Schoolzones: veilig en fit?

Binnen het onderzoek Schoolzones, veilig en fit werd bij vijf basisscholen een schoolzone aangelegd. Deze scholen zijn vergeleken met scholen waar géén fysieke veranderingen in de schoolomgeving werden doorgevoerd. Er werd geen effect gevonden van een veilige schoolomgeving op de lichamelijke activiteit van kinderen. Wel bleek dat kinderen op hun route naar school de drukke wegen met veel autoverkeer vermijden.

Hoe actief zijn kinderen rondom de school?

Het gebrek aan effect van de aangelegde schoolzones kan deels worden verklaard door het hoge percentage kinderen dat al aan het begin van de interventie lopend en fietsend naar school ging. Meer dan 80 procent van alle gemeten trips waren actief. Uit het onderzoek bleek verder geen significant effect van de aanleg van schoolzones op de hoeveelheid tijd die kinderen actief zijn in de schoolomgeving. Gemiddeld waren de kinderen per dag ongeveer 18 minuten lichamelijk actief in en om de school. Dat is bijna een derde van de benodigde 60 minuten volgens de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen voor kinderen. Kinderen zijn vooral tijdens de schoolpauzes actief op het schoolplein.

“Lopend en fietsend naar school is een onderschat domein als het gaat om bijdrage aan de lichamelijke activiteit van kinderen.”

Dirk Dessing, onderzoeker TNO

Dat de schoolzone er in dit onderzoek niet voor zorgt dat kinderen meer bewegen, betekent niet dat gemeenten in Nederland moeten stoppen met de aanleg van schoolzones. De verkeersveiligheid rondom de scholen met een schoolzone was namelijk wel verbeterd.

Onderzoek Schoolzone

Het project Schoolzones onderzocht in de periode van 2013 tot en met 2016 of het aanleggen van een schoolzone aanzet tot meer spelen en bewegen van kinderen in de basisschoolleeftijd. Er zijn metingen gedaan op 11 basisscholen in Nederland onder 400 leerlingen tussen de 9 en 11 jaar oud. Gebruikte onderzoeksmiddelen waren vragenlijsten, observaties, interviews en versnellingsmeters en GPS. Het onderzoek vond plaats in stedelijk gebied, in de gemeenten Den Haag, Edam/Volendam, Haarlemmermeer, Hilversum en Zaandam. Het onderzoek werd gefinancierd door ZonMw, met medewerking van verschillende organisaties: VUmc, de Haagse Hogeschool, Kenniscentrum Sport, GGD Amsterdam, Royal HaskoningDHV en Jantje Beton, onder leiding van Frank Pierik (TNO).

Uniform ontwerp schoolzones

Een schoolzone draagt dus wel degelijk bij aan verkeersveiligheid rondom de school. Dat en de tevredenheid van de meeste ouders en deelnemende kinderen met de schoolzone is voor gemeenten en scholen voldoende reden om meer schoolzones aan te leggen of de schoolomgeving veiliger en fitter te maken. Een uniform ontwerp van de schoolzone binnen de gemeente bleek cruciaal voor een succesvolle schoolzone. Dit zorgt voor herkenbaarheid bij verkeersgebruikers. Informatie over hoe je schoolzones realiseert, daar hebben gemeenten en scholen behoefte aan.

Stappenplan Schoolzone

Kenniscentrum Sport, TNO en Royal HaskoningDHV hebben het stappenplan Schoolzone, veilig en fit naar school ontwikkeld. Ambtenaren verkeer, gezondheid en sport worden uitgedaagd om samen te werken en vanuit de gemeente scholen te bedienen die veiliger en fitter willen worden. Dessing: “De aanleg van schoolzones wordt bij de gemeentes vooral aangestuurd vanuit verkeersambtenaren, het is wenselijk om daar in de toekomst ook ambtenaren op het gebied van gezondheidsbevordering bij te betrekken.” Daarnaast: iedereen vindt het wiel weer zelf uit voor de gemeente, terwijl er plannen elders klaar liggen. Maak gebruik van voorbeelden uit andere gemeenten en pas het aan jouw situatie aan.” Want zoals een projectleider in Haarlemmermeer terecht opmerkt: “Een schoolzone blijft maatwerk!”

