenwerken op het gebied van sport en bewegen
- Informatie via VZinfo: cijfers over overgewicht, cijfers over roken, cijfers over alcoholgebruik
Bronnen
- VZinfo. Roken. Beschikbaar via: https://www.vzinfo.nl/roken. Geraadpleegd op 6 augustus 2024.
- Loketgezondleven. Cijfers en feiten overgewicht. Beschikbaar via: https://www.loketgezondleven.nl/gezondheidsthema/overgewicht/cijfers-en-feiten-overgewicht. Geraadpleegd op 6 augustus 2024.
- VZinfo. Alcoholgebruik. Beschikbaar via: https://www.vzinfo.nl/alcoholgebruik. Geraadpleegd op 6 augustus 2024.
