Wat is groene ruimte?
‘Groene ruimte’ wordt gedefinieerd als open, onontwikkeld land met natuurlijke vegetatie en stedelijke groene ruimten die (in ieder geval voor een groot deel van het jaar) voor publiek toegankelijk zijn. Deze gebieden samen vormen ruimte voor recreatieve doeleinden en bestaan uit o.a.:
- Natuurgebieden (bos, heide, duinen);
- Parken en plantsoenen in steden en wijken;
- Groenstroken/ snippergroen/ Wadi’s in de wijk;
- Natuurspeelplekken, speelbossen, groene schoolpleinen en beweeg- en beleeftuinen;
- Moestuinen, volkstuinen;
- Groene beweeg- en beleefroutes.
Zichtgroen/kijkgroen en gevelgroen laten we buiten beschouwing.
Gebruik groene ruimte door recreanten en sporters
Onderzoek van De Boer e.a. [1] laat zien dat groen in Nederland het meeste gebruikt wordt als siergroen, ook wel zichtgroen of kijkgroen genoemd. Daarna komen activiteiten in het groen: honden uitlaten, wandelen en spelen.
- Dertig procent van de Nederlanders gebruikt het groen om te sporten (in de grootste 31 gemeenten is dat 39 procent);
- Meer dan de helft van de Nederlanders gebruikt het groen om te wandelen en ongeveer 30 procent om te fietsen.
- Ongeveer 25 procent van de mensen sport vier keer per jaar in het groen rondom de stad en ongeveer 10 procent van de mensen sport één tot drie keer per jaar in het groen rondom de stad.
- Ruim 56 procent van de buitensporters start thuis en ruim een kwart legt hiervoor tussen de één en drie kilometer af.
- 84 procent van de buitensporters gaat naar een natuurgebied, zoals bos, heide, duinen, zee, meer, plas of rivier voor het ondernemen van activiteiten.
- 41 procent van de bevolking gaat nooit naar een park.
Wijken waar mensen met een gemiddeld lager inkomen wonen hebben minder groene ruimte. Bewoners van achterstandswijken maken, misschien daarom, minder gebruik van de groene ruimte terwijl groene ruimte juist kan bijdragen aan het verminderen van inkomen gerelateerde gezondheidsverschillen. Mensen met een hoge sociaaleconomische status (SES) wonen vaker in een groene omgeving. Als je in een groene omgeving woont, hebben mensen ook meer de overtuiging dat groene ruimte bijdraagt aan gezondheid. Het is dan ook niet verwonderlijk dat mensen met hoge SES maken vaker gebruikmaken van een park [2].
Effecten van groen op gezondheid
Groene ruimtes in stedelijke gebieden zijn belangrijk voor de kwaliteit van leven en duurzaamheid. Groen in de stad vermindert de kans op overstromingen, reguleert de grondwaterstand, zorgt voor afname van bodemvervuiling en vermindering van hitte [3]. Groene ruimte heeft potentie om preventief te helpen bij het afkoelen van het lichaam en geeft minder gevaar voor luchtverontreiniging en geluidsoverlast [2].
Bekijk ook eens deze themapagina over Groen en Gezondheid van Alles is Gezondheid.
Fysieke gezondheidseffecten
Mensen die wonen in de buurt van natuur, en tijd besteden in de buitenlucht, hebben een veelheid aan gezondheidsvoordelen: het vermindert het risico op hart- en vaatziektes, diabetes type II, vroeggeboorte, voortijdige dood, stress, hoge bloeddruk en verlengt de slaapduur. Door in de natuur te verblijven kom je in contact met een diversiteit aan bacteriën dat voordelen geeft voor het immuunsysteem en ontstekingen vermindert. Grote oppervlakken groen nemen een klein deel van verontreinigende (fijn)stoffen uit de lucht, wat gezondheidswinst oplevert voor longfunctie, luchtwegen en hart- en vaatziekten [2].
Effecten op de mentale gezondheid
Groen is niet alleen gezond voor je fysieke, maar ook de mentale gezondheid. Denk aan klachten op het gebied van stress, depressie en angst. Twohig-Bennett, C. & Jones, A. geven aan dat een groene leefomgeving uitnodigt tot bewegen, ontstresst, een gezonde ontwikkeling van kinderen bevordert en sociale contacten stimuleert [2]. Meer natuur leidt zelfs tot minder angststoornissen en minder kans op psychische problemen. Ook komt er minder ADHD voor in een groene omgeving. Het aantal mensen dat naar de huisarts gaat met migraine en diabetes is zo’n 20 procent lager in groene wijken. Bewegen in de natuur helpt bij preventie en behandeling van ziektes: artsen zouden patiënten moeten verleiden om meer in gezondheidsbevorderende groene omgevingen te vertoeven.
Ook heeft contact met de natuur (visueel en fysiek) een gunstige invloed op cognitieve functies die nodig zijn om te plannen, problemen op te lossen en impulsen te beheersen [4, 5].
Effecten van groen als beweegvriendelijke omgeving op sport en bewegen
Natuurlijke en groene gebieden bieden mogelijkheden voor lichamelijke activiteiten. Welke effecten heeft groen op sport en bewegen? Hierbij een selectie aan onderzoeksresultaten:
- De aanwezigheid van groene ruimte en aantrekkelijke wandel- en fietspaden stimuleert het bewegen [6].
- Fysieke activiteiten (wandelen, joggen) in een natuurlijke omgeving hebben sterkere gezondheidseffecten dan diezelfde activiteiten in een niet-natuurlijke omgeving, zoals loopband, stedelijke omgeving, of indoor sportschool [7, 8, 9].
