Dit trainen van het brein om tot optimale sportprestaties en een verbeterd welzijn te komen is waar sportpsychologie zich mee bezig houdt. Denk daarbij ook aan vaardigheden als omgaan met druk, spanning en tegenslag, het verbeteren van kijkgedrag, communicatie, concentratie en het nemen van beslissingen. Dit kan plaatsvinden in team- en individuele sessies zowel op als naast het veld.
Verbeterd welzijn en prestaties
Sportpsychologen streven naar een verbeterd welzijn en prestaties van sporters, teams en coaches door middel van (sport)psychologische interventies. Het trainen van psychologische vaardigheden doe je standaard, net als het trainen van techniek en tactiek. Het kan allemaal geïntegreerd worden in de bestaande trainingen. Ook wanneer een sporter minder motivatie of focus heeft kan een sportpsycholoog van pas komen en samen naar oplossingen worden gekeken.
Wanneer naar een sportpsycholoog?
Voor het leveren van prestaties heb je niet alleen voldoende spierkracht en uithoudingsvermogen nodig, maar dien je ook in staat te zijn om bijvoorbeeld snel te kunnen beslissen, de hele wedstrijd geconcentreerd te blijven, zelfbewust te zijn, om te kunnen gaan met druk en te kunnen reflecteren. Om die reden heeft iedereen baat bij sportpsychologie.
‘When awareness has changed, thinking had changed.
When thinking has changed, behaviour has changed.
When behaviour has changed, action has changed.
When action has changed, result has changed’
Specifieke reden
Echter veel sporters en coaches komen wél met een bepaalde reden bij een sportpsycholoog aankloppen. De meest gehoorde reden is: ‘Tijdens de training presteer ik goed, maar tijdens de wedstrijden komt het er niet uit’. Sporters zijn dan wel in staat om de vereiste acties en handelingen te verrichten in de training, maar door bijvoorbeeld zelfopgelegde druk of druk van buitenaf worden de prestaties tijdens de wedstrijd minder.
Factoren die medebepalend zijn in prestaties zijn:
- Doelen stellen,
- Perfectionisme,
- Zelfvertrouwen,
- Leiderschap,
- Motivatie,
- Wedstrijdspanning,
- Focus,
- Zelfregulatie.
Vragenlijsten
Deze factoren kunnen gemeten worden met behulp van vragenlijsten zoals het ‘Brain Performance Profile’ van WOUW Performance Coaching. Vragenlijsten als deze geven een indicatie van deze factoren, die goed kunnen dienen als uitgangspositie bijvoorbeeld aan het begin van het seizoen. Ze kunnen een aanleiding zijn voor een (coach)gesprek om te kijken waar je kwaliteiten liggen, waar er nog ruimte is om te groeien en bespreekbaar te maken hoe je dit wilt gaan doen.
Op basis van vragenlijsten en een intakegesprek kan er een plan van aanpak met de sporter gemaakt worden. Observaties en het gebruik van vragenlijsten zijn optionele onderdelen van de sportpsychologische begeleiding.
Eigen stijl en benadering
Er is geen standaard werkwijze van een sportpsycholoog, elke situatie en sporter/coach vraagt om een andere benadering en elke sportpsycholoog heeft zijn eigen stijl, voorkeuren en achtergrond. De toegevoegde waarde van een sportpsycholoog is lastig om met cijfers hard te maken, maar wel staat vast dat je je bewust moet zijn van een aantal zaken om optimaal te presteren. Een sportpsycholoog kan daarbij helpen. Daarnaast is topsport voornamelijk presteren onder druk. Een sportpsycholoog kan de sporter leren om beter met de druk om te gaan.
Toepassingsgebieden
Naast één-op-één-begeleiding van sporters kan een sportpsycholoog ook de rol van teamontwikkelaar of coach voor de coach aannemen. Je kunt een fantastische speler zijn met een briljante techniek, maar als je niet samenwerkt met je teamgenoten, wordt het erg lastig om te winnen.
