Beweegstimulerende schoolomgeving
Een beweegstimulerende schoolomgeving bestaat uit drie componenten: hardware, software en orgware. De hardware is de fysieke schoolomgeving als de schoolzone, het schoolplein, de gymzaal, het schoolgebouw, het klaslokaal en alle speel- en beweegaanleidingen. De hardware alleen is niet altijd voldoende om kinderen in beweging te krijgen – dus zijn georganiseerd aanbod en ondersteuning (software) belangrijk. Leerlingen kunnen standaard bewegen tijdens de gymles, maar de gymles alleen is niet genoeg om voldoende te bewegen.
Het schoolpersoneel kan bewegen bij leerlingen stimuleren met bijvoorbeeld buitenlessen, actieve pauzes, bewegend leren, energizers en naschoolse sport- en beweegactiviteiten. Het schoolplein, een van de favoriete plekken van kinderen om te spelen en bewegen, is hiervoor vóór, tijdens en na schooltijd te benutten[2]. Het proces om het zichtbare aanbod (hardware en software) te realiseren, onderhouden en beheren noemen we orgware (onder andere beleid, financiën, samenwerking, monitoring, onderhoud, beheer en toezicht).
Impact van een beweegstimulerende schoolomgeving
Onderzoek van stichting Jantje Beton[3] naar de stand van zaken op schoolpleinen toont aan dat buitenspelen niet alleen kan bijdragen aan het voorkomen of tegengaan van overgewicht, maar ook de sociale, cognitieve en motorische ontwikkeling van kinderen kan bevorderen. Een beweegstimulerend groen schoolplein heeft volgens de Vrije Universiteit Amsterdam[4] niet alleen een positieve invloed op de concentratie van leerlingen, maar ook op hun gezondheid en welbevinden. Leerlingen, ouders, leerkrachten en directeuren geven in het onderzoek een hoger cijfer aan een groen schoolplein: dat vinden ze leuker, avontuurlijker, mooier, fijner, gezelliger en groter.
- Voldoende daglicht, juiste temperatuur en goede luchtkwaliteit komen waarschijnlijk vaker voor op het schoolplein dan in de klas en kunnen een bijdrage leveren aan de leerprestaties van kinderen[5].
- Kinderen zijn actiever in de lessen op het schoolplein dan achter hun bureau in de klas[6].
- Langere openingstijden van een schoolplein zijn positief geassocieerd met bewegen[7]. Maar bij een derde van de scholen is het schoolplein niet openbaar toegankelijk[8].
- Groene schoolpleinen helpen kinderen om hun grenzen te verleggen, te ontdekken, onderzoeken en zorg te dragen voor de natuur[9].
Hoe kun je het schoolplein het beste vormgeven?
Zorg bij het ontwerp van een schoolplein voor afwisseling tussen harde en zachte ondergrond, hoogteverschillen, groene zones, afwisseling tussen schaduwplekken en zonnige plekken en toestellen die geschikt zijn voor verschillende leeftijdsgroepen[10]. Gekleurde lijnen, vormen en vlakken voor spellen dragen ook bij aan bewegen op het schoolplein[11,12].
Voldoende ruimte is ontzettend belangrijk voor een goed ingericht schoolplein en kan bijdragen aan bewegen en leren[13]. Naast die ruimte om te sporten, spelen, bewegen, ontdekken en chillen is het goed dat er ook diverse speel- en beweegaanleidingen zijn ingericht. Denk aan vaste sport- en speeltoestellen (voetbaldoelen, basket, tafeltennistafel, glijbaan, schommel en klimrek), indeling (vlakken en lijnen) en losse materialen (ballen, springtouw, hoepels, takken, stammetjes, zand en water). Kinderen bewegen meer als een variatie van deze speelaanleidingen aanwezig is[14,15,16,7,17].
Basisvoorwaarden voor het gebruik van een schoolplein zijn dat het toegankelijk en bereikbaar is, en schoon, heel en veilig. Dus: geen troep, geen ongewenste graffiti, geen vandalisme en geen slijtage. Het beheer, onderhoud en toezicht (orgware) van het plein zijn dus heel belangrijk. Bevorderende factoren voor een schoolplein als een veilig beweeg- en leerplein zijn: verlichting, beschutting, niet al te hoge begroeiing of begroeiing met doorkijkjes en een rookverbod.
Wil je meer lezen over schoolpleinen en schoolzones?
Dit artikel is korte weergave van de factsheet: Het schoolplein als beweeg- en leerplein. Hieronder staan enkele artikelen en hulpmiddelen om scholen en gemeenten in staat te stellen het schoolplein te verbeteren.
- Artikel: De beweegstimulerende schoolomgeving
- Tipsheet: Hoe creëer je een veilige en beweegvriendelijke schoolomgeving?
