Dit is de waarde van fietsen in Nederland

Hoeveel fietsen Nederlanders?

Over fietsgebruik in Nederland zijn verschillende onderzoeken uitgevoerd. Hierbij is gekeken naar fietsgedrag in het algemeen, actieve mobiliteit (fietsen van/naar een bestemming) of fietsen voor recreatieve doeleinden. Sinds 2000 is het aantal afgelegde fietskilometers toegenomen met 23% (in 2019)^[3]. Ook het gebruik van de elektrische fiets is sterk gestegen: ruim een kwart van de afgelegde fietsafstand in 2019 is per e-bike (12% in 2013)^[4]. Enkele cijfers op een rij:

• De fiets was in 2021 – na de auto – de meest gebruikte vervoerswijze in Nederland.
  • Het merendeel van de verplaatsingen op de fiets was korter dan 3,7 kilometer.
  • Mannen legden gemiddeld een langere dagelijkse afstand af dan vrouwen, maar stapten wel minder vaak op de fiets dan vrouwen.
  • Jongeren stapten het vaakst op de fiets, en legden gemiddeld de langste dagelijkse afstand af (5,2 kilometer)^[4,5].
• Fietsen gebeurt in het algemeen meer in stedelijke gebieden dan in gebieden die minder stedelijk of niet-stedelijk zijn^[4].
  • Voor afstanden minder dan 7,5 kilometer is het fietsgebruik het hoogst in gemeenten in Midden- en Noord-Nederland (45% of meer). Het fietsgebruik is het laagst in het zuiden van Nederland (in de meeste gemeenten onder de 20%)^[6].
• In 2021 fietste 70% van de Nederlanders minstens 1 keer per week^[7].

Waarom fietsen we?

Het CBS heeft een uitsplitsing gemaakt van reismotief naar afgelegde afstand, het aantal verplaatsingen en de reisduur (weergegeven in onderstaande figuur). De meeste verplaatsingen per fiets vonden plaats om boodschappen te doen of te winkelen, en voor uitgaan, sport en hobby. De meeste tijd op de fiets was voor recreatieve doeleinden. Ook het grootste deel van de kilometers dat werd afgelegd, was voor recreatieve doeleinden (in 2019 was dit nog om van/naar het werk te gaan)^[5].

De belangrijkste redenen om te fietsen zijn omdat het goed is voor de gezondheid, goed is voor het milieu en gemakkelijk is^[7]. Fietsforenzen gebruiken de fiets om naar het werk te gaan vooral omdat ze het prettig vinden om buiten te zijn, het goed is voor hun gezondheid, en het goed is voor het milieu^[8].

Waarom fietsen we (liever) niet? 

Ondanks de vele fietsers in Nederland bestaan er verschillende factoren die (meer/vaker) fietsen belemmeren. Het wegnemen van deze belemmeringen kan mensen stimuleren om eerder de fiets te pakken. Durven fietsen is een basisvoorwaarde om te beginnen met fietsen^[7]. 10% van de 55-plussers fietst niet omdat ze dat niet durven^[9]. Dit zijn andere belemmeringen:

• Veiligheid: Vooral in wijken waar de sociaaleconomische status laag is, zijn angst voor fietsdiefstal, zorgen over in het donker fietsen en het gedrag van andere weggebruikers een belemmering^[10]. Ouders in Amsterdam vinden het bijvoorbeeld eng om door het drukke verkeer hun kind op de fiets naar school te brengen^[11]. Ook veiligheid op de weg zelf is van belang. Te smalle paden en een slechte kwaliteit van het wegdek worden als belemmering ervaren. Ook storen mensen zich aan drukte op fietspaden, snelheidsverschillen en asociaal gedrag van medeweggebruikers^[12]. 

