Sporten en leven met COPD

Bijna 600.000 Nederlanders hebben COPD (chronische obstructieve longziekte)^[1]. COPD is de verzamelnaam voor chronische bronchitis en longemfyseem. Het is een ziekte waarbij de longen steeds verder achteruit gaan. Het belangrijkste gevolg is kortademigheid, maar ook slijm ophoesten, vaak moe zijn en weinig spierkracht hebben zijn veelvoorkomende klachten van mensen met COPD. COPD is niet te genezen. Bij revalidatieprogramma’s leren patiënten om te gaan met hun ziekte. Deze programma’s omvatten lichamelijke oefening, psychologische ondersteuning en lotgenotencontact. Dit kan de neerwaartse spiraal van steeds minder lucht, minder spierkracht, angst en sociale isolatie doorbreken^[2].

Sporten verbetert de kwaliteit van leven

Mensen met COPD zijn minder lichamelijk actief dan gezonde leeftijdsgenoten. Dit geldt zowel voor de frequentie en de duur als de intensiteit van de activiteiten^[3]. Er is veel onderzoek gedaan naar trainingsprogramma’s om te sporten en bewegen voor mensen met COPD^[4]. Daaruit blijkt dat lichamelijke activiteit een positief effect heeft bij COPD, ook al beperkt de kortademigheid de intensiteit van de inspanning. Veel deelnemers hebben minder last van kortademigheid en vermoeidheid als ze gaan trainen. Ook hun emotioneel functioneren verbetert en patiënten hebben het gevoel meer controle te hebben over hun ziekte. Bovendien verbetert de conditie van de deelnemers. Dit geldt zowel voor de maximale inspanningscapaciteit (vaak gemeten met een fietstest) en de functionele capaciteit (die bepaald wordt door te kijken hoe ver deelnemers in zes minuten kunnen lopen).

Tot slot zorgen de programma’s voor een daling in ziekenhuisopnames en daarmee voor een kostenbesparing. De resultaten van programma’s waarbij mensen begeleid worden vanuit het ziekenhuis waren beter dan bij begeleiding vanuit een niet-klinische setting^[2].

Duur- en krachttraining

Veel onderzochte programma’s bestaan uit duurtraining, waarbij de patiënten op flink tempo gaan wandelen en fietsen. Intervaltraining biedt een alternatief voor duurtraining voor patiënten die vanwege kortademigheid of vermoeidheid niet in staat zijn duurtraining vol te houden^[5]. Behalve duurtraining blijkt ook krachttraining een positieve invloed te hebben op COPD. De effecten op de kwaliteit van leven, loopafstand en inspanningscapaciteit zijn nagenoeg hetzelfde. Vooral voor mensen die tijdens duurtraining veel last hebben van kortademigheid, kan krachttraining een goed alternatief zijn. Ook heeft krachttraining als extra voordeel dat het de spiersterkte verbetert. Idealiter omvat de training daarom zowel kracht- als duurtraining. Tot slot zijn er aanwijzingen dat het beoefenen van yoga of Tai Chi mensen met COPD kan helpen door de specifieke focus op de ademhaling en ontspanning, maar hier moet nog meer onderzoek naar gedaan worden^[5].

Betere doorbloeding en sterkere spieren

Hoe komt het dat lichamelijke activiteit zulke positieve effecten heeft? De longfunctie van patiënten met COPD verbetert namelijk niet. De verklaring ligt in het effect op de spieren en het hart. Mensen met COPD hebben vaak te maken met een sterkere afbraak van spieren. De massa van de grote beenspieren bij oudere mannen met COPD kan tot wel 50 procent lager zijn dan bij inactieve leeftijdsgenoten. En in geval van roken – vaak (mede-) veroorzaker van COPD – is ook de opbouw van eiwitten en spieren minder. Lichamelijke training verbetert de doorbloeding en versterkt de spieren. Daardoor wordt de zuurstof die de longen opnemen beter rondgepompt en verbetert het uithoudingsvermogen^[2].

Trainingsadvies op maat

Iedereen met COPD, maar zeker degenen met COPD in een gevorderd stadium, is gebaat bij lichamelijke oefening. Zowel duur- als krachttraining zijn goed, een combinatie werkt het best. Het is belangrijk dat de training in het begin wordt begeleid en op maat gemaakt, waarbij rekening wordt gehouden met individuele wensen, mogelijkheden, doelen en met eventuele andere ziekten van een patiënt. 

Voor duurtraining wordt aangeraden om dit drie tot vier keer per week te doen. Daarbij kan bijvoorbeeld worden gestart met sessies van 10-15 minuten die langzaam worden uitgebouwd naar 30-40 minuten. Voor krachttraining wordt aangeraden om dit twee tot drie keer per week te doen. Het liefst worden hierbij de grote spiergroepen in armen en benen getraind in meerdere sets van 6 tot 12 herhalingen. Ook hier geldt dat het gewicht langzaam opgebouwd moet worden^[6].Tot slot wordt zuurstoftherapie bij het trainen aangeraden bij mensen waarbij het bloed minder dan 90 procent van de maximale hoeveelheid zuurstof opneemt, of bij mensen die al in rust adem tekort komen. Zuurstoftherapie kan ook helpen bij kortademigheid aan het eind van de training^[2].

Meer lezen?

• Er zijn gespecialiseerde fitnesscentra, NLActief-preventiecentra, waar werknemers in dienst zijn die geschoold zijn in het omgaan met mensen met verschillende chronische aandoeningen.
• Informatie bij het Longfonds:
  • De website Bewegen met COPD van het Longfonds met tips
  • Gratis aan te vragen boekje: beweegtips bij longziekten van het Longfonds
  • Ondersteuning van andere patiënten, ook over andere zaken dan bewegen

• Een buurtsportcoach kan helpen passend sport- en beweegaanbod te vinden. 
• Doorverwijzen naar een erkende interventie, bijvoorbeeld de gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) als er ook sprake is van overgewicht of obesitas.
  • Een GLI is een aanpak naar een gezonde leefstijl die zich richt op een combinatie van gezonder eten, meer bewegen en gedragsverandering. De GLI wordt vergoed vanuit de basisverzekering.