Zowel artsen als patiënten in een ziekenhuis hebben maar één doel: van medische klachten afkomen. Een ingreep of pil is vaak de snelle weg. Een leefstijlaanpassing om gezond te worden, kost meer moeite. Toch groeit ook in de ziekenhuiswereld het besef dat ze iets moeten doen met het positieve effect van bewegen op het voorkomen en het verloop van ziekte.
Onderzoeker Joske Nauta was als postdoc betrokken bij het PIE=M project (zie kader). Doel van dat project was artsen in het ziekenhuis zo ver krijgen, dat ze patiënten vaker ‘bewegen’ voorschrijven.
Onderzoekproject PIE=M
PIE=M is een onderzoeksproject uitgevoerd door het UMC Groningen (trekker) en het Amsterdam UMC. PIE=M staat voor: Physicians Implement Exercise = Medicine. Dit door ZonMW gesubsidieerd project, resulteerde in een stappenplan om het voorschrijven van Bewegen als Medicijn toe te passen in de ziekenhuispraktijk.
Patiëntrelatie niet beschadigen
Wat houdt artsen eigenlijk tegen om bewegen te bespreken? Joske: “Precies die vraag hebben wij gesteld aan onze deelnemende artsen van de afdelingen revalidatie, orthopedie en oncologie. Veel van hen denken dat bewegen al voldoende op andere plekken wordt besproken. Anderen twijfelen aan de motivatie bij hun patiënten om te bewegen. Soms zijn ze bang dat patiënten in de verdediging gaan en willen ze de relatie niet beschadigen.”
Meeliften op het ‘witte-jassen-effect’
“Waar het op neer komt, is dat artsen niet altijd goed weten hoe ze het gesprek over leefstijl aan moeten gaan”, vat Joske samen. “Niet gek, want daar worden ze ook niet op getraind. En de consulten zijn al kort, dus iets extra’s doen vraagt kostbare tijd.” Terwijl artsen wel degelijk het ‘witte-jassen-effect’ hebben, legt ze uit. “Wat zij een patiënt voorschrijven, heeft impact en komt echt binnen bij mensen. Op dat effect proberen we mee te liften met de gesprekken over een actieve leefstijl.”
Screening van beweegpatroon
Om het de artsen makkelijk te maken, zetten de onderzoekers in op drie dingen: screening, beweegadvies op maat en leefstijlcoaching. De screening gebeurt nog voordat de patiënt in de behandelkamer komt. Zij krijgen een vragenlijst over hun beweegpatroon, hun bmi en hun motivatie.
De antwoorden worden ingeladen in het elektronisch patiënten dossier. Artsen krijgen die antwoorden op hun scherm tijdens het consult. Dat geeft meteen haakjes voor een gesprek, bijvoorbeeld over waarom iemands motivatie laag is.
Beweegadvies op maat
Aanvullend aan de antwoorden in het elektronisch patiënten dossier, krijgen artsen ook een beweegadvies op maat voor hun patiënt op het scherm. Ook dat kunnen ze met de patiënt bespreken en uitprinten en meegeven. Joske geeft twee voorbeelden van beweegadvies op maat: “U hebt een bmi boven de 30. Ik adviseer u een GLI-traject [leefstijltraject] te doen, vraag een verwijzing aan uw huisarts.” Of: “U hebt artrose in uw knie, maar kunt gerust veilig blijven bewegen. Vraag een beweegmakelaar in uw buurt waar u revalidatievriendelijk kunt sporten.” De adviezen zijn simpel en praktisch. “Het feit dat een arts dit in de spreekkamer benoemt, is al winst!”
Leefstijlcoaching op de afdeling
In UMC Groningen was regelmatig een leefstijlcoach aanwezig op de afdeling. Daar kan de specialist direct naartoe doorverwijzen en de patiënt kan er meteen terecht. Die leefstijlcoach bespreekt iemands belemmeringen en mogelijkheden op het gebied van bewegen. En de coach kijkt ook meteen mee naar het lokale beweegaanbod in iemands woonplaats.
“We hebben geprobeerd te werken in ‘blokjes’, waarbij we de consulten van de specialist en de leefstijlcoach clusterden op een dagdeel”, vertelt Joske. “Dat werkt het beste, al lukt dat niet altijd door de dynamiek in een ziekenhuis. Ook moeten de artsen en de leefstijlcoach onderling vertrouwen opbouwen. In UMC Groningen deed een fysiotherapeut uit het team de leefstijlcoaching op de afdeling orthopedie. Dat is een zorgprofessional die alle artsen al kenden en vertrouwden.”
Stappenplan Bewegen als Medicijn
Het stappenplan legt in zeven stappen uit hoe je Bewegen als Medicijn uitvoert in je eigen ziekenhuis. Met stappen als: het samenstellen van je projectgroep, het overtuigen van partners en het concretiseren van rollen en werkprocessen. Bij elke stap zitten tips, voorbeeld downloads en tools zoals een werkproces, patiëntreis, verwijsopties, beweegadvies, training, enzovoorts.
Leefstijlcoaching als extra service
Hoewel het effect van beweegadvies op de patiënten niet de focus was van dit onderzoek, ervoeren patiënten de leefstijlcoaching wel als extra service, vertelt Joske. “En wat voor onze artsen de drempel nog verlaagde, is dat ze een patiënt niet meteen hoeven te stimuleren om intensief te gaan sporten. Simpelweg meer bewegen is al winst.”
Hiermee komt het project ook een in een volgende fase. Special Heroes Nederland neemt het over en gaat – dankzij een kleine subsidie – twee pilots doen met Bewegen als Medicijn in ziekenhuizen (in Ede en in Drachten). De pilots zijn bedoeld om te ervaren of het ontwikkelde stappenplan ook werkt in andere niet-academische ziekenhuizen.
Leefstijl breder bespreken
Het project krijgt ook een ander vervolg. Joske: “Veel artsen willen leefstijl breder bespreekbaar maken in het ziekenhuis. Dus naast bewegen ook thema’s als voeding, alcohol, roken, overgewicht, stress, enzovoorts. Amsterdam UMC is trekker van het project LOFIT. Daarbij werken ze aan een systeem waarin goed getrainde leefstijlmakelaars worden ingezet om met patiënten aan een gezondere leefstijl te werken.
Tips voor andere ziekenhuizen
Joske en haar mede-onderzoekers hopen dat hun initiatief navolging krijgt in Nederland en heeft nog wel een tip. “Luister vooral goed naar wat jouw artsen willen en nodig hebben. Het moet geen extra moeite kosten en je moet de aanpak aanpassen aan de lokale situatie. Kijk lokaal wie de leefstijlcoaching kan aanbieden en wat voor jouw ziekenhuis het beste moment in de week is. Elk ziekenhuis is anders.”
Meer bewegen in het ziekenhuis
Inzetten van bewegen leeft breder in de ziekenhuiszorg. Het Radboud UMC gaat bijna iedere patiënt die een operatie staat te wachten, vooraf helpen met fysieke training, verbetering van voeding, mentale begeleiding en het stoppen met roken en alcohol. Dit Fit4Surgery project moet zorgen voor minder complicaties en een korter verblijf in het ziekenhuis.
Het programma Revalidatie, Sport en Bewegen legt de verbinding tussen de revalidatiesector en de sport- en beweegsector. Het doel van dit programma is om (ex-)revalidanten te stimuleren tot een actieve leefstijl. Het Beweeg- en Sportloket in de revalidatie-instelling speelt hierbij een belangrijke rol.
