Het metabool syndroom omvat een combinatie van verschijnselen. De stofwisseling verloopt minder efficiënt. Vetten en suikers worden daardoor minder goed afgevoerd dan normaal. Een van de bekendste verschijnselen is insulineresistentie: een verminderde werking van insuline. Dit gaat samen met verminderde glucosetolerantie. Dit is het vermogen van insuline om de bloedsuikerspiegel te stabiliseren. Andere verschijnselen bij het metabool syndroom zijn overvloedig buikvet, een hoge bloeddruk, verhoogde triglyceridenwaarden en verlaagd HDL-cholesterol.
Metabool syndroom
Volgens de NHG-standaard is van een metabool syndroom sprake bij ten minste drie van de volgende vijf componenten:
- middelomtrek > 102 cm bij mannen en 88 cm bij vrouwen;
- triglyceride >= 1,7 mmol/l;
- HDL-cholesterol < 1,0 mmol/l bij mannen en < 1,3 mmol/l bij vrouwen;
- systolische bloeddruk = 130 mmHg of diastolische bloeddruk = 85 mmHg;
- nuchtere serumglucosewaarde = 6,1 mmol/l.
Bij een normaal gewicht is zelden sprake van het metabool syndroom. Dit komt nog wel eens voor bij Turkse etnische minderheden.
Buikvet: belangrijke risicofactor
Buikvet, oftewel vet in en rondom de organen, is een onafhankelijke risicofactor voor hart- en vaatziekten en een belangrijke risicofactor voor bijvoorbeeld hyperlipidemie. Daarbij zit er te veel cholesterol of triglyceride in het bloed. Vet rondom de organen geeft meer risico op allerlei verschijnselen, zoals een lage glucosetolerantie, insulineresistentie, systemische inflammatie (laaggradige ontstekingen), hoge bloeddruk, type 2 diabetes. Ook verhoogt buikvet in het algemeen de kans op sterfte.
Betere lichaamssamenstelling
Een combinatie van gezond eten en lichamelijke oefening kan diabetes type 2 voorkomen. Dat geldt zowel voor beweging in het dagelijks leven als training onder begeleiding. Denk aan activiteiten zoals wandelen, rennen of fietsen. Vooral het lichaamsgewicht verbetert daardoor. Er is een bescheiden invloed op het vetgehalte in het bloed.
Omdat de onderzochte leefstijlprogramma’s zowel aandacht besteden aan gezond eten als bewegen, is moeilijk aan te geven wat het effect van beweging alleen is. Duidelijk is wel dat regelmatige lichaamsbeweging de hoeveelheid abdominaal vet of buikvet vermindert. Dit vet zit vooral rond de organen.
Lichaamsbeweging verbetert de lichaamssamenstelling, los van eventueel gewichtsverlies. Zo blijken mensen met overgewicht die fit zijn, aanzienlijk minder buikvet te hebben dan mensen met overgewicht die niet fit zijn. Wel is het zo dat het effect van lichaamsbeweging op de vetsamenstelling van persoon tot persoon sterk kan verschillen. Verder is het verband tussen de hoeveelheid activiteit en de vermindering van buikvet niet helemaal duidelijk.
Ter illustratie: er is onderzoek dat laat zien dat een uur per dag bewegen gedurende drie maanden leidt tot 30% minder buikvet. Andersom steeg het gehalte buikvet bij gezonde mannen met een normaal gewicht aanzienlijk als ze twee weken lang slechts 1.500 stappen per dag zetten, in plaats van de 10.000 stappen die ze gewend waren.
Alle soorten beweging helpen het metabool syndroom te voorkomen
Lichamelijke oefening voorkomt het metabool syndroom dus door de hoeveelheid vet rondom de organen (buikvet) te verminderen. Maar ook andere factoren spelen een rol. Training verbetert het vermogen van spieren om beter vet te verbranden in plaats van glycogeen. Daardoor verbetert de vetzuursamenstelling van het bloed. Ook zijn getrainde spieren gevoeliger voor insuline en kunnen ze beter glucose opnemen.
Zowel weerstandstraining (krachttraining) als aerobe (duurtraining) oefeningen zijn effectief. Het belangrijkste is om meer te gaan bewegen, op wat voor manier dan ook. Wel geldt: meer is beter. Om buikvet te verminderen is 30 minuten matig intensief bewegen per dag niet voldoende. Daarvoor is langer of intensiever bewegen nodig. Bij mensen met hartziekten zijn trainingen op hoge intensiteit af te raden. In situaties waarin al chronische aandoeningen aanwezig zijn, is het altijd raadzaam te overleggen met de arts.
Bron: B.K. Pedersen, B.Saltin, Exercise as medicine – evidence for prescribin exercise as therapy in 26 different chronic diseases. Scan J Med Sci Sports 2015: (Suppl 3) 25: 1-72.
