Blauwe ruimte en de beweegvriendelijke omgeving

In dit eerste artikel beantwoorden we de vragen: wat is blauwe ruimte en wat is de link met de beweegvriendelijke omgeving? Waar liggen de kansen om zowel het water zelf als de nabije omgeving van water uitnodigend te maken, zodat inwoners er komen bewegen? Dit is interessant voor zowel professionals op gebied van sport, welzijn en gezondheid als voor collega’s van ruimtelijke ordening en recreatie & toerisme.

Waarom een afbakening van blauwe ruimte?

Groene ruimte is in veel gemeenten al een redelijk bekend begrip. Blauwe ruimte wordt soms gezien als onderdeel daarvan – en soms als iets aparts. Nederland heeft volop beleid gericht op water, waterbeheer, landbouw, duurzaamheid, natuurbeheer en toerisme. Het aspect van ‘de blauwe ruimte beweegvriendelijk maken’ is daarbij nog relatief onderbenut.

Waarom leek het ons nuttig om op een rij te zetten wat je kunt verstaan onder blauwe ruimte?

• Om met collega’s uit alle domeinen te werken vanuit dezelfde basiskennis over wat blauwe ruimte is én daarbinnen ook dezelfde taal te spreken.
• Om de beweegvriendelijke blauwe ruimte de plek te geven die het verdient binnen breder waterbeleid.
• Om met elkaar te verkennen welke waterrijke gebieden bij jullie lokaal interessant kunnen zijn voor meer bewegen. 
• Om in beeld te brengen welke stakeholders er zijn rond blauwe ruimte en wie je wanneer betrekt. Als je een lokaal riviertje beweegvriendelijk wilt maken, heb je immers wellicht met andere partners te maken dan wanneer jouw gemeente aan zee ligt.

Definitie van blauwe ruimte

Blauwe ruimte (in de context van een beweegvriendelijke omgeving) is meestal oppervlaktewater – denk aan vijvers, plassen, kanalen – dat openbaar toegankelijk is. Het gaat daarbij ook om de nabije omgeving van dat water – zoals stranden, oevers of uiterwaarden. Daar kun je immers ook wandelen, hardlopen, fietsen, een balletje slaan, of andere beweegfaciliteiten aanbieden.

‘Water’ is door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en in de Waterwet met eigen definities afgebakend. Maar waar het uiteindelijk om gaat, is dat jij met jouw partners verkent welke waterrijke gebieden er in jouw gemeente zijn. En welke een kans bieden om inwoners (meer) te laten sporten en bewegen. Zodat je deze functie van blauwe ruimte kunt opnemen in breder waterbeleid – of in beleid voor een beweegvriendelijke omgeving.

Het CBS maakt onderscheid tussen buitenwater en binnenwater^[1]. 

• Denk bij buitenwater aan bijvoorbeeld de Waddenzee, Oosterschelde en de Noordzee. 
• Met binnenwater bedoelt het CBS de grote meren zoals het IJsselmeer, rivieren zoals de Rijn en de kleinere recreatieve binnenwateren. Bij dat laatste kun je denken aan roeibanen, strandbaden, waterskibanen, spartelvijvers en recreatieplassen^[2]. 

De Waterwet deelt water anders in, namelijk in oppervlaktewater, grondwater, bergingsgebieden en noodoverloopgebieden^[3].

Concurrentie tussen de functies van water

Wil je de kansen benutten die de blauwe ruimte biedt voor sport en bewegen, zorg dan dat je verschillende partijen daarbij betrekt. Het is goed je te realiseren dat water in jouw gemeente vele functies heeft. Het Rijk en de provincies leggen de verschillende gebruiksfuncties van water vast in hun waterplannen. Denk aan gebruiksfuncties zoals Natura 2000-gebied, drinkwaterbeschermingszone, viswater, zwemwater en scheepvaart^[4].

Als je blauwe ruimte onderdeel wilt laten zijn van een beweegvriendelijke omgeving, spelen dus verschillende partijen en beleidsterreinen een rol. Met elk hun eigen belangen en wensen. Zowel het Rijk, als provincies, waterschappen en gemeenten. En niet alleen collega’s van sport en welzijn, maar ook van bijvoorbeeld ruimtelijke ordening, recreatie & toerisme, klimaatadaptatie of duurzaamheid. En niet te vergeten planologen, landschapsontwerpers of Rijkswaterstaat. Wil je jouw blauwe ruimte beweegvriendelijk inrichten? Zorg dan dat je de juiste partijen betrekt en houd daarbij rekening met ieders belangen.

