Ondermijnende criminaliteit, wat is dat nou eigenlijk? De politie schrijft op haar eigen site het volgende: ‘De exacte definitie is moeilijk in een zin samen te vatten, maar grofweg betekent het de vermenging van de onderwereld en de bovenwereld. Voorbeelden zijn bedreiging van de integriteit, afpersingspraktijken en criminelen die zich innestelen in woonwijken, maatschappelijke organisaties en dus ook sportverenigingen.’
Een wat meer abstracter omschrijving is: ‘Criminele activiteiten waarbij legale structuren worden misbruikt en waardoor de fundamenten van de samenleving worden aangetast.’
Rode Draden
Omdat ondermijning een maatschappelijk probleem is, wordt voor de herkenning, omvang en aanpak al snel gekeken naar de overheid. En dus ook naar de provincie en gemeenten. De provincie Gelderland stelde onlangs negenhonderdduizend euro beschikbaar voor de bestrijding van ondermijning en presenteerde medio januari (2020) het rapport het ‘Rode Draden Beeld’. Een overzicht van de meest voorkomende beelden van ondermijning in Gelderland.
Erik Baas, van bureau Scherp in Veiligheid is gedetacheerd bij de gemeente Nijkerk, één van de 51 gemeenten waarin het fenomeen ondermijning is onderzocht. “In 2017 heeft het Regionaal Informatie en Expertise Centrum Oost-Nederland (RIEC) een zogenaamd ondermijningsbeeld opgeleverd. Dat heeft in 2019 geleid tot een plan van aanpak. In de gemeente Nijkerk is inmiddels een aantal zaken in gang gezet. Er is een meldpunt, nu nog intern voor de gemeentelijke organisatie, maar dat moet nog verder uitgerold worden. Het is straks bedoeld voor onder andere welzijnsorganisaties, sportclubs, jongeren, maar ook bestuurders.”
Volgens Baas wordt verder wordt de kennis in de eigen organisatie uitgebreid. “Door onbekendheid met het fenomeen ondermijning is het aantal meldingen mogelijk laag. De bewustwording moet omhoog. Heel veel weten we nog niet. Daarmee lopen we een risico. Het zou ons helpen als we meer signalen zouden ontvangen.”
Signalen
“Daarnaast”, zo gaat Baas verder, “is er een ondermijningsartikel opgenomen in de gemeentelijke regelgeving. Dat geeft de burgemeester meer bevoegdheden. De derde stap is de komst van een zogenaamd flexteam ondermijning. Dat bestaat uit diverse samenwerkingspartners diebijvoorbeeld bespreken welke signalen zorgen dat ondermijning wordt herkend. De bedoeling is dat er straks ook casussen in worden besproken.”
Het rode draden beeld van de provincie laat zien dat het in het geval van ondermijning gaat over drugshandel, witwassen, mensenhandel, (zorg)fraude en vrijplaatsen. Met dat laatste worden woonwagencentra, bedrijventerreinen of vakantieparken bedoeld. Eén van de conclusies uit het rapport was dat in delen van Gelderland signalen bekend zijn van het sponsoren van voetbal- en sportverenigingen, met vermoedelijk crimineel geld.
“Neem als voorbeeld sponsoring. Een crimineel kan eenvoudig een positie verwerven in een vereniging om zo geld te witwassen. Een club, die vaak een bepaald maatschappelijk draagvlak heeft, wordt dan als dekmantel gebruikt”, aldus gemeenteambtenaar Pinas van de gemeente Nijkerk.
Bewustwording
Niet alleen de gemeente Nijkerk, maar ook alle andere Gelderse gemeenten gaan de komende tijd aan de slag met de drie aanbevelingen uit het rode draden beeld. De eerste is het vergroten van de samenwerking tussen gemeentelijke afdelingen onderling en tussen buurgemeenten en andere overheidspartners.
Het verbeteren van de informatiepositie door integrale controles, aandacht voor bewustwording en inrichten van een meldpunt voor signalen van ondermijning, is het tweede verbeterpunt.
De derde aanbeveling is ‘het beleid op orde’. Dat wil zeggen meer bestuurlijke mogelijkheden benutten, waaronder vergunningsplicht in de APV, de Wet Bibob en het Damoclesbeleid. “De drie thema’s worden nu verder uitgewerkt. Ik wil niet beweren dat we hier in Nijkerk nu vooroplopen, maar andere partijen zijn wel nieuwsgierig hoe wij het hier doen.”
In onze statuten staat bijvoorbeeld dat bestuurders van de club geen belangrijke financier mogen zijn.
De lokale voetbalvereniging
Is ondermijning een onderwerp op de bestuurstafel van de lokale voetbalclub? Sparta Nijkerk is een toonaangevende, succesvolle en grote voetbalvereniging in de gemeente Nijkerk. De club telt zo’n 1500 leden en het eerste elftal is na de promotie vanuit de hoofdklasse hard op weg om in de derde divisie kampioen te worden. Als dat gaat lukken acteert Sparta Nijkerk komend seizoen op het twee na hoogste niveau van Nederland.
“Houdt ondermijning ons bezig en zijn we er beducht op? Ja. Maken we ons zorgen? Nee”, aldus bestuurslid algemene zaken en PR Ted van Haren. “We komen weleens bij clubs en dan denk je van hoe bestaat het? Zo’n accommodatie en dan op dit niveau acteren? Een vereniging met nul achterban, weinig voetballende teams en een complex op postduivenniveau. Daar kun je dan wel je vraagtekens bijzetten.”
Volgens Van Haren zorgt een ‘brede basis’ dat criminele activiteiten niet plaats kunnen vinden bij Sparta Nijkerk. “In onze statuten staat bijvoorbeeld dat bestuurders van de club geen belangrijke financier mogen zijn. Verder voldoen we aan de regelgeving van de KNVB, als het gaat om de financiële verantwoording. Ook zijn we zijn niet afhankelijk van één grote sponsor en zijn businessclub en vereniging gescheiden. En het ons-kent-ons-principe is vrij groot. Een onbekende sponsor komt hier niet zomaar binnen. De meeste ondernemers kennen elkaar en zijn al jaren aan de club verbonden. Ook werken we met bepaalde categorieën in de sponsoring. Dat geeft duidelijkheid.”
“We kunnen het allemaal wel spannender maken dan het is, maar zo is de situatie bij Sparta Nijkerk als het gaat om ondermijning. We zien het weleens anders. Clubs die een paar ton investeren in spelers en trainers. Zonder een logisch ledenaantal hebben, laat staan een businessclub. Dat geeft je wel te denken hoor.”
Potentiële risico’s
- De omvangrijke drugscriminaliteit in de regio
- Geldgebrek als valkuil voor voetbalverenigingen
- ‘Blinde ambities’ rond het eerste elftal
- Uitblijven van interventies rond onverklaarbaar vermogen
- Broodspelers zonder clubliefde en belastingmoraal
- Misbruik van business-to-businessfaciliteiten door louche ondernemers
Uit rapport ‘ Ook criminelen houden van voetbal’.
Inmenging
De KNVB houdt zich ook bezig met het onderwerp ondermijning. De voetbalbond werkte afgelopen jaar onder meer mee aan het rapport ‘Criminelen houden van voetbal’. Een onderzoek dat verricht is door Bureau Bruinsma en de Tilburg University in opdracht van de Taskforce-RIEC Brabant-Zