Maak de openbare ruimte beweegvriendelijker met sportzones

Sportzones zijn voor gemeenten een manier om de openbare ruimte beweegvriendelijker in te richten. Aan de hand van het BVO-model geven sportzones invulling aan de verkeersinfrastructuur, de sportvoorzieningen (hardware), het sportaanbod (software) en de samenwerkingen (orgware) op en rondom sportparken.

Sportzones in Doornenburg en Gendt

In Doornenburg en Gendt (gemeente Lingewaard) zijn in 2022 de eerste sportzones van Nederland gerealiseerd. Waar met een sportzone aan de ene kant wordt gekeken naar de hardware, software en orgware op het sportpark, is er aan de andere kant aandacht voor de directe omgeving, zoals de openbare wegen ernaartoe. De verkeersinfrastructurele aanpassingen rondom sportzones zijn gebaseerd op de al langer bestaande schoolzones rondom basisscholen. Dit besef geeft veel gebruikers het vertrouwen dat zij veilig en zelfstandig het sportpark kunnen bereiken.

De Hogeschool van Arnhem en Nijmegen heeft deze sportzones geëvalueerd, samen met de gemeente Lingewaard, Sportservice Lingewaard en Het Transferpunt Sport en met subsidie van Regieorgaan SIA. In de sportzones zijn drie deelonderzoeken gedaan, naar:

1. De objectieve en ervaren verkeersveiligheid en zichtbaarheid
2. Het gebruik en de tevredenheid over de sport- en beweegvoorzieningen en -aanbod
3. De mate van succes van samenwerking wat betreft het sport- en beweegaanbod

Effecten verkeersinfrastructurele aanpassingen rondom een sportpark (deelonderzoek 1)

De sportzones in Doornenburg en Gendt hebben bijgedragen aan de objectieve verkeersveiligheid en de subjectieve (ervaren) verkeersveiligheid. De objectieve verkeersveiligheid is gemeten door snelheidsmetingen (19.800) voor en na de realisatie van de sportzones. De verkeersinfrastructurele aanpassingen die daarbij gedaan zijn: tekst ‘sportzone’ op de weg, drempels, betere verlichting en een bord met ‘sportzone’. Uit de resultaten blijkt dat in de nametingen over het algemeen minder snel is gereden. Ook is de ervaren verkeersveiligheid toegenomen. 70 tot 75% van de respondenten (350) vindt de sportzone een zinvolle aanpassing, ruim de helft ervaart een veiligere verkeerssituatie voor fietsers en gemotoriseerd verkeer.

Sportaanbod en samenwerking in een sportzone (deelonderzoek 2 en 3)

Het sportaanbod en de samenwerking zijn onderzocht aan de hand van focusgroepen, interviews en enquêtes met gebruikers, aanbieders en andere betrokkenen. De respondenten vinden een divers aanbod aan voorzieningen – die stuk voor stuk goed toegankelijk zijn – zeer belangrijk. 

Ook sociale contacten die zijn ontstaan door formeel (georganiseerd) en informeel (ongeorganiseerd) aanbod zijn waardevol. Deze combinatie is essentieel om gebruik van de voorzieningen te stimuleren. Activatie kan plaatsvinden via structureel aanbod door professionals (software) en via informele afspraken tussen groepen gebruikers. ‘Zien bewegen, doet bewegen’, geldt in dat geval, ondanks dat samenwerken en organiseren (orgware) daarbij noodzakelijk is. Ook kan activatie door evenementen zoals een sportfestival of een rollerdisco rond de skatevoorzieningen.

De ideale sportzone

Op basis van alle onderzoeksresultaten is een plattegrond van de ideale sportzone ontworpen. Hierin zijn alle werkzame elementen opgenomen. De (zwarte) rondjes verwijzen naar de hardwarematige elementen en de (roze) vlaggen verwijzen naar de software- en orgwarematige elementen.

Wat betreft hardware beschikt de ideale sportzone over:

