Drie voorbeelden van beweegvriendelijk beleid: Almere, Venlo en Leiden

Waarom is een beweegvriendelijke omgeving belangrijk?

Gemeenten in Nederland staan voor een aantal grote opgaven, zoals woningbouw, kansenongelijkheid, verduurzaming en klimaatadaptiviteit. Bij al deze uitdagingen is een prettige en gezonde leefomgeving belangrijk. Een beweegvriendelijke omgeving draagt bij aan die prettige leefomgeving. In het artikel Hoe richt je een beweegvriendelijke omgeving in? en het bijbehorende stappenplan lees je hoe je beleid maakt voor een beweegvriendelijke omgeving.

Speelbeleid en sport- en beweegbeleid in Almere 

Almere is een relatief jonge stad met veel ruimte – en nog volop in ontwikkeling. Sinds 2000 is de stad gegroeid van een gemeente met 140.000 naar ruim 220.000 inwoners in 2022^[1]. De gemeente Almere ambieert in haar sportbeleid dat zij in 2035 één grote sport- en beweegaccommodatie is. Dat vergezicht is bewust gekozen, omdat de gemeente zo aansluit op de termijnen in de ruimtelijke sector. Dit leidt ertoe dat de sector sport en bewegen vanaf de start van een project serieus kan meepraten over (ruimtelijke) ontwikkelingen die pas over vijf tot tien jaar realiteit zijn.

Het sportbeleid is daardoor minder politiek afhankelijk geworden. In het verleden kon de gemeente bij dit soort langetermijnontwikkelingen sport en bewegen niets toezeggen omdat het beleid compleet zou kunnen veranderen. Beleidsadviseur Michael Buth geeft aan dat deze manier van werken helpt bij het formuleren van dromen en het voeren van gesprekken met andere beleidsdomeinen. “Je ziet ook terug dat andere beleidsdomeinen stukken overnemen vanuit het sport- en beweegbeleid in hun beleid, bijvoorbeeld op het thema gezondheid.”

Het sportbeleid in Almere is gebaseerd op een brede motorische ontwikkeling en veelzijdig bewegen voor iedere inwoner. Dat zie je ook terug in de inrichting en activatie van de openbare ruimte. In Almere is bijna elke vakleerkracht en buurtsportcoach geschoold in het Athletic Skills Model (ASM) – Een methode die uitgaat van de twaalf grondvormen van bewegen. Een aantal sport- en speelplekken zijn ingericht volgens dit model. Aeres Hogeschool Almere onderzoekt de gezondheid en veiligheid van sport en bewegen in Almere en kijkt daarbij ook naar het gebruik van deze locaties.

Almere heeft een speelbeleid en een sport- en beweegbeleid. Beide gaan over een eigen deel van de infrastructuur en bij beide staat veelzijdig bewegen centraal. Binnen het speelbeleid hebben duurzaamheid en circulariteit prioriteit. Ook streeft Almere ernaar dat zowel spelen als bewegen in een netwerk van routes en knooppunten verbonden is. Via prettige, veilige en beweegvriendelijke routes kom je op knooppunten waar mensen kunnen bewegen, sporten en spelen. De visie is gekoppeld aan een concreet uitvoeringsplan om het beleid te realiseren.Het beleid maakt een koppeling tussen het speelbeleid, het sportbeleid en de gezondheidsnota die zich concentreert op meer bewegen. Dit zorgt voor overeenstemming en een gedeelde ambitie binnen de verschillende afdelingen van de gemeente.

Sportvisie van Venlo

De gemeente Venlo heeft – net als Almere – sportbeleid voor de lange termijn opgesteld. Zij heeft bewust gekozen voor het jaar 2030 “om het verschil te maken voor onze inwoners”. De hoofddoelstelling is “het bevorderen van sport en bewegen voor alle inwoners”. Met de Venlo.fit sportvisie beoogt de gemeente een efficiëntere samenwerking met iedereen die zich bezighoudt met sport, bewegen en gezondheid. Hiervoor is het nodig dat alle partners, verenigingen en inwoners een gedeelde verantwoordelijkheid nemen.

Omdat de sportvisie van en voor iedereen moet zijn, is in de aanloop naar de visie input gevraagd van sportverenigingen, maatschappelijke partners en bedrijven. Daaruit zijn vier ambities naar voren gekomen. Vooral met de laatste ambitie ‘Onze ruimte daagt uit’ (werktitel De Actieve Stad) zet de gemeente in op een beweegvriendelijke omgeving met aandacht voor openbaar toegankelijke schoolpleinen en sportparken, actieve mobiliteit, groen, water en recreatie^[2].

Naast de visie is er een uitvoeringsplan. Dat wordt elke drie jaar herijkt om te blijven aansluiten op actuele maatschappelijke ontwikkelingen. Ook is in meer visies en documenten binnen de gemeente aandacht voor een beweegvriendelijke omgeving. Zo gaan de eerste twee hoofdstukken in de Integrale Visie Openbare Ruimte 2021-2031 (IVOR) over sport en gezondheid. De IVOR vormt het kader bij alle ruimtelijke ontwikkelingen, sectorale beleidsontwikkelingen, integraal beheer en onderhoud en bewonersinitiatieven die impact hebben op de openbare ruimte. Een prettige gezonde leefomgeving voor iedereen is een van de hoofdambities^[3]. Ook de cultuurvisie heeft verbinding met sport en bewegen.