‘A champion team beats a team of champions’
Onderlinge communicatie
Om je medespelers voorspelbaarder te maken op het veld, zal de onderlinge communicatie (verbaal en non-verbaal) tussen spelers verbeterd moeten worden. Het is dan handig om te weten wat de onderliggende principes van communicatie zijn en hoe je deze kunt beïnvloeden en trainen. Daarnaast spelen ook de verschillende persoonlijkheden van de sporters in het team en staf een rol. Deze persoonlijkheden kunnen ook in kaart gebracht worden met behulp van vragenlijsten zoals de MBTI, Action Type, DISC, enz. Op deze manier krijgen sporters inzicht en begrip voor elkaar, wat de prestatie indirect bevordert.
Coach voor de coach
Als coach voor de coach kan de sportpsycholoog ook samen met de coach kijken hoe hij zijn spelers het beste kan aansturen. Dit begint vaak weer met bewustwording van zijn eigen voorkeuren en die van zijn teamleden op het gebied van denkwijze, communicatie en gedrag. Op die manier kan de coach zijn werkzaamheden op de groep beter afstemmen. Een coach begeleidt niet alleen zijn sporters, maar stuurt bijvoorbeeld ook het begeleidingsteam aan, overlegt met het bestuur, staat de pers te woord en heeft soms ook te maken met ouders van sporters. Hij is dus ook een soort manager.
Communicatie
Een sportpsycholoog ondersteunt coaches hierbij door middel van praktische oefeningen op het veld, individuele gesprekken en workshops. De onderwerpen die hierin terugkomen zijn belangrijk bij het coachen. Denk aan het structureren van teamprocessen en samenwerking, het geven van individuele aandacht aan spelers, het stimuleren van spelers, het omgaan met druk als coach en communicatie.
Met communicatie staat of valt alles. Je kunt nog zo veel verstand hebben van je sport, maar als je het niet kunt overbrengen op je spelers en staf, komt niemand verder. Belangrijk is daarom om je bewust te worden van je manier van communiceren. Als je weet hoe je zelf communiceert, kun je je communicatie ook aanpassen als de situatie daarom vraagt.
Onderdeel van opleidingen
Sportpsychologen kunnen ook waardevol zijn voor sportbonden en sportverenigingen. Veel sportbonden besteden tegenwoordig ook veel aandacht aan de psychologische kant van presteren. Sportpsychologen kunnen sportbonden ondersteunen in het verwerken van sportpsychologie in de opleidingen en trainingen, zowel voor coaches als sporters. Evenals bij sportbonden kunnen bij sportverenigingen sportpsychologen een waardevolle bijdrage leveren aan het implementeren van psychologische training en het voorlichten van sporters, coaches, ouders en betrokkenen.
Wat is er de laatste jaren veranderd?
Je ziet dat sportpsychologen steeds vaker een vast onderdeel vormen van de staf. Voorheen werden ze vaak gezien als een pleister op de wonden: pas wanneer er ‘in het koppie’ iets niet goed zat bij een sporter, werd er doorverwezen naar de sportpsycholoog. Nu is dat structureler geïncorporeerd in de Nederlandse sportwereld en worden er onder meer doorlopende ‘hoofd’ leerlijnen ontwikkeld op sportcentra.
Ook op topsportcentra als Papendal zie je steeds vaker sportpsychologen en life skills coaches (coaches die gespecialiseerd zijn in het stimuleren van persoonlijke ontwikkeling) rondlopen. Maar het wel of niet gebruiken van een sportpsycholoog hangt ook af van de hoofdcoaches. Zo betrekt Robin van Galen al lange tijd sportpsychologen bij zijn waterpoloteams. Ook hockeycoaches als Marc Lammers en Max Caldas gebruiken sportpsychologen, beide op hun eigen manier. Lammers heeft met verschillende mensen gewerkt. Caldas werkte bijvoorbeeld met mensen uit het leger.
Focus verschuift
Naast veranderingen in de sportomgeving zijn er ook veranderingen binnen de sportpsychologie. Zo is er sinds 10 jaar een postgraduate opleiding tot praktijk psycholoog aan de VU, in samenwerking met de Vereniging Sport Psychologie Nederland (VSPN). Daarnaast is er een groeiende aandacht voor Acceptance Commitment Therapy (ACT) binnen de sportpsychologie in Nederland. De focus verschuift steeds meer van, het niet mogen hebben van negatieve gedachten en spanning naar, het presteren ondanks negatieve gedachten en spanning.
Meer informatie?
- Bezoek de website van WOUW Performance Coaching
- Of vind publicaties over sportpsychologie in de Kennisbank Sport en Bewegen
