Deze impact heeft corona op het beweeggedrag in Nederland

Diverse onderzoeken laten zien dat de coronacrisis haar weerslag heeft op de sport- en beweegdeelname van Nederlanders, op hun gezondheid en welzijn. In 2021 voldeed 47% van de Nederlanders van 4 jaar en ouder aan de beweegrichtlijnen^[2]. Dat is minder dan in 2019 en 2020, maar vergelijkbaar met 2017 en 2018^[2].

Een kanttekening bij de resultaten over 2020 is op zijn plaats. De coronamaatregelen maakten dat het niet mogelijk was om de gebruikelijke huis-aan-huisvragenlijsten af te nemen. Hierdoor is een aantal groepen in het onderzoek ondervertegenwoordigd. Dit zijn groepen die over het algemeen minder deelnemen aan sport of sportieve beweegvormen.

Het RIVM en GGD-GHOR doen sinds maart 2020 onderzoek naar de invloed van de coronamaatregelen op het gedrag en welbevinden^[3]. Dat gebeurt met regelmatig terugkerende vragenlijsten. In 2020 werd vooral gekeken of de maatregelen leidden tot meer of minder sporten en bewegen. Daarin was gedurende het jaar veel fluctuatie te zien, mogelijk door de wisselende maatregelen. De vragenlijst richt zich nu op de hoeveelheid matig intensieve beweging per week en het aantal uren zitten per dag. Bekijk hier de actuele cijfers.

Laagste sportdeelname in zes jaar

NOC*NSF laat maandelijks de sportdeelname in Nederland peilen onder een representatieve groep Nederlanders in de leeftijd van 5 tot 80 jaar. Dat gebeurt sinds 2021 door Kantar en daarvoor door GfK. De Sportdeelname Index laat zien dat in het voorjaar van 2020 het percentage mensen dat wekelijks sport flink was gedaald naar 55%^[17]. Van juli tot oktober, toen de maatregelen soepeler waren, nam het percentage sportdeelname toe. In november en december, tijdens de nieuwe lockdown, daalde de sportdeelname weer naar 58% van de Nederlanders. In februari 2021 sportten 8,5 miljoen Nederlanders wekelijks, ten opzichte van 10,4 miljoen mensen in maart 2019^[4]. In november 2021 sportten 8,8 miljoen Nederlanders wekelijks^[12].

Deze percentages zijn de laagste aantallen in de afgelopen zes jaar. Voor heel 2021 is het percentage lager dan in 2019 en 2020. De sluiting van sportaccommodaties en fitnesscentra en de toename van het thuiswerken kunnen hierbij een rol spelen, net zoals het advies om drukte te vermijden.

Meer buiten, meer ongeorganiseerd

Het Mulier Instituut voert in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) de Monitor Sport en corona uit. Monitor Sport en corona II (november 2020) liet zien dat in het najaar van 2020 de sport- en beweegdeelname van volwassenen nog altijd lager was dan in de periode voor corona^[6]. In Monitor Sport en corona III (2021)^[13] en IV (2021)^[14] kwam naar voren dat 39% nieuwe of andere sporten beoefende dan voor corona: meer buiten en meer ongeorganiseerd.

Het Sports & Economics Research Centre (SERC) van de Hogeschool Arnhem en Nijmegen (HAN) onderzocht welke gevolgen de afname van bewegen door de coronacrisis heeft op de gezondheid^[11]. Uit het onderzoek blijkt dat 3,8 miljoen Nederlanders boven de 25 jaar minder bewogen in 2020 dan voor de coronacrisis^[11]. De coronacrisis heeft in 2020 maar liefst 46.000 gezonde levensjaren gekost (qaly’s)^[7].

Sociaaleconomische verschillen

De coronacrisis heeft de sociaaleconomische verschillen in beweeggedrag aanzienlijk vergroot, zo blijkt uit het onderzoek^[11]. Het was al bekend dat laagopgeleiden minder vaak bewegen dan hoogopgeleiden, maar door de coronacrisis is dit verschil groter geworden. Mensen met een lage sociaaleconomische status (SES) hadden volgens het onderzoek een significant hogere kans om minder te bewegen dan de hoge SES-groepen. Zelfs tijdens periodes met versoepelde maatregelingen was geen terugkeer te zien naar het oude niveau van sociaaleconomische verschillen in beweging.

