Er gaat niets boven Groningen als het aankomt op actief transport. Groningen is een compacte stad, waarbij de meeste voorzieningen op loop- of fietsafstand zijn. Al sinds decennia krijgen voetgangers en fietsers er volop de ruimte. Al in 1977 was er het verkeerscirculatieplan om autoverkeer uit het centrum te weren. Er kwamen ook parkeergarages aan de rand van het centrum, vrijliggende fiets- en wandelpaden en een stalling voor 10.000 fietsen bij het centraal station. Deze initiatieven creëerden een gunstige basis om op verder te bouwen. Niet voor niets scoort Groningen hoog in onderzoeken naar het bewegen van haar inwoners: 71,5% van de Groningers voldoet aan Nederlandse Norm Gezond Bewegen. Dat is 12% boven het landelijk gemiddelde. Ook in actief transport zijn ze één van de Nederlandse koplopers: 48,7% van de verplaatsingen met een afstand van 7,5 km of minder gebeurt in Groningen per fiets, het hoogste percentage van de grotere steden.
De hele serie over Groningen
Dit artikel is onderdeel van een reeks over Healthy Ageing: de strategische visie van de gemeente Groningen op een gezonde leefstijl voor haar inwoners, waarin de fysieke ruimte wordt benut voor meer bewegen en sporten.
Stad met uitdagingen
Tegelijkertijd valt er in de stad Groningen nog veel te winnen. De levensverwachting van Groningers is lager dan het landelijke gemiddelde. Ook kampt Groningen met grote gezondheidsverschillen tussen groepen inwoners en tussen wijken. De relatief ongezonde leefstijl in Noord-Nederland zorgt voor een verhoogde kans op ziektes en resulteert in een lagere levensverwachting. Dit heeft geleid tot de ambitie “Noord Nederland als Blue Zone”. Naast allerlei preventieve gezondheidsmaatregelen wil Groningen door middel van de inrichting van de stedelijke omgeving, zoals infrastructuur en openbare ruimte, een belangrijke bijdrage leveren aan de verbetering van de gezondheid van haar inwoners. De gemeente ontwikkelde een strategische visie, waar sport- en beweegbeleid integraal onderdeel van uitmaken.
Lokale én internationale samenwerking
Samenwerking met lokale en regionale partners is een belangrijke voorwaarde om van visie naar werkelijkheid te komen. Om het aantal gezonde levensjaren van de inwoners van stad en regio te vergroten, werken de stad Groningen, kennisinstellingen en het Healthy Ageing Network Northern Netherlands (HANNN) samen met vele partners zoals het bedrijfsleven en bewonersgroepen. Net zo belangrijk is het betrekken van diverse disciplines bij de ambities van de stad. Architecten, stedenbouwers, landschapsarchitecten, gezondheidswetenschappers, bestuurders, beleidsmakers, demografen en vertegenwoordigers van de sport- en beweegsector leveren ieder vanuit hun eigen vakgebied relevante bouwstenen.
Het EU-voorzitterschap van Nederland gaf momentum om inspiratie buiten de landsgrenzen op te doen. In juni 2016 was de HANNN mede-organisator van de internationale conferentie Building the future of health in de stad Groningen. De gebouwde omgeving en meer specifiek haar bijdrage aan gezondheid stond centraal. Het congres bood een keur aan inspirerende voorbeelden uit binnen- en buitenland over hoe een goed ingerichte leefomgeving helpt langer gezond te blijven. Met dat thema sloot Groningen aan op de Agenda Stad en de Europese Urban Agenda. Daarnaast legde Groningen een link met de nieuwe WHO-Guidelines over de Healthy City en zocht de gemeente aansluiting bij het brede Europese programma rond Healthy and Active Ageing. Deze conferentie legde zo de basis voor een intensieve lokale samenwerking. De opbrengst werd uiteindelijk verankerd in een integrale aanpak voor Healthy Ageing.
De G6 als leidraad voor beleidsprogramma’s
Healthy Ageing is een langetermijnvisie. Om die visie om te zetten in beleid (en later ook praktijk) werkte de gemeente Groningen samen met haar partners de strategische visie op Healthy Ageing verder uit. De gemeente formuleerde zes richtlijnen als leidraad: de G6. Deze G6 zijn leidend voor alle beleidsprogramma’s die te maken hebben met gezondheid van de gemeente Groningen, met een hechte verbinding tussen het sociale en fysieke domein.
- Actief Burgerschap: inwoners stimuleren om actief mee te doen aan het verbeteren van de eigen leefsituatie, bijvoorbeeld door inrichting van de eigen straat, of door ideeën te leveren voor sport en recreatie. Dit stimuleert sociale cohesie en kleinschaligheid.
- Bereikbaar Groen: de stad maakt de stedelijke ruimte groener, met aandacht voor diversiteit. Draagt onder andere bij aan betere luchtkwaliteit en hogere biodiversiteit.
- Actief Ontspannen: ontmoetingsplekken voor jong en oud in de openbare ruimte voor sport en recreatie.
- Gezond Verplaatsen: een gezonde en veilige omgeving bieden voor wandelaars en fietsers. Het OV wordt vergroend met waterstof- en elektrische bussen.
