Georganiseerde sport voor atleten met een beperking vindt zijn oorsprong in organisaties die gekoppeld waren aan de beperking. Denk aan sporters met een auditieve beperking, sporters met een visuele beperking, sporters met een motorische of juist verstandelijke beperking. De geschiedenis beschrijven van de gehandicaptensport is dus de geschiedenis beschrijven van elke groep, met elk zijn eigen ontstaansgeschiedenis, organisatie, competitie-programma en benadering van de sport.
In 2016 zijn met succes de grootste Special Olympics Nationale Spelen ooit georganiseerd. In Nijmegen, Wijchen en Groesbeek gingen maar liefst 2.400 sporters met een verstandelijke beperking de sportieve strijd aan met elkaar.
Sinds 2000 is de gehandicaptensport niet meer als zodanig gescheiden van andere georganiseerde sporten. Toen werd het startsein gegeven voor een ‘organisatorische integratie’. Sindsdien maakt de gehandicaptensport gebruik van de reguliere sportinfrastructuur, zoals bonden, verenigingen, accommodaties en ondersteuners, van topsport tot breedtesport. Dit alles onder het motto: ‘Normaal wat normaal kan en speciaal wat speciaal moet’. Maar voor het zover was, is er een hele geschiedenis aan vooraf gegaan.
De eerste georganiseerde sport voor mensen met een beperking
Al in 1924 kunnen doven en slechthorenden sporten tijdens de Paris Silent Games, een speciaal voor hen georganiseerd toernooi. Deze spelen zijn uitgegroeid tot de moderne Deaflympics, waarbij deelnemers gebruik mogen maken van visuele communicatiemiddelen, zoals gebarentaal en startvlaggen. Niet lang na de eerste Silent Games, in 1926, wordt in Nederland landelijke sportbond voor doven opgericht, de NDSB.
Na de Tweede Wereldoorlog: sport als revalidatie
In de Tweede Wereldoorlog raken grote aantallen militairen en burgers lichamelijk gehandicapt. Ter bevordering van een succesvolle terugkeer in de maatschappij, hun revalidatie, wordt volop ingezet op sport. Een van de pioniers van deze benadering is Sir Ludwig Guttmann, die werkt in het Stoke Mandeville-ziekenhuis in Engeland. Hij ontdekt al snel dat sporten een gunstige invloed heeft op het spiersysteem. Onder zijn leiding gaan patiënten tijdens de revalidatie aan sport doen.
Vooral tafeltennis en handboogschieten hebben in het begin de voorkeur. Dat zijn sporten die weinig tot geen aanpassing nodig hebben. Door aan zulke sporten te doen, hervinden de deelnemers hun zelfvertrouwen en gevoel voor eigenwaarde terug.
Sporten als vorm van revalidatie groeit uit tot recreatieve sport, dus zonder medisch doeleinde, en vervolgens door tot wedstrijdsport. In 1948, tijdens de Olympische Spelen in Londen, organiseert Guttmann een sportieve wedstrijd voor sporters met een rolstoel in Stoke Mandeville. Deze Stoke Mandeville Games zijn de eerste Paralympische Spelen.
Nederlandse oud-militairen met een handicap vormen sportbond
Ook in Nederland is na de Tweede Wereldoorlog een groot aantal oud-militairen door het oorlogsgeweld blijvend gehandicapt. Na hun revalidatie zoeken zij naar mogelijkheden om te kunnen blijven sporten. Vanuit de Bond van Nederlandse Militaire Oorlogs- en Dienstslachtoffers, die in 1954 wordt opgericht, worden sportactiviteiten en wedstrijden georganiseerd. In datzelfde jaar ziet de eerste sportclub voor lichamelijk gehandicapten, De Rollende Leeuwen, het levenslicht.
Vanuit de BNMO wordt meer en meer de behoefte voelbaar om georganiseerde sport te bedrijven. Al snel mogen ook niet-militaire gehandicapten zich aansluiten bij de verschillende sportclubs. In 1961 richt de BNMO samen met het Militair Revalidatie Centrum dan ook de Nederlandse Invaliden Sportbond op, de NIS. Bij de lancering worden diverse demonstraties van gehandicaptensport gegeven. Vrouwen demonstreerden zitvolleybal en mannen rolstoeltennis.
Op het oefenterrein van het militaire herstellingsoord Aardenburg te Doorn wordt in 1954 het sportfeest voor oorlogsinvaliden gehouden. Engelse deelnemers doen aan boogschieten. Een Engels team en een Nederlands team, dat zich de Rollende Leeuwen noemt, spelen een wedstrijd rolstoelbasketbal.
De Nederlandse sportbond voor Geestelijk Gehandicapten
Aandacht voor mensen met een verstandelijke beperking is er dan nog niet op sportgebied. Dit komt er wel in 1973, wanneer de Nederlandse sportbond voor Geestelijk Gehandicapten wordt opgericht, de NSG. Aan de basis van deze bond staan 8 lokale sportclubs, voortgekomen uit woonvoorzieningen en dagbestedingsprojecten in onder andere Groningen, Den Haag en Amsterdam.