Blauwe ruimte als beweegvriendelijke ruimte

Kenniscentrum Sport & Bewegen wil vooral benadrukken dat blauwe ruimte – net als groene ruimte – een belangrijk onderdeel is van de beweegvriendelijke omgeving. En die verdient (meer) aandacht in breder waterbeleid en beleid voor een beweegvriendelijke omgeving. Dus enerzijds: als het gaat om het benutten en inrichten van water en de directe omgeving van water, geef sport en bewegen dan een plek in die discussie. En anderzijds: als het gaat om het beweegvriendelijk maken van de openbare ruimte – vergeet de blauwe ruimte dan niet.

We weten immers dat een beweegvriendelijke omgeving inwoners faciliteert en stimuleert om te bewegen, spelen en sporten. En dat past dan weer heel goed in het gezondheidsbeleid. Een beweegvriendelijke omgeving is méér dan het neerzetten van  sportaccommodaties zoals een zwembad. Het gaat erom dat je de openbare ruimte – dus ook meertjes, plassen, grachten en beken – zelf ook beweegvriendelijk inricht. Dat je zoveel mogelijk mensen uitnodigt om te gaan bewegen of sporten in de buitenruimte. 

Denk daarbij aan het faciliteren van activiteiten op openbare plekken, zoals zwemmen, suppen, kanoën of snorkelen. Maar ook aan activiteiten op semi-openbare of op commerciële locaties, zoals waterskibanen, waterparken, roeibanen en natuurijsbanen.

Speciale opmerking over duurzaamheid

Blauwe ruimte is niet alleen interessant om in te zetten voor meer bewegen voor jouw inwoners. Water heeft óók een duidelijke link met duurzaamheidsbeleid en de klimaatdoelen. Waar het in het kort op neerkomt, is dat klimaatverandering leidt tot bijvoorbeeld meer hittegolven, droge periodes en extreme neerslag. Aan de andere kant zorgt water voor verkoeling en zijn waterlichamen belangrijk om water op te vangen en af te voeren^[5].

Het mes kan dus aan twee kanten snijden. Meer water(opvang)gebieden vangen voor een deel de negatieve klimaateffecten op. En tegelijk kun je die watergebieden zo inzetten en inrichten dat inwoners er kunnen bewegen en recreëren. Denk aan een waterplein, wadi, natuurspeeltuin, (groen)blauw schoolplein of klimaatbestendig sportpark. Waarbij goede onderlinge verbinding ook belangrijk is. Goed voor het klimaat én goed voor de gezondheid. Betrek jouw collega’s van duurzaamheid daar ook eens bij.

Hoe nu aan de slag?

Nederland bestaat voor bijna een vijfde uit water^[6]. Als Nederland geen duinen en dijken had, zou 60% van ons land regelmatig onder water staan^[7]. Water en ruimtelijke ordening zijn dus onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ook zijn Nederlanders fanatiek watersporters en bieden watergebieden kansen voor een combinatie van sport en klimaatmaatregelen.   

Veel gemeenten hebben al beleid voor hun groene ruimtes. Benieuwd hoe je onderbouwd beleid voor een beweegvriendelijke omgeving kunt opstellen? Bekijk dan eens ons Stappenplan beweegvriendelijke omgeving. Deze e-learning begeleidt je in 9 stappen door het gehele proces voor het maken van beleid voor een beweegvriendelijke omgeving. Met uitlegvideo’s, beschrijvingen, concrete tips en handreikingen.

En wil je watersportplekken, waterspeelplekken, zwemwater, een fijnmazig waternetwerk of een groen-blauwe structuur ontwerpen die uitnodigen tot bewegen? Gebruik dan ons e-book Bouwstenen van de beweegvriendelijke omgeving. Hierin vind je bouwstenen en ontwerpprincipes voor een fysieke omgeving die mensen verleidt om meer te fietsen, lopen, spelen en sporten. Het e-book geeft je ook inzicht in hoe je hiermee aan de slag kunt gaan met de Omgevingswet.