Wie neemt het voortouw?

Ook de directie, leerkrachten of (verkeers)ouders van school kunnen het voortouw nemen voor de realisatie van een schoolzone. Uit het onderzoek blijkt dat het niet uitmaakt wie het project trekt, als het maar op een structurele manier gebeurt met veel energie en evaluatiemomenten. Het goed inbedden van het initiatief in beleid vergt extra aandacht en doorzettingsvermogen van ambtenaren. In de schoolomgeving is het belangrijk dat er niet alleen aandacht is voor de fysieke (verkeers-)aanpassingen, denk aan de verkeersdrempel of letters op de weg, maar dat er ook voorlichting en stimulering van de gedragsverandering wordt gegeven. Er zijn leuke voorbeelden van hoe gemeenten dat aanpakken. De gemeente Hilversum trapte het project bijvoorbeeld af met een fietsbellenconcert. Deze en nog andere voorbeelden en tips vind je in het stappenplan.

Worstelen met regelgeving

Dessing: “Er is veel winst te behalen door uniforme regelgeving: wat betekent het om in een schoolzone te zijn? Nu is bijvoorbeeld een Kiss and ride zone niet wettelijk vastgelegd. Gemeenten zetten dan soms een Laad en los-teken neer, want daar kan wel op gehandhaafd worden. Er is wettelijk ook geen standaard snelheid vastgelegd binnen een schoolzone. De gemeente gaat ervan uit dat mensen minder hard gaan rijden. In sommige andere landen krijg je een hogere boete als je te hard rijdt in een schoolzone.”

Aan de slag, maar bedenk wel…

Bij de aanleg van schoolzones moeten gemeenten er rekening mee houden dat de nadruk nu vooral ligt bij de fysieke aanpassingen in de schoolomgeving, die worden uitgevoerd op projectbasis. Terwijl voor aanpassingen in gedrag van ouders en kinderen ook andere (cyclische) processen in gang gezet moeten worden. Verbeterde samenwerking met andere afdelingen van de gemeente (onder andere onderwijs en gezondheid) en duidelijke afspraken over een terugkerende (bijvoorbeeld jaarlijkse) evaluatie met scholen zijn daarbij essentieel.

Het stappenplan Schoolzone kan daarbij helpen. Zorg voor uniformiteit en herkenbaarheid van schoolzones binnen de gemeente. Communiceer vanuit de gemeente goed met de scholen en buurtbewoners en betrek ze in de plannen. Op school geldt dat er voldoende draagvlak moet zijn bij de schooldirectie en ouders om van de schoolzone een succes te maken. Kinderen kunnen goed betrokken worden bij het motiveren van hun ouders om (zelfstandig) lopend en fietsend naar school te komen.

Lees meer

• In het proefschrift Active living: the role of the primary school environment on children’s physical activity and sedentary behavior beschrijft Dave Van Kann de invloed van de schoolomgeving op de hoeveelheid beweging van kinderen en doet hij aanbevelingen hoe aanpassingen in de schoolomgeving (schoolpleinen) kunnen bijdragen aan meer fysieke activiteit en minder sedentair gedrag van basisschoolleerlingen.
• Op de website van ZonMW is meer te lezen over onderzoek naar de samenhang tussen verkeersveiligheid en het bewegen van kinderen. De centrale vraag in dit onderzoek is of verbetering van de verkeersveiligheid leidt tot meer sportief bewegen.
• Vind publicaties over actief transport en kinderen in de Kennisbank Sport en Bewegen.
• Zo kun je kinderen stimuleren om te fietsen of lopen naar school.

Voor meer informatie over het stappenplan kun je contact opnemen met Jeroen Hoyng, specialist bij Kenniscentrum Sport & Bewegen.