Ook de Monitor Sport en Corona IV (2021) laat zien dat de verschillen in sportdeelname en gezondheid tussen hoog- en laagopgeleiden groter zijn geworden^[14]. Dit duidt erop dat de coronacrisis blijvende impact kan hebben op ongelijkheid in beweeggedrag^[11].

Teruggang per sport

De NOC*NSF Sportdeelname Index laat zien dat de grootste daling plaatsvindt bij het percentage mensen dat bij een vereniging, als abonnee van fitnesscentrum of in groepsverband sport. Maar de index toonde in 2020 wel een stijging in het percentage mensen dat wandelt, fietst of hardloopt^[4]. In november 2021 liet de Sportindex nog een stijging zien in het percentage mensen dat wandelt ten opzichte van november 2020. Het percentage individuele fitness was in november 2021 ten opzichte van 2020 gedaald^[12].

Het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid laat een verandering in verplaatsingen rondom het huis zien. Voor de coronacrisis was het uitlaten van de hond de belangrijkste reden om rondom huis te bewegen. Nu is dat vooral het maken van een ommetje. Ook is de afstand die mensen lopend of op de fiets afleggen fors gestegen. We lopen nu gemiddeld 2,2 kilometer, voorafgaand aan de coronacrisis was dat 1,2 kilometer. Fietsen doen we nu gemiddeld 4,3 kilometer in plaats van 3,3 kilometer^[8].

Wekelijks sporten bij kinderen daalt enorm

Volgens de index van NOC*NSF zijn kinderen tussen de 5 en 18 jaar tijdens de eerste lockdown veel minder gaan sporten^[4]. Waar in 2019 nog 80% van de Nederlanders tussen de 5 en 12 jaar wekelijks sporten, was dit in april 2020 nog maar 35%. Dit is een enorme daling. In november 2021 steeg dat naar 73%. Ook de jeugd tussen 13 en 18 jaar liet een flinke daling zien in wekelijkse sportdeelname: van 75% in april 2019 naar 60% in april 2020^[15]. In april 2021 bedroeg het percentage 56%^[16] en in november 2021 was dat 63%^[12]. De groep jongvolwassenen (19-30 jaar) lijkt gedurende het gehele jaar het meest stabiel te zijn^[12].

Dat kinderen steeds minder bewegen en steeds minder vaardig zijn in bewegen, is een trend die al langer gaande is. De enorme daling vanwege de eerste coronamaatregelen is daarom extra zorgelijk. In een onderzoek van het Mulier Instituut onder ouders komt naar voren dat de meeste kinderen weer zijn gaan sporten toen de verenigingen open mochten begin mei 2020^[9]. Het is belangrijk extra aandacht te hebben voor mensen jong en oud met een beperking of uit armoede situaties die niet lid zijn van een sportvereniging, zodat ook zij mee kunnen doen.

Meer kinderen spelen buiten

Uit onderzoek van het Mulier Instituut naar buitenspelen in coronatijd (uitgevoerd in het voorjaar van 2020) blijkt dat er ook veranderingen zijn in buitenspeelgedrag: 9% van de ondervraagde ouders gaf aan dat hun kind niet mocht buitenspelen. 42% van de kinderen speelde meer buiten dan in de periode voorafgaand aan de coronamaatregelen, 31% deed dat minder^[10]. Wat niet in het onderzoek is meegenomen, maar mogelijk wel invloed heeft, is het overwegend mooie weer tijdens de periode van onderzoek. De vraag is hoe zich dit verder heeft ontwikkeld in de wintermaanden.

Conclusie

De onderzoeken laten zien dat sporten en bewegen tijdens de coronamaatregelen zijn afgenomen, met daarbij enkele verschillen per leeftijdsgroep. Het is belangrijk om sport en bewegen te stimuleren – ook als sportfaciliteiten gesloten zijn – en voor iedereen toegankelijk te maken. Bij het stimuleren van sport- en beweeggedrag helpt het om de fasen van gedragsverandering aan te houden. Als (samen) sporten wordt ingeperkt door de coronamaatregelen, betekent dat steeds een heroverweging van ieders sport- en beweeggedrag. En gedragsverandering kost tijd. Stel daarom haalbare doelen, kies een nieuw moment van de dag voor de sport- en beweegactiviteit of overweeg een andere activiteit en ga op zoek naar een andere locatie of sportmaatje.