Wat is maatschappelijke waarde?
De maatschappelijke waarde van topsport is de betekenis die de maatschappij geeft aan topsport. Die kan zowel positief als negatief zijn. Het Sportakkoord II heeft onder andere als doel om deze maatschappelijke waarde van topsport te vergroten[1]. Voor inzicht in wat er bekend is en welke kennis nog ontbreekt over de maatschappelijke waarde van topsport heeft het Mulier Instituut een kennis- en innovatiescan uitgevoerd via literatuuronderzoek en gesprekken met experts[2].
Deze scan vormt de start van het ZonMw-project MOOI in Beweging, dat onderzoeks- en innovatieprogramma’s subsidieert die bijdragen aan het vergroten en zichtbaar maken van de maatschappelijke waarde van topsport[3]. In de scan zijn zes verschillende waarden van topsport vastgesteld. In dit artikel is per waarde van topsport beschreven wat die inhoudt en wat hierover (nog niet) bekend is.
Inspiratiewaarde
Kan topsport mensen inspireren om hun gedrag te veranderen? Gaan mensen meer sporten door naar sport te kijken? Er zijn weinig onderzoeken die het effect van een topsportprestatie op de sportdeelname aantonen[4-7]. Het zogenoemde trickle-down-effect is dus nog niet aangetoond – op vier cases na. Hoewel dit vaak wel een argument is voor beleidsmedewerkers om te investeren in topsport[8]. Een positief effect kan alleen ontstaan als sportstimulering onderdeel is van een strategisch plan of actief wordt gepromoot via diverse programma’s[8-10]. Waarom deze effecten niet optreden, in welke omstandigheden dat wel kan plaatsvinden en bij welke doelgroepen de effecten optreden, moet nog beter worden onderzocht[2].
Hoewel niet is aangetoond dat mensen gaan sporten door topsportevenementen of -prestaties, zijn topsporters voor veel mensen rolmodellen. Dankzij hun prestaties en grote bereik kunnen ze een inspiratiebron zijn voor veel mensen, bijvoorbeeld door hun doorzettingsvermogen of resultaatgerichtheid[11]. Als je in beleid of een project topsporters wilt inzetten om de jeugd of volwassenen te inspireren, is het belangrijk om concrete doelen te hebben en een duidelijk plan. De toolkit van het Athletes4Society project helpt hierbij.
Topsportevenementen in Rotterdam
In Rotterdam zijn de topsportevenementen tussen 2010 en 2023 onderzocht[12]. Bij 8 van de 500 evenementen lijkt het ledenaantal na vier weken te zijn gestegen bij de betreffende sport, ten opzichte van de verwachte stijging. Een voorbeeld van een evenement dat mogelijk zorgt voor (tijdelijk) meer leden is 3×3 basketbal. De onderzoekers noemen een aantal factoren die deze stijging beïnvloed hebben[12]:
- De evenementen rondom 3×3 basketbal die Rotterdam organiseerde, hadden niet alleen een focus op sport, maar ook op maatschappelijke thema’s. Zo was de ‘Lite Quest 3×3’ onderdeel van de Rotterdamse Street Culture Week en werd er veel aandacht gevraagd voor de straatcultuur in het algemeen.
- Heldere doelstelling: de Nederlandse Basketball Bond heeft als doel om bezoekers van evenementen warm te maken voor 3×3 basketbal.
- Interactieve opbouw: de evenementen zijn erg toegankelijk en worden midden in de stad georganiseerd. Ook kunnen zowel professionals als beginnende straatbasketballers meedoen aan de evenementen. De jeugd werd actief betrokken via clinics.
- Internationaal karakter: 3×3 basketbal is internationaal een groeiende sport, die daardoor steeds meer media-aandacht krijgt.
Belevingswaarde
Bij de belevingswaarde gaat het om de emoties die mensen beleven bij het kijken naar topsport. Topsport zorgt voor passie, enthousiasme, plezier en blijdschap bij veel Nederlanders[13]. Er zijn aanwijzingen dat het volgen van sport bijdraagt aan plezier en zelfs ervaren welzijn[14,15]. Hierbij is er verschil in de beleving tussen echte fans van een sporter of sportteam en toeschouwers.