- Artikel: Stappenplan schoolzones: hoe ontwerp je deze veilig en fit? Zie ook: Stappenplan Schoolzones
- IVN Natuureducatie: informatie over ontwerpen van een groen schoolplein
- Whitepaper: De waarde van een natuurrijke, gezonde buitenruimte rond scholen
- Artikel: Kindvriendelijke speel- en beweegroutes
Ga aan de slag met de Schoolpleinscan
De Schoolpleinscan maakt het mogelijk om samen met collega’s of betrokkenen een schoolplein te beoordelen op basis van beweegvriendelijkheid. Wat gaat goed? Wat gaat minder goed? En waar liggen kansen? De Schoolpleinscan is te vinden als één van de vragenlijsten van de BVO-scan.
Bronnen
- Centraal Bureau voor de Statistiek (2021). Leefstijl en (preventief) gezondheidsonderzoek; persoonskenmerken. Geraadpleegd op 27-09-2021 via https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/ dataset/83021NED/table?ts=1576244828729.
- Slager, A.M. (2016). De kracht van buitenspelen. Lichamelijke Opvoeding Magazine, 3, 12-14.
- Jantje Beton (2014). Spelen op het schoolplein. Jantje Beton: Utrecht.
- Maas, J., Tauritz, R., Wal, A. van der & Hovinga, D. (2013). Groene schoolpleinen; Een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen. Amsterdam: Vrije Universiteit.
- Barrett, P., Davies, F., Zhang, Y. & Barrett, L. (2015). The impact of classroom design on pupils’ learning: Final results of a holistic, multi-level analysis. Building and Environment, 89, 118-133.
- Mygind, E. (2007). A comparison between children’s physical activity levels at school and learning in an outdoor environment. Journal of Adventure Education & Outdoor Learning, 7(2), 161-176.
- Van Kann, D.H.H., De Vries, S.I., Schipperijn, J., De Vries, N.K., Jansen, M.W.J. & Kremers, S.P.J. (2016). Schoolyard Characteristics, Physical Activity, and Sedentary Behavior: Combining GPS and Accelerometry. Journal of School Health, 86 (12).
- Slot-Heijs, J., Lucassen, J.M.H. & Reijgersberg, N. 2017. Bewegingsonderwijs en sport in het primair onderwijs 2017: 1-meting. Mulier Instituut: Utrecht. Slot-Heijs, J., Vrieswijk, S. & Lucassen, J.M.H. (2021). Bewegingsonderwijs en sport in het primair onderwijs 2021: 2-meting. Mulier Instituut: Utrecht.
- Maas, J. van den Bogerd, N., van Dam, S., Bouman, M. & van der Veen, V. (2021). De waarde van een natuurrijke, gezonde buitenruimte rond scholen. Amsterdam: IVN Natuureducatie.
- Brittin, J., Sorensen, D., Trowbridge, M., Lee, K.K., Breithecker, D., Frerichs, L. & Huang, T. (2015) Physical Activity Design Guidelines for School Architecture. PLoS ONE 10(7): e0132597. doi:10.1371/journal. pone.0132597.
- Stratton, G. & Mullan, E. (2005). The effect of multicolor playground markings on children’s physical activity level during recess. Preventive medicine, 41(5-6), 828–833. https://doi. org/10.1016/j.ypmed.2005.07.009.
- Janssen, M., Twisk, J.W.R., Toussaint, H.M., van Mechelen, W. & Verhagen, E.A.L.M. (2012). Effectiveness of the PLAYgrounds programme on PA levels during recess in 6-year-old to 12-year-old children. Br J Sports Med, 49(4):259-64.
- Tovey, H. (2011). Laat ze buiten spelen: pleidooi voor gezonde risico’s. Antwerpen: Maklu.
- Frost, M.C., Kuo, E.S., Harner, L.T., Landau, K.R. & Baldassar, K. (2018). Increase in Physical Activity Sustained 1 Year After Playground Intervention. American Journal of Preventative Medicine, 54(5S2):S124–S129.
- Escalante, Y., García-Hermoso, A., Backx, K. & Saavedra, J.M. (2014). Playground Designs to Increase Physical Activity Levels During School Recess: A Systematic Review. Health Educ Behav. 41(2) ,138–144.
- Bundy, A., Engelen, L., Wyver, S., Tranter, P., Ragen, J., Bauman, A., Baur, L., Schiller, W., Simpson, J.M., Niehues, A.N., Perry, G., Jessup, G. & Naughton, G. (2017). Sydney playground project: a cluster-randomized trial to increase physical activity, play, and social skills. J Sch Health, 87, 751-759.
- Dyment, J.E., Bell, A.C. & Lucas, A.J. (2009). The relationship between school ground design and intensity of physical activity. Children’s Geographies 7(3), 261-276.