De NSG is opgericht vanuit de visie dat mensen met een verstandelijke beperking vragen om een eigen benadering en een omgeving waarin zij recreatief kunnen sporten. Prestatiesport of wedstrijdsport zijn dan nog uit den boze. In de begintijd wonen veel verstandelijk gehandicapten in grootschalige woonvoorzieningen. Niet zozeer vanuit een motief om hen weg te houden uit de maatschappij, maar veel meer vanuit het idee dat daar hun eigen paradijs gebouwd kan worden. Een samenleving waarin ieder op zijn of haar eigen niveau wordt aangesproken, geen echte prestaties gevraagd worden en waar de voetganger voorrang heeft op de auto.
Steeds normaler
In de jaren tachtig wordt de vermaatschappelijking van mensen met een verstandelijke beperking in wonen, werken en onderwijs steeds zichtbaarder en verder gestimuleerd. Zodanig dat het inmiddels normaal is dat zij wonen in een woonwijk, passend onderwijs genieten en werken binnen een regulier bedrijf.
Deze vermaatschappelijking wordt eind jaren tachtig, begin jaren negentig ook zichtbaar in de sport. In die tijd ontwikkelen en organiseren de eerste reguliere sportverenigingen een sportaanbod voor verstandelijk gehandicapten. Dit wordt veelal geïnitieerd door betrokken ouders en familie. Zij zorgen ervoor dat hun zoon of dochter met een verstandelijke beperking ook lid kan worden van de sportvereniging waar zij lid van zijn – en meedoen.
Fusies en integratie
De periode na 1990 staat in het teken van fusies en integratie van verschillende bonden. De NIS fuseert in 1992 met andere sportbonden voor mensen met een lichamelijke beperking:
- de Stichting Watersport Gehandicapten
- Landelijke Federatie Sport Instuiven Gehandicapten; en
- de Sportfederatie Visueel gehandicapten.
Samen vormen zij de Nederlandse bond voor aangepast sporten, die al gauw samengaat met de NSG, onder de naam NebasNsg. Die naam wordt in 2008 gewijzigd in Gehandicaptensport Nederland.
Sinds juli 2013 is Onbeperkt Sportief de naam van de 6 organisaties waaruit Gehandicaptensport Nederland inmiddels is gaan bestaan, en die in dit jaar worden ontvlochten om de doelmatigheid te vergroten. Onbeperkt Sportief bestaat dan uit:
- Stichting Gehandicaptensport Nederland;
- de Vereniging Gehandicaptensport Nederland als sportbond;
- Stichting Fonds Gehandicaptensport;
- Sailwise;
- ‘t Packhuys Zorgbeheer; en
- Stichting Special Olympics Nederland.
Krachten gebundeld
Een jaar later, in 2014, laat het ministerie van VWS weten het kennisaanbod over sport in Nederland te willen bundelen, zodat:
- beschikbare kennis beter beschikbaar wordt voor professionals en publiek;
- kennis wordt gevalideerd; en
- de dienstverlening aan afnemers in het veld verbetert.
VWS wil een kennisloket waar alle informatie over sport te vinden is, in de meest brede zin van het woord:
- bewegen;
- breedtesport;
- gehandicaptensport;
- topsport; en
- sport en gezondheid.
Dit kennisloket is sinds 1 januari 2016 Kenniscentrum Sport & Bewegen. De organisatie Special Heroes Nederland en Special Olympics Nederland gaan zelfstandig verder.
Van zomerkamp tot Special Olympics
Internationaal komt de georganiseerde sport voor mensen met een verstandelijke beperking tot ontwikkeling in de jaren ’60, in een reeks van zomerkampen georganiseerd door Eunice Kennedy Shriver, de zus van de voormalige Amerikaanse president John F. Kennedy. Het succes van deze zomerkampen leidt in 1968 tot de oprichting van Special Olympics International.
In 1968 wordt in Chicago de eerste internationale Special Olympics gehouden. Vandaag de dag verzorgt de Special Olympics-organisatie wedstrijden in een groot aantal sporten voor mensen met een verstandelijke beperking.
Wereldwijd doen meer dan 4 miljoen verstandelijk gehandicapten mee aan sportevenementen die Special Olympics regionaal, nationaal en internationaal organiseert. Special Olympics International is daarmee voor hen dé sportorganisatie.
De filosofie achter Special Olympics is dat iedereen met een verstandelijke beperking op zijn of haar eigen niveau moet kunnen sporten. Via sport wil Special Olympics de persoonlijke ontwikkeling van de deelnemers stimuleren, hun zelfvertrouwen en eigenwaarde vergroten en bijdragen aan een positieve beeldvorming over hen.
Winter Games 2017
Special Olympics Nederland maakt deel uit van deze wereldwijde beweging. Zij organiseert het grootste sportevenement van Nederland voor mensen met een verstandelijke beperking.
Voor maart 2017 staat de World Winter Games op het programma. Team NL doet met 25 sporters mee op dit wereldpodium. Samen met 1.100 coaches, 3.000 officials en 3.000 vrijwilligers zijn de World Winter Games ’s werelds grootste wintersportevenement in 2017. De 25 sporters van Team NL zijn actief in 4 takken van sport:
- langlaufen;
- shorttracken;
- snowboarden; en
- skiën.
Door middel van de Special Olympics kunnen de sporters hun talenten en vaardigheden op wereldniveau tonen en laten zien dat zij net zo veel respect en waardering verdienen als andere sporters op topniveau.
In deze videoreportage zie je een uitgebreid verslag van de Special Olympics 2016. Dit grootste landelijke sportevenement voor mensen met een verstandelijke beperking vond plaats op 1, 2 en 3 juli 2016.