In Venlo wordt vanuit Sport en Bewegen veel samengewerkt met andere sectoren. Puck Rijs, beleidsmedewerker Sport & Gezondheid, geeft aan dat dit is gekomen door met haar collega veel te lobbyen, zichtbaarheid op het thema te genereren en aan te kloppen bij anderen. Ze zoeken aansluiting bij collega’s van openbare ruimte, planologie en stedenbouw. “Daarin kijken we: wat als er nieuwe plekken in Venlo worden ontwikkeld? Hoe kunnen we zorgen dat daarin de beweegvriendelijke ruimte ook een plek krijgt?” 

De sportvisie is gebaseerd op data, waarmee een startfoto van Venlo is gemaakt op het gebied van sport en gezondheid. Op basis daarvan zijn partners betrokken en doelen gesteld. De gemeente zet in op het meten van de impact van het beleid: wat is de invloed op de inwoners? Puck geeft aan: “Een belangrijke succesfactor is dat we klein starten en niet opgeven. Want het binnenkomen bij andere afdelingen is soms lastig en je moet daar wel achteraan blijven gaan. We zetten actief in op de politiek. Als je die niet meeneemt en niet alleen zorgt dat er middelen komen voor de hardware, maar ook voor de software en de orgware, dan is het lastig om wat te doen.” Laat inwoners meedenken als je beleid gaat maken, maar doe wel aan verwachtingsmanagement, zegt Puck. “Inwoners willen vaak veel sneller dan de gemeentelijke wereld waar kan maken.”

De Beweegsleutels in Leiden

De gemeente Leiden werkt sinds 2021 met zogenoemde Beweegsleutels. Dit zijn bouwstenen voor een beweegvriendelijke openbare ruimte in Leiden. De Beweegsleutels zijn bedacht met het oog op actuele vraagstukken, zoals een woningbouwopgave en de daardoor toenemende druk op de openbare ruimte, bevolkingsgroei, de Leidse omgevingsvisie en een veranderend sportlandschap. “Minder vierkante meters, maar tegelijkertijd meer mensen en meer inrichtingswensen vormen een uitdaging bij de inrichting van de openbare ruimte. Het biedt ook een kans om de openbare ruimte meer beweegvriendelijk in te richten.”^[4] Met de Beweegsleutels brengt de gemeente verschillende beleidskaders uit de afgelopen jaren – waarin aandacht was voor bewegen in de openbare ruimte – samen tot tien bouwstenen voor een beweegvriendelijke omgeving.

De Beweegsleutels sluiten aan bij het beleidskader Sport en Gezondheid 2019-2023 en dragen bij aan de ambitie om van Leiden een gezondere stad te maken. De twee beleidskaders voor sport en voor gezondheid zijn samengebracht tot één integraal kader. Hier is bewust voor gekozen omdat de gemeente inzag dat gezondheid, sporten, bewegen en spelen elkaar beïnvloeden. 

De gemeente werkt vanuit het concept van Positieve Gezondheid. Hiermee ambieert de gemeente dat iedere Leidenaar moet kunnen deelnemen aan de samenleving en een zinvol bestaan kan leiden. Daarbij is de gezonde stad – met een gezonde leefomgeving waar ruimte is voor beweging – een van de centrale thema’s. Sport en bewegen wordt hierbij gezien als middel om een gezonde leefstijl te creëren en ontmoeting te faciliteren. Beleidsmedewerker Sport Willemijn Pas stelt dat werken vanuit één gezamenlijke kadernota kansrijker is en besparingen oplevert, doordat budgetten gecombineerd worden om gezamenlijke doelen worden gerealiseerd (lees meer hierover in: Gemeente Leiden combineert Sport en Gezondheid in één gezamenlijk beleidskader).

De Beweegsleutels zijn toegevoegd aan het Handboek Kwaliteit Openbare Ruimte. Ze worden gekoppeld aan de instrumenten van de Omgevingswet en alle (gebieds)ontwikkelingen in de stad worden getoetst aan de Beweegsleutels. Ook zijn er vijf wijken geselecteerd waar het toepassen van de Beweegsleutels prioriteit heeft, omdat uit analyse is gebleken dat hier het verwachte effect op beweeggedrag het grootst is^[4].

Lees ook dit interview met (voormalig) wethouder Paul Dirkse over het sportbeleid in Leiden.

Gemeentelijke trends

Gemeenten hebben meer aandacht voor de beweegvriendelijke omgeving in hun beleid, zo blijkt uit het jaarrapport duurzame sportinfrastructuur van het Mulier Instituut. Het thema komt steeds meer terug in omgevingsvisies, net als de aandacht voor groen ten behoeve van gezondheidsdoelen. Binnen ruimtelijke vraagstukken staat een gezondheidsbevorderende leefomgeving vaker centraal. Het Mulier Instituut stelt periodiek vast hoe beweegvriendelijk de gemeenten in Nederland zijn. Die beweegvriendelijkheid wordt als kernindicator Beweegvriendelijke Omgeving gepresenteerd op de website Sport en bewegen in cijfers. Het Mulier Instituut concludeert dat de Kernindicator Beweegvriendelijke Omgeving (KBO) is gestegen naar 64 (op een schaal van 1-100), ten opzichte van 60 in 2020^[5].

Aan de slag

Ben je na het lezen van dit artikel geïnspireerd geraakt en wil je zelf aan de slag met het beweegvriendelijk maken van jouw gemeente en beleid? Bekijk dan het stappenplan en de online e-learning In 9 stappen naar een beweegvriendelijke omgeving. Hierin werk je in negen stappen – van agendering tot het borgen van beleid – met uitlegvideo’s, concrete tips en praktische handreikingen toe naar beleid voor een beweegvriendelijke gemeente.