Toename welzijn in gaststeden Olympische Spelen
Rond de Olympische Spelen van 2012 in Londen is het welzijn van de inwoners in Londen vergeleken met die van de inwoners in Berlijn en Parijs vóór, tijdens en na de Spelen. Er werd een toename in het levensgeluk van de inwoners van Londen gevonden, vooral tijdens de openings- en sluitingsceremonie. Hoewel het in Londen het sterkst was, nam het welzijn in Berlijn en Parijs ook licht toe. Gemiddeld is het een positieve balans, maar het effect op het welzijn is hoger onder mensen met een hoger huishoudinkomen. Interessant is ook dat het aantal medailles geen effect leek te hebben op het levensgeluk. Het positieve effect op het welzijn is kort na de Spelen nog zichtbaar, maar is een jaar na de Spelen niet meer gevonden. Dit bevestigt dat topsportevenementen een tijdelijke positieve waarde voor het welzijn hebben[16].
Verbindende waarde
Met de verbindende waarde van topsport wordt de potentie om te identificeren met een topsporter of team bedoeld. Volgens veel Nederlanders zorgt topsport ervoor dat mensen zich trots voelen op het land en draagt het bij aan het ‘oranjegevoel’[13,17]. Ook geven veel Nederlanders aan dat topsport nationale identiteit en verbondenheid teweegbrengt en zorgt voor saamhorigheid, verbinding en verbroedering[11]. Andere onderzoeken laten echter zien dat de nationale trots van tijdelijke duur is[18,19]. Er is meer onderzoek nodig naar de omstandigheden waarin mensen zich identificeren met topsport en zich verbonden voelen[2].
Trots op Nederlandse sportprestaties
2021 was een sportzomer met onder andere het EK voetbal, de Tour de France en Olympische- en Paralympische Spelen.
Nederlanders waren in 2021 het meest trots op deze prestaties:
- Sifan Hassan won twee keer goud en één keer brons bij de Olympische Spelen van Tokio.
- Gouden olympische medailles van de Nederlandse wielrenners op baan en weg in Tokio.
- Gouden olympische medaille van de Nederlandse hockeyvrouwen in Tokio.
Tussen 2011 en 2020 was Nederland het meest trots op de finaleplaats van de Nederlandse vrouwen bij het WK voetbal in 2019[13].
Economische waarde
Topsport zorgt voor veel economische activiteiten, zoals merchandise, ticketverkoop, mediarechten, lokale aankopen bij een sportwedstrijd en sponsoring. KPMG schat dat er in 2019 bijna 700 miljoen euro aan inkomsten waren door topsport[2]. Ook zijn de investeringen in de infrastructuur voor topsport, zoals stadions of trainingsfaciliteiten, van economische waarde[20].
Topsport zorgt echter voor tijdelijke werkgelegenheid en jarenlange extreem hoge investeringen[13]. Ook komen er veel gelden voor de topsport uit loterijen of sponsoring door gokbedrijven of investeerders uit het Midden-Oosten. Dit staat haaks op de Sustainable Development Goals[21]. Er gaat veel geld om in topsport, maar relatief weinig daarvan gaat naar de kwaliteit van coaching, talentontwikkelingsprogramma’s, veiligheid en integriteit en (de beschikbaarheid van) trainingsaccommodaties. Dit is belangrijk om de basis van topsport te borgen[21].
In het artikel De economische impact van sportevenementen lees je hoe de economische impact van een sportevenement wordt vastgesteld.
Le Grand Départ, Utrecht
Tijdens de Grand Départ – de start van de Tour de France – in Utrecht in 2015 waren er 370.000 bezoekers. Hiervan was de helft niet van plan om op een ander moment naar Utrecht te gaan. De bezoekers gaven €18,8 miljoen uit, die niet waren uitgegeven als het evenement niet had plaatsgevonden. In totaal was er een economische impact van €23 miljoen[22].
Sociaal-culturele waarde
De sociaal-culturele waarde is de cultuur en de sociale normen en waarden binnen de topsport. Hierbij gaat het onder andere over het topsportklimaat, integriteit in de sport en inclusie. Uit onder andere onderzoek bij het turnen en dansen blijkt dat verschillende sporters te maken hebben gehad met ongewenst gedrag[23-25]. Ook komt racisme binnen het betaald voetbal nog regelmatig voor[26]. De associaties die Nederlanders hebben met de sociaal-culturele waarde van topsport zijn dat topsport de verschillen tussen arme en rijke mensen vergroot en agressie/geweld bevordert, maar ook kan zorgen voor fair play, integratie en inclusie[13].