1. Verkeersborden ‘sportzone’ met maximale snelheid, waardoor weggebruikers weten dat ze een bijzondere zone inrijden. Een herhaling van de maximumsnelheid attendeert automobilisten om niet te hard te rijden. In de sportzone wordt stapvoets (15 km/u) gereden. 
2. Aanduidingen ‘sportzone’ op de weg, zodat weggebruikers weten dat ze een bijzondere zone binnenrijden en extra alert moeten zijn. 
3. Verkeersdrempels om de snelheid (van voornamelijk gemotoriseerd verkeer) te beperken. Bij voorkeur meerdere: bijvoorbeeld op de toegangswegen naar de sportzone en bij de ingang(en) van een sportpark en/of oversteekplaatsen.
4. Een wegdek met een afwijkende kleur om te benadrukken dat men zich in een bijzondere zone bevindt.
5. Een oversteekplaats om veilig te kunnen oversteken. 
6. Goede verlichting in de sportzone en op de toegangsweg(en), om veiligheid te creëren en om ’s avonds sporten mogelijk en veilig te maken.
7. Een grote diversiteit aan sportvoorzieningen, zodat de sportzone bruikbaar is van jong tot oud (in elke levensfase), voor elke doelgroep (bijvoorbeeld met en zonder beperking) en ieder sportverband (bijvoorbeeld voor formele sportaanbieders zoals sportverenigingen, maar ook informele sport-/beweeggroepen en individuele sporters). Denk aan een combinatie van verschillende soorten (of multi-)sportvelden, wandel-/hardlooppaden, jeu de boules-banen, een beweegtuin, beachvolleybalvelden, een skatepark of pumptrack en veel ‘groen’ (bijvoorbeeld gras en bomen). Maar ook aan het toevoegen van ‘blauw’ (een natuurzwembad en/of visvijver). Een bord met alle voorzieningen bij de ingang(en) van de Sportzone kan de zichtbaarheid vergroten.
8. Een beweegtuin in combinatie met speeltuin, zodat ouders met hun kinderen naar de sportzone kunnen gaan en tegelijkertijd actief kunnen zijn. Wanneer de ouders sporten of bewegen, kunnen de kinderen spelen in de speeltuin, of meedoen in de beweegtuin, want ‘zien bewegen doet bewegen’ en ‘jong geleerd is oud gedaan’.
9. Faciliteiten om te ontmoeten, recreëren en pauzeren. Mensen kunnen worden gestimuleerd om elkaar in de sportzone te ontmoeten en er hun sportactiviteiten te beginnen, eindigen of pauzeren, met bijvoorbeeld een kiosk met terras en openbare toiletten, douches, kleedruimtes en lockers.
10. Veel ‘groen’ (bijvoorbeeld gras en bomen) en ‘blauw’ (water) zorgt voor een natuurlijke, aantrekkelijke omgeving om in te sporten, bewegen en recreëren. Een natuurzwembad en een parkachtige setting zorgen voor verkoeling en extra bezoekers. 
11. Sportieve aankleding om de esthetische waarde en sportieve beleving van de sportzone te vergroten: ‘een omgeving die sport ademt’. Denk hierbij aan sportieve muur- en grondschilderingen, foto’s en inspirerende en motiverende teksten.
12. Trottoir van en naar sportzone, zodat (voornamelijk) de sportvoorzieningen veilig te bereiken zijn te voet, met een rolstoel, rollator en kinderwagen. Bij voorkeur aan beide zijden van de weg.
13. Looppaden op de sportzone, waardoor het aantrekkelijk is om er (met elkaar) te wandelen of hardlopen en in de zone te beginnen, pauzeren of eindigen. De paden zijn verhard, zodat het toegankelijk is voor rolstoelen, kinderwagens en rollators.
14. Parkeerplaatsen voor auto’s buiten de sportzone, zodat de zone autoluw is en het gebruik van gemotoriseerde vervoermiddelen wordt ontmoedigd. 
15. Fietsenrekken binnen de sportzone om het gebruik van de fiets te stimuleren, want met de fiets kom je (bijna) tot op het sportveld, de tribune en de barkruk.

Wat betreft software en orgware beschikt de ideale sportzone over:

1. Divers en inclusief sport- en beweegaanbod, zodat er voor ieder wat wils is in de sportzone. Denk aan een combinatie van formeel georganiseerd aanbod (bijvoorbeeld door sportverenigingen, buurtsportcoaches of personal trainers), informeel georganiseerd aanbod (bijvoorbeeld door [hard]loop-, beweeg-, zwem- of kaartgroepen), openbaar sport-/beweegaanbod (bijvoorbeeld evenementen) en individueel sporten/bewegen (bijvoorbeeld zelfstandig work-outs doen, [hard]lopen, zwemmen en suppen).
2. Speel- en recreatiemogelijkheden, zodat spelen (bijvoorbeeld in de speeltuin) en recreëren (bijvoorbeeld op het terras, in het gras en op het strand bij het natuurzwembad) in de sportzone gecombineerd kunnen worden met sport en bewegen (bijvoorbeeld zwemmen, [hard]lopen, volleyballen, tafeltennissen en work-outs in de beweegtuin).
3. Evenementen ter activatie van het gebruik van de sportzone, door het jaar heen geprogrammeerd, zodat mensen worden gestimuleerd om in beweging te komen en te blijven. Denk hierbij aan sportfestivals waar verschillende sportaanbieders hun activiteiten aanbieden/laten zien, open toernooien, activiteitenochtenden/-middagen en rollerdisco’s ter activatie van het skatepark.
4. Samenwerkingsverbanden tussen (sport)professionals en vrijwilligers, voor een optimale en veilige benutting van de sportzone. Denk hierbij aan samenwerking ten behoeve van de organisatie en programmering van evenementen en ander (openbaar toegankelijk) sport- en beweegaanbod, bewaken van sociale veiligheid en onderhoud van voorzieningen.
5. Een borging van de (sociale) veiligheid door sociale controle, te realiseren met vrijwilligers, professionele inzet van beveiligers en/of camera’s in de sportzone. De sociale veiligheid kan ook geborgd worden met een goede (verkeers)infrastructurele inrichting met veel verlichting en regelmatig onderhoud van de voorzieningen.

Conclusie

Sportzones in de gemeente Lingewaard zijn een effectieve manier om de openbare ruimte beweegvriendelijk in te richten, zo blijkt uit onderzoek. Hardwarematige suggesties bieden handvatten om de sportvoorzieningen te optimaliseren en software- en orgware-matige suggesties zijn waardevol om het gebruik van de openbare ruimte in de sportzone te stimuleren en de sport- en beweegparticipatie te verhogen. Verkeersinfrastructurele suggesties dragen bij aan zowel de objectieve als ervaren verkeersveiligheid. Deze inzichten bij elkaar opgeteld leiden tot de ideale sportzone, die andere gemeenten kan inspireren om zelf met sportzones aan de slag te gaan.