- Lichamelijke activiteit in een natuurlijke outdoor omgeving verhoogt de energie en helpt vermoeidheid en negatieve gevoelens reduceren [8, 9].
- Lichamelijke activiteiten in een natuurlijke groene omgeving leiden tot een hogere intentie om die activiteit op een later moment te herhalen [9].
- Openbare groene ruimte vergroot sociale contacten, die vervolgens kunnen resulteren in een verhoogd welzijn/welbevinden [10].
De WHO (Wereldgezondheidsorganisatie) formuleert in de Healthy City Guidelines de definitie van een gezonde stad als: ‘one that continually creates and improves its physical and social environments and expands the community resources that enable people to mutually support each other in performing all the functions of life and developing to their maximum potential’ (World Health Organisation, 2016).
Beleid groen en sport: kansen in initiatieven
Er is dus een veelheid aan bewijs dat groene ruimte voordelig is voor de gezondheid in brede zin. Als je natuur op een slimme manier verbindt met sport, bewegen, recreatie en toerisme biedt dat ook economische en maatschappelijke kansen. Beleidsmakers zouden meer aandacht moeten besteden aan het creëren, onderhouden, verbeteren en het gebruik stimuleren van toegankelijk groen, met name in achterstandsgebieden.
Hoe kun jij hier op inspelen en het gebruik van groene ruimte in je gemeente stimuleren? De nieuwe Omgevingswet heeft als belangrijke doelstelling ‘gezondheid’ en biedt daarom kansen om groene ruimte, beheer en sport & bewegen te verbinden. Een aantal initiatieven die wellicht mogelijkheden biedt voor aansluiting in jouw gemeente:
- In maart 2017 presenteerden NOC*NSF, buitensportbonden, LandschappenNL, Natuurmonumenten en de Vereniging Sport en Gemeenten het manifest ‘Naar Buitensport en Natuur voor iedereen‘. In het manifest wordt betoogd dat de Rijksoverheid extra moet investeren in het Nationaal Natuurnetwerk vanuit het belang van gezondheid, sport en biodiversiteit. NOC*NSF daagt het Rijk en de provincies uit om het verwerven, inrichten, beheren, zoneren en ontsluiten van natuur en landschap voor sporters en recreanten te verduurzamen. “Daarmee geven we zowel de natuur als buitensporter weer de ruimte, liefst zo dicht mogelijk bij huis.”
- De ‘Groene Tafel Sport & Natuur’, vanuit het ministerie van Economische Zaken, heeft veel partijen uit de sportsector en de groene sector bij elkaar gebracht om samen na te denken over het verbinden van sport en natuur. Gezamenlijk is het netwerk verbreed, inspirerende voorbeelden gedeeld, ambities geformuleerd en pilotprojecten opgezet. De formulering van een specifieke Green Deal Sport & Natuur wordt onderzocht. Omgevingskwaliteit is daarbij van groot belang: je sport nu eenmaal liever in een mooie omgeving dan in een omgeving die rommelig en onaantrekkelijk is. Ook bereikbaarheid speelt een grote rol: is de sportlocatie goed bereikbaar? Hoe staat het met de kwaliteit van routes en paden in de buitenruimte?
- Het Rijk sluit al zogeheten Green Deals met recreatieondernemers voor projecten die de natuur ten goede komen en die kunnen leiden tot meer sport en bewegen in het groen. Het is wel een lokale opgave om per locatie goede afspraken te maken over het samengaan van buitensporten en natuurbescherming (zie ook groen als politiek thema).
Lees meer over effecten van groen op bewegen
- Investeer in groen voor jeugd
- Investeer in groen voor volwassenen
- Investeer in groen voor ouderen
- Ontwerp groene ruimte voor sport en bewegen
Bronnen
- Boer, T.A. de, & Groot, M. de (2010). Belevingswaardenmonitor nota ruimte 2009: eerste herhalingsmeting landschap en groen in en om de stad. Wageningen: Alterra Wageningen UR.
- Twohig-Bennett, C., & Jones, A. (2018). The health benefits of the great outdoors: a systematic review and meta-analysis of greenspace exposure and health outcomes. Environmental Research 166 (pp. 628-637)
- Aalbers, C.B.E.M. (2018). Governing and transition of greenspace in urban regions. Wageningen: Carmen B.E.M. Aalbers.
- Berman, M. G., Jonides, J., & Kaplan, S. (2008). The cognitive benefits of interacting with nature. Psychological Science, 19(12), 1207–1212. https://journals.sagepub.com/doi/10.1111/j.1467-9280.2008.02225.x.
- Bratman G.N., Hamilton J.P., Daily G.C.. (2012). The impacts of nature experience on human cognitive function and mental health. Annals of the New York Academy of Sciences, 1249:118-136. doi: 10.1111/j.1749-6632.2011.06400.x.
- RIVM, 2006.
- Blanken, H., Zon, R. van, Maas, J., & Verheij, R.A. (2009). Eindadvies natuur op recept: communicatiestrategie. Nijmegen: NovioConsult BV.
- Bowler, D.E., Buyung-Ali, L.M., Knight, T.M., & Pullin, A.S. (2010). A systematic review of evidence for the added benefits to health of exposure to natural environments. BMC Public Health 2010(10). (pp. 456).
- Thompson Coon, J., Boddy, K., Stein, K., Whear, R., Barton, J.L, & Depledge, H. (2011). Does participating in physical activity in outdoor natural environments have a greater effect on physical and mental wellbeing than physical activity indoors?: a systematic review. Environmental Science & Technology 45(5). (pp. 1761-1772).
- Maas, J. (2008). Vitamin G: green environments – healthy environments. Utrecht: Nivel.