Spreekkorenproject, Anne Frank Stichting
De Anne Frank Stichting biedt dagtrainingen aan waarin voetbalsupporters bewust worden gemaakt van het effect van kwetsende leuzen in het voetbalstadion. De eerste groep supporters die de training volgde, gaf na afloop aan anders tegen spreekkoren aan te kijken[27].
Ontplooiingswaarde
Deze waarde heeft niet zozeer directe impact op de hele maatschappij, maar heeft vooral betrekking op het functioneren van de topsporter in de maatschappij. Hierbij wordt verondersteld dat de sporter via topsport verschillende vaardigheden opdoet. De ontwikkeling van het welzijn, talent en op persoonlijk vlak staat hierin centraal[2]. Uit een meting van het topsportklimaat in 2019 bleek dat 82% van de oud-topsporters aangeven dat hun topsportcarrière een positieve invloed heeft op de mogelijkheden voor hun maatschappelijke carrière[28].
Zo leren ze bijvoorbeeld vaardigheden, zoals doelen stellen, doorzetten, probleem oplossen, zelfvertrouwen en tijdmanagement, die in hun latere carrière van pas komen[29]. Maar ook maakt de helft van de topsporters zich weleens zorgen over wat ze gaan doen na hun topsportcarrière[28]. Sporters geven regelmatig aan dat hun topsportcarrière de persoonlijke ontwikkeling en educatie in de weg heeft gezeten[30]. Een duale carrière, waarin topsport gecombineerd wordt met een studie of opleiding en goede begeleiding, bevordert de ontplooiingswaarde.
Conclusie
Topsport heeft de potentie om maatschappelijke waarde te creëren. Maar deze waarde ontstaat meestal niet alleen door het sportevenement of de topsportprestatie. Daarbij zijn de effecten vaak tijdelijk van aard. Er moet actief beleid gevoerd worden om ervoor te zorgen dat via topsportevenementen en topsportprestaties maatschappelijke doelen bereikt worden. Ook kan topsport ook negatieve effecten of associaties met zich meebrengen, door bijvoorbeeld de impact op het milieu, racisme, uitsluiting en een negatief topsportklimaat. Er is nog meer onderzoek nodig om de waarde goed aan te tonen en de condities te achterhalen waarin maatschappelijke impact wordt behaald. Het onderzoeksprogramma MOOI in Beweging van het ZonMw moet daaraan bijdragen.
Bronnen
- VWS;NOC*NSF; VSG. Werkplan Sportakkoord 2; van hoofdlijnen naar uitvoering. Geraadpleegd van: https://open.overheid.nl/documenten/be57e42f-6c1a-4774-b609-b2a55f761710/file. [Op 25 juli 2024].
- Balk L, Veldman SLC.De maatschappelijke waarde van topsport is onvoldoende bewezen: kennis- en innovatiescan WP4. Utrecht: Mulier Instituut; 2023.
- ZOnMW. Wicked Problem 4;Vergroten en zichtbaar maken van maatschappelijke waarde topsport. [Internet].Geraadpleegd van: https://mooibeweging.nl/wicked-problem-4/. [Op 25 juli 2024].
- Dopheide M, Elling E. Ondersteuning topsporters bij transitie naar een volgende carrière. Utrecht: Mulier Instituut; 2020.
- Lion A, Vuillemin A, Léon F, Delagardelle C, Hoye A van. Effect of Elite Sport on Physical Activity Practice in the General Population: A Systematic Review. Journal of Physical Activity and Health, 20(1), 77-93; 2023. https://doi.org/10.1123/jpah.2022-0123.
- Hover P, Straatmeijer J, Breedveld K, Cevaal A. Sportevenementen in Nederland. Utrecht: Mulier Instituut; 2014.
- Bottenburg M, Elling A, Hover P, Brinkhof SRA, Romijn D. De maatschappelijke betekenis van topsport. Nieuwegein: Arko Sports Media; 2012.
- Bosscher V, Sotiriadou P, Bottenburg M van. Scrutinizing the sport pyramid metaphor: An examination of the relationship between elite success and mass participation in Flanders. International Journal of Sport Policy and Politics. 5. 319-339; 2023. 10.1080/19406940.2013.806340.
- Roest JW van der, Dijk B. Developing an elite sports’ public value proposition in Northern Netherlands. European Sport Management Quarterly, 21(5), 677–694; 2021. https://doi.org/10.1080/16184742.2021.1915354
- Cocq S de, Derom I, Bosscher V. Conceptualising the inspirational effect of elite sport: a case study of field hockey in Belgium. European Sport Management Quarterly. 21. 1-19; 2021. 10.1080/16184742.2021.1950794.