- Gezond Bouwen: een gevarieerd aanbod aan duurzame woningen waarin bewoners langer zelfstandig kunnen blijven wonen en werken.
- Gezonde Voeding: bevorderen van bewustzijn rond gezond, duurzaam voedsel en stadslandbouw. Stimuleren van verbouwen en verkopen van gezonde verse producten, waar mogelijk uit de regio.
De G6 zijn uitgangspunt en toetssteen voor alle meerjarenprogramma’s, beleidsontwikkelingen en projecten van de stad. Samenwerking is de sleutel tot het realiseren van een actieve stad. In programma’s gericht op fietsen, sport en de leefomgeving zie je de samenwerking tussen bedrijven, maatschappelijke organisaties en de lokale overheid keer op keer terug. Dit vind je ook terug in gemeentelijke programma’s zoals Meerjarenprogramma mobiliteit op de fiets, Leefomgeving in ontwikkeling en in de nota’s Meerjarenprogramma Sport en Bewegen en Bewegende Stad.
Beleid voor de Bewegende Stad
De positie van sport en bewegen in lokaal beleid is in Groningen overigens al jaren in ontwikkeling. In 2014 legde de stad als een van de eersten in Nederland als een sterke basis met de nota ‘De Bewegende Stad’. Doel van de nota was om de beschikbare ruimte in de stad effectiever en efficiënter te benutten en om daarbij ruimte te geven aan sport en spel. Groningen vult dat in de praktijk in door:
- Bestaande sportvoorzieningen zichtbaarder en beter bereikbaar te maken
- Bij de (her)inrichting van een gebied ingrepen te doen om een aantrekkelijke plek te zijn voor ontmoetingen, bewegen en sport
- Rustplekken en speelplekken in de openbare ruimte aantrekkelijker te maken voor bredere doelgroepen
“Voor een intensiever gebruik willen wij de openbare ruimte sportiever inrichten, terwijl de sportieve ruimte openbaarder gebruikt zou moeten worden. We willen de openbare ruimte in onze stad zo inrichten dat deze meer uitnodigt tot bewegen en dat de afgesloten sportparken een meer open karakter krijgen. Het gaat hier niet alleen om de inpassing van sportinfrastructuur, maar des te meer om het, in overleg met de wijk, creëren van meer uitdagende sport- en speelplekken.”
Bron: Nota Bewegende Stad
Burgers van Groningen betrekken bij beleid
Het succesvol gebruik van de sportieve openbare ruimte wordt voor een belangrijk deel bepaald door het vooraf betrekken van potentiële gebruikers. Plekken die op initiatief van burgers tot stand zijn gekomen, of waarbij burgers betrokken zijn bij de inrichting, blijken een groot succes in Groningen.
Het betrekken van al die inwoners, ondernemers, scholen, verenigingen en initiatiefnemers bij het maken van beleid, is een intensief proces, maar wél één van de succesfactoren. Deze vorm van integrale samenwerking met meerdere partijen betekent dat je in gemeenschappelijkheid – ieder vanuit zijn eigen kennis en ervaring – tot lokaal resultaat komt. Dat vraagt om een zorgvuldige planning en kost tijd. Een concrete en inspirerende visie zoals Healthy Aging is dan een goed gezamenlijk start- en referentiepunt.
Preventie vormt een belangrijk onderdeel op allerlei terreinen binnen het sociaal domein. Groningen wil sport- en speelplekken inzetten als preventief middel binnen het sociaal domein. Dit doet de stad onder andere door bij ieder proces het WIJ team (dat is het sociale wijkteam in Groningen) te betrekken. Daarnaast schenkt de gemeente bijzondere aandacht aan het toegankelijk maken van alle sportplekken in de openbare ruimte voor minder valide inwoners. Een sportieve beweegroute kan immers rennend, maar ook wandelend, rollend, skeelerend of skatend afgelegd worden. Daarbij moet je natuurlijk rekening houden met obstakels als roosters en stoepranden. Daarvoor sluit Groningen aan bij de behoeftepeiling van het project Grenzeloos Actief.
Lokale co-financiering
Nauwe contacten met verenigingen, bedrijven, ondernemende én studerende burgers waren in Groningen tot nu toe erg belangrijk om draagvlak te creëren voor het ambitieuze beleid van de stad, maar ook om cofinanciering te verkrijgen. Projecten worden in Groningen veelal met cofinanciering van andere partijen gerealiseerd, het is nooit enkel de gemeente die betaalt (meer informatie hierover in deel 2: de Praktijk). Healthy Ageing krijgt zo vorm door een samenspel van actoren in de vorming, uitvoering en financiering van beleid.
Loketgezondleven.nl geeft tips over hoe je als gemeente gezondheid – en dus ook sport en bewegen – goed kunt inpassen binnen je omgevingsvisie en omgevingsplan. Op het participatieplatform van CitizenLab kun je het e-book Omgevingswet: gids voor burgerparticipatie voor je omgevingsvisie downloaden met daarin opgenomen een praktisch stappenplan voor het opzetten van een participatieproces.
