De beweegvriendelijke Omgevingswet: een overzicht

Wat is de Omgevingswet?

Met de Omgevingswet bundelt de overheid maar liefst 26 bestaande wetten, voor onder meer bouwen, milieu, water, infrastructuur, ruimtelijke ordening en natuur, in één wet voor de hele leefomgeving. Het doel van de nieuwe wet is om de verschillende plannen voor ruimtelijke ordening, milieu en natuur beter op elkaar af te stemmen en het eenvoudiger te maken om lokale problemen ook lokaal op te lossen.

Gezondheid en de Omgevingswet

De Omgevingswet richt zich onder meer op het bereiken en in stand houden van een gezonde fysieke leefomgeving. Zoals de wet het zelf formuleert: “Deze wet is, met het oog op duurzame ontwikkeling, de bewoonbaarheid van het land en de bescherming en verbetering van het leefmilieu, gericht op het in onderlinge samenhang: a. bereiken en in stand houden van een veilige en gezonde fysieke leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit, en b. doelmatig beheren, gebruiken en ontwikkelen van de fysieke leefomgeving ter vervulling van maatschappelijke behoeften.”

Door de integrale benadering van de leefomgeving krijgt gezondheid een hogere prioriteit in de ruimtelijke afweging. Decentrale overheden kunnen eigen gezondheidsambities vastleggen en uitwerken via bijvoorbeeld: de omgevingsvisie, het vaststellen van decentrale omgevingswaarden, regels in de omgevingsverordening of het omgevingsplan of een programma. Gezondheid kan zo zelfs een rol spelen bij het weigeren of aanpassen van vergunningen.

Een kans om sport en bewegen mee te nemen

Gemeenten hebben met betrekking tot gezondheid verplichtingen en vrijheden hoe om te gaan met de Omgevingswet. Gezondheidsbescherming – zoals richtlijnen voor luchtkwaliteit, omgevingslawaai en zwemwater – gaan over ‘moeten’. Gezondheidsbevorderende activiteiten gericht op de inrichting van straten, pleinen, goede fiets- en wandelverbindingen, veilige oversteekplekken, verlichting, groene ruimte voor bewegen, sport- en speelruimte, goed bereikbare en veilige recreatieve voorzieningen ‘mogen’ worden gerealiseerd.

In het ‘mogen’ ligt een kans voor gemeenten om bij plannen voor de fysieke leefomgeving sport en bewegen mee te nemen in het afwegingsproces en bij besluitvorming. Aan de sportsector de uitdaging om de nieuwe positie en kansen voor sport en bewegen te verkennen in samenwerking met of via de gezondheidssector. Aanknopingspunten kunnen zijn:

• veiligheid
• gezondheid
• landschappelijke of stedenbouwkundige waarden
• cultureel erfgoed
• natuurbescherming
• infrastructuur
• natuurgebieden
• het bevorderen van de toegankelijkheid van de openbare buitenruimte voor personen

Uitdagen om te bewegen door middel van de omgeving

Of het nu gaat om sportieve, recreatieve of functionele beweging, de positieve uitwerking op de gezondheid en het welzijn van mensen is evident, toont onderzoek van Bailey aan. Maar hoe zorgen we er nu voor dat we van jong tot oud kunnen aanzetten tot bewegen en sport. Om gedrag te veranderen moet je het hoofd, het hart en de omgeving beïnvloeden, zo stellen Dan en Chip Heath. Weten dat bewegen gezond is (hoofd) en kilo’s willen afvallen (hart) zijn belangrijk, maar het is essentieel om ook de omgeving van mensen aan te passen.

Dus bij het vormen van een omgevingsvisie of bij het inrichten is het efficiënt en effectief om de omgeving beweegvriendelijk in te richten. Een beweegvriendelijke omgeving is een leefomgeving die mensen faciliteert, stimuleert en uitdaagt om te bewegen en te sporten. De omgeving waar bewogen en gesport wordt is breder dan de fysieke (sport)infrastructuur (hardware) als accommodaties, schoolpleinen, speeltuinen, skateparken, trapveldjes, outdoor fitness want denk ook aan beweegtuinen, parken, plantsoenen, speelvijvers, wandelroutes, fietspaden en -snelwegen, ruiterpaden en skeelerroutes, bos, hei, duin en strand. Hardware alleen is niet voldoende. Een beweegvriendelijke omgeving bestaat uit hardware, software en orgware die elkaar versterken.

Waarom investeren in een beweegvriendelijke omgeving?

Een beweegvriendelijke omgeving draagt bij aan of kan bijdragen aan:

1. verbeteren van de fysieke gezondheid
2. bevorderen van de mentale gezondheid en welzijn van inwoners
3. de ontwikkeling van kinderen
4. de preventie van chronische ziekten
5. het vaker actief verplaatsen van mensen
6. een (verkeers-)veilige omgeving
7. klimaatadaptatie en biodiversiteit
8. een schoner (leef-)milieu
9. de leefbaarheid en sociale cohesie
10. het gezond en actief opgroeien en oud worden
11. gebiedsmarketing en een uitnodigend vestigingsklimaat

Bekijk de infographic van de argumenten en lees de onderbouwing.

Welke betrokkenheid heeft de ambtenaar sport in de Omgevingswet?

Kenniscentrum Sport en Kennispraktijk hebben diverse sportambtenaren van gemeenten gesproken over hun rol ten aanzien van de Omgevingswet in hun gemeente. Grofweg zijn er drie groepen te onderscheiden van veel, weinig en geen betrokkenheid. Stel je de gemeente voor als een Betaald Voetbal Organisatie. Van de brede selectie van dertig spelers mag er een elftal het veld in om te starten met de wedstrijd! Twaalf wisselspelers mogen op de bank plaatsnemen en de overige spelers worden geacht op de tribune plaats te nemen. De basisspelers hebben directe invloed op de uitslag van de wedstrijd. De bankzitters krijgen alle wedstrijdinformatie mee, maar nemen slechts deel als er tijdens de wedstrijd door de coach een beroep op hen wordt gedaan. De tribuneklant ziet van een afstand hoe de wedstrijd zich afspeelt en heeft geen invloed op het resultaat.

Als het gaat over betrokkenheid bij de Omgevingswet en het ontwikkelen van een omgevingsvisie zijn er ook basisspelers, bankzitters en tribuneklanten te onderscheiden.

• De tribuneklant wordt niet of nauwelijks betrokken, en hoogstens geïnformeerd over ontwikkelingen. De belangrijkste uitdaging van deze beleidsadviseur is dan ook: Hoe kom ik aan tafel?
• De bankzitter heeft een andere status. Deze beleidsadviseur raadpleegt de projectgroep omgevingsvisie en heeft de ruimte om het belang voor bewegen en sport op tafel te leggen en bespreekbaar te maken. Echter, hij is op zoek naar ontwerpprincipes voor het inrichten van een beweegvriendelijke en sportieve openbare ruimte.
• De basisspeler co-produceert samen met collega’s van o.a. Ruimtelijk Ordening en Gezondheid. Gezamenlijk wordt nagedacht over het ontwerpen en inrichten van de fysieke leefomgeving. In deze gemeenten worden ook burgers betrokken in het proces.

Hoe kom ik in het basisteam?

Een eerste stap is om als ambtenaar sport in het basisteam te komen. Uit de interviews met beleidsambtenaren kwam het advies om een coalitie te vormen met collega’s van het sociaal domein, gezondheid en de GGD. Tevens was het advies om aan te sluiten bij lopende programma’s, zoals Gezond In en JOGG en dan te focussen op buurten en wijken waar de gezondheids- en beweegachterstanden het grootst zijn. Het hebben van een wethouder die verantwoordelijk is voor zowel portefeuilles Ruimte als Gezondheid en/of Sport is een gunstige factor om aan tafel te komen. Een andere factor die van invloed lijkt, is de omvang van de gemeente, zo geeft een basisspeler aan: “twee weten meer dan één, en dat geldt ook voor de mogelijkheid inspanningen te leveren sport en bewegen een plek te geven binnen omgevingsvisies.”

Hoe kan ik te werk gaan in het basisteam?

Als je een plaats in het basisteam hebt veroverd dan kun je op diverse wijzen inbreng hebben in het proces. Hiervoor zijn de volgende hulpmiddelen beschikbaar:

• Om gezondheid op de agenda te krijgen is er een Stappenplan voor agendasetting gezondheid en Omgevingswet ontwikkeld door loketgezondleven.nl
• Om sport en ruimte met elkaar te verbinden heeft Vereniging Sport en Gemeenten met medewerking van Kenniscentrum Sport, GGD’en en gemeenten de Handreiking Sport, bewegen en de Omgevingswet uitgebracht.
• Om te starten met een beweegvriendelijke omgeving (BVO) heeft Kenniscentrum Sport & Bewegen een stappenplan beweegvriendelijke omgeving uitgebracht met daarbij behorende BVO-model en BVO-scan.

Nu is het tijd om de openbare ruimte beweegvriendelijk in te richten want de leefomgeving is van invloed op het beweeggedrag en de gezondheid van mensen. Mocht je nog onderbouwing nodig hebben om je wethouder(s) te overtuigen, dan kun je de argumenten voor een beweegvriendelijke omgeving gebruiken. Zorg dat de beweegvriendelijke omgeving in de omgevingsvisie en plannen een prominente plaats krijgen.

Hoe kunnen we die beweegvriendelijke omgeving in realiteit brengen?

Als de beweegvriendelijke omgeving een plaats heeft gekregen in de omgevingsvisie en omgevingsplannen, is het nog niet werkelijkheid. Omzetten van uitgangspunten naar ideeën vergt nog wel inzet. Leg geen normen en blauwdrukken op aan ontwerpers maar probeer ze te overtuigen om sport- en beweeginclusief te ontwerpen. Hulpmiddelen om over bewegen en gezondheid na te denken in je ruimtelijk ontwerp zijn:

• Ontwerpprincipes voor een beweegvriendelijke omgeving
• Prettige plekken
• De Amsterdamse beweeglogica en inspiratieboek de bewegende stad
• Gezond ontwerpwijzer

Meer lezen:

• De Omgevingswet is de volgende transitie voor gemeenten
• Dossier Omgevingswet VSG
• Whitepaper Speel, ren, fiets, skate, zwem, sup en bewandel… de route naar een beweegvriendelijke omgeving.
• Vind publicaties over de omgevingswet in de Kennisbank Sport en Bewegen.