- Melman M, Out K, Balk L. Wat betekent topsport voor de samenleving?: de maatschappelijke waarde van topsport volgens de Nederlandse bevolking, factsheet 2024/9. Utrecht: Mulier Instituut; 2024.
- Cigarbox. Maatschappelijke en economische impact van topsportevenementen in Rotterdam 2010-2023. Rotterdam: Cigarbox Advisory Services; 2024.
- Roest J van der, Dopheide M, Balk L, Elling A, Bosscher V De. Maatschappelijke waarde van de Nederlandse topsport. Utrecht: Universiteit Utrecht; 2022.
- Silva A, Sobreiro P, Monteiro D. Sports Participation and Value of Elite Sports in Predicting Well-Being. Sports, 9(12), 173; 2021.
- Teare G, Potwarka LR, Bakhsh JT, Barrick SJ, Kaczynski AT. Hosting the 2010 Vancouver Olympic Games and wellbeing among Canadian youth. European Sport Management Quarterly, 21(5), 636–657; 2021. https://doi.org/10.1080/16184742.2021.1942124
- Dolan P, Kavetsos G, Krekel C, Mavridis D, Metcalfe R, Senik C, Szymanski S, Ziebarth NR. Quantifying the intangible impact of the Olympics using subjective well-being data. Journal of Public Economics, Volume 177; 104043; 2019. ISSN 0047-2727. https://doi.org/10.1016/j.jpubeco.2019.07.002.
- Elling A, Hilvoorde I van, Dool R van den. Creating or awakening national pride through sporting success: A longitudinal study on macro effects in the Netherlands. International review for the sociology of sport, 49(2), 129-151; 2014.
- Shibli S, Ramchandani G, Davies L. The impact of British sporting achievements on national pride among adults in England. European Sport Management Quarterly. 21. 1-19; 2021. 10.1080/16184742.2021.1916553.
- Haut J, Gassmann F, Emrich E, Meyer T, Pierdzioch C. Heroes at home, suspects Abroad? National and international perceptions of elite-sports success. Sociology of sport journal, 37(2), 133-142; 2019.
- KPMG. Foto organisatie en financiering topsport. Den Haag: KPMG; 2023.
- Nederlandse Sportraad. De opstelling aan de top: advies over een toekomstbestendige organisatie en financiering van de topsport. Den Haag: Nederlandse Sportraad; 2024.
- Bottenburg M van, Dijk B, Hover P, Bakker S, Smits F, Slender H.Evaluatie Le Grand Départ Utrecht 2015. Utrecht: Universiteit Utrecht; 2015.
- Olfers, M. Wijk A van. Ongelijke leggers: een onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag in de gymsport. Verinorm; 2021.
- Olfers M, Wijk A van, Doeswijk J, Barends A, Boor K van der, Verinorm. Schaduwdansen: Een onderzoek naar grensoverschrijdend gedrag in het dansen. Driebergen-Rijsenburg: Verinorm; 2023.
- Dopheide M, Gudde R, Elling A, Balk L. ‘Ik dacht destijds dat het normaal was’: ervaringen van Nederlandse topsporters met een (on)veilige topsportomgeving, factsheet 2022/10. Utrecht: Mulier Instituut; 2022.
- Cremers R, Elling A. Racisme in het betaald mannenvoetbal. Veel draagvlak voor aanpak van expliciet racisme. Utrecht: Mulier Instituut; 2021.
- Anne Frank Stichting. Het Spreekkorenproject. [Internet]. Geraadpleegd van: https://www.annefrank.org/nl/educatie/product/52/het-spreekkorenproject/. [Op 25 juli 2024].
- Roest J van der, Dopheide M, Elling A. Topsportklimaatmeting. Geraadpleegd van: https://topsportklimaatmeting.sites.uu.nl/transitie/. [Op 25 juli 2024].
- López de Subijana C, Ramos J, Harrison CK, Lupo C. Life skills from sport: the former elite athlete’s perception. Sport Soc. 2022;25(5):1051–64.
- Park S, Lavallee D, Tod D. Athletes’ career transition out of sport: A systematic review. Vol. 6, International Review of Sport and Exercise Psychology. 2013. p. 22–53.