• Afstand en reistijd: Voor mensen die niet wekelijks fietsen is een te grote afstand of een te lange reistijd een belemmering om de fiets te pakken als vervoermiddel^[6]. Ook werknemers geven aan dat dit een rol speelt bij de keuze van het vervoermiddel naar het werk. Het voordeel van fietspaden zijn dat ze in principe filevrij zijn. Maar bij drukke routes kan er vertraging optreden, door bijvoorbeeld objecten zoals verkeerslichten, bruggen of veerponten^[13,14].
• Geld en cultuur: Gezinnen die moeten leven van een bijstandsuitkering hebben niet altijd geld om steeds een nieuwe fiets te kopen voor een groeiend kind. En kinderen van ouders met een migratieachtergrond hebben fietsen vaak niet meegekregen in hun cultuur. Zij zien het hebben van een fiets niet als een noodzaak^[11].
• Comfort: Comfort op de fietsroute kan recreatieve fietsers, zoals e-bikers en racefietsers, stimuleren meer te gaan fietsen. Het creëren van bijvoorbeeld meer aantrekkelijke pauze plekken, meer horeca-aanbod, meer openbare toiletten en bankjes kan een recreatieve fietstocht aantrekkelijker maken^[12].

Wat zijn de effecten van fietsen en wat levert het op? 

Wat levert het fietsen in Nederland nu op voor een persoon of de maatschappij? Decisio heeft een handleiding gemaakt voor een maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) voor het aanleggen van fietsinfrastructuur of andere fietsgerelateerde maatregelen^[17]. Hieronder volgt een korte opsomming van de effecten van fietsen die uit deze handleiding en andere bronnen naar voren komen. In dit kennisdocument vind je een uitgebreide beschrijving van de effecten en in dit artikel staan meer voorbeelden van kosten- en batenanalyses van fietsen. 

• Gezondheidseffecten: (meer) Fietsen is goed voor de gezondheid. Zo kan het zorgen voor een kleinere kans op bepaalde ziektes en zorgt het dat je goed in je vel zit. Ook zorgt voldoende beweging voor meer arbeidsproductiviteit en minder ziekteverzuim. En het is aangetoond dat mensen die dagelijks fietsen langer leven^[18,19]. Al leiden de vele fietsers in Nederland ook steeds vaker tot ongelukken en soms met een dodelijke afloop^[20-22].
• Emotionele effecten: Fietsen wordt als makkelijk, flexibel, plezierig en onafhankelijk ervaren. Het biedt mentale ontspanning en vrijheid^[23,24]. 
• Sociale effecten: De fiets is een toegankelijk vervoermiddel voor mensen die geen auto kunnen veroorloven. En biedt kinderen de kans om hun omgeving te verkennen en zelf naar school, verenigingen of vriendjes te kunnen gaan^[23]. 
• Milieueffecten: Door de fiets te vervangen door de auto wordt er bespaard op CO₂-uitstoot en fijnstof. Wat schonere lucht betekent en beter is voor het klimaat^[26]. Ook bij het aanleggen van een fietspad blijkt er beperkte uitstoot van stikstof te zijn. Het aanleggen van fietspaden kan ervoor zorgen dat mensen de auto vaker vervangen door de fiets. Dit leidt tot een netto daling van de stikstofuitstoot. Wanneer de aanleg van meer fietspaden leidt tot meer fietsritten ter vervanging van de auto, leidt dit tot een netto daling van de uitstoot van stikstof^[27].
• Reiskosten en reistijd: Fietsen is een stuk voordeliger dan de auto. Het bespaart aanschafkosten en benzinekosten. Meer fietsen scheelt ook veel files en is daarom vaak betrouwbaarder dan de auto ^[25].
• Ruimte: De fiets neemt 28 keer minder ruimte in dan een auto en op stedelijke plekken kan dat een uitkomst bieden voor het probleem aan ruimtegebrek^[2]. 
• Financiële effecten: Een aantal van de bovenstaande effecten kan op den duur financieel voordeel geven. Als alle effecten financieel gewaardeerd worden, blijkt dat fietsen in totaal maatschappelijk veel meer oplevert dan reizen met het openbaar vervoer of de auto^[18]. Fietsen levert ook economisch voordeel op. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland heeft een infographic gemaakt over het internationale verdienpotentieel van de Nederlandse fietsensector.

Bikenomics

Bikenomics zijn studies naar de sociaal-economische waarde van fietsprojecten. De verwachte kosten worden afgezet tegen de economische waarde van de maatschappelijke effecten. Hierbij wordt de impact van een project geschat en de waarde van deze impact bepaald. Onder andere Deciso voert deze analyses uit. Bijna alle geëvalueerde fietsmaatregelen hadden een positief maatschappelijk effect. Elke geïnvesteerde euro levert vier euro op in sociaaleconomisch opzicht in dertig jaar tijd^[18]. Hieronder twee voorbeelden:

Amsterdam

Amsterdam heeft gemiddeld 30.000 fietsers per dag. De Bikenomics-studie schat dat deze fietsers in totaal jaarlijks zorgen voor: 

• 50.000 minder ziektedagen, met een besparing van € 15,3 miljoen
• 120 extra levensjaren, met de waarde van € 8,3 miljoen
• Besparing van € 21,6 miljoen op gezondheidskosten
• Besparing van € 87,6 miljoen op mobiliteitskosten
• Toegevoegde waarde van de kwaliteit van leven ter waarde van € 13,7 miljoen
• Besparing van 40.000 ton CO₂ ,de positieve effecten van een betere luchtkwaliteit heeft een waarde van € 9,2 miljoen^[29]

Bekijk hier meer voorbeelden van het Europese project Handshake Cycling.

België

In België is er ook een Bikenomics-studie gedaan met onder andere de vraag: ‘Wat zijn de maatschappelijke kosten en/of baten als 20% van de woon-werkverplaatsingen van 10 km of minder die nu met de auto worden gedaan, met de fiets worden gedaan?’. Wanneer 20% van de woon-werkverplaatsing wordt vervangen met de fiets, zou dit 55 vroegtijdige overlijdens per jaar voorkomen, zie afbeelding. Daarnaast zal de  toename van het fietsgebruik zorgen voor een jaarlijkse afname van 6.531 ton CO2-uitstoot in vergelijking met het referentiejaar 2021. In totaal komt dit uit op een maatschappelijke besparing van € 360 miljoen per jaar^[30].

Lees meer over de verschillende effecten van fietsen in dit kennisdocument van Kenniscentrum Sport & Bewegen. 

Conclusie 

Nederland heeft al veel fietsers, maar vooral bij korte afstanden kan nog vaker de auto worden vervangen door de fiets. Dat levert positieve effecten op voor het milieu, gezondheid, mentale welzijn, reiskosten en reistijd. Wel stijgt het aantal fietsgewonden nog steeds – vooral bij mensen op de e-bike. Met het creëren van aantrekkelijke en veilige fietswegen, zonder te veel obstakels en die niet met andere gebruikers botsen, neem je meer belemmeringen weg en stimuleer je om over te stappen op de fiets. Ook is een goede en veilige fietsinfrastructuur noodzakelijk om ongevallen te voorkomen en het aantal verkeersdoden te beperken.

Meer lezen? 

• Lees meer over de baten van ander sport- en beweeginfrastructuur en voorbeelden van fiets-MKBA’s
• Aanbevelingen voor fietsvriendelijke infrastructuur van het Platform Veilig Fietsen
• Factsheet Tour de Force Bijdrage fiets aan maatschappelijke opgaven 
• Nationaal Toekomstbeeld Fiets van Tour de Force
• Het E-book ‘bouwstenen van de beweegvriendelijke omgeving’, beschrijft bouwstenen en ontwerpprincipes voor de fysieke inrichting van de omgeving die mensen verleidt om meer te fietsen, lopen, spelen en sporten.
• Met de BVO-scan krijg je inzicht in de beweegvriendelijkheid van een buurt, wijk of schoolplein, waaronder de fietsvriendelijkheid. 
• Bekijk ook de waarde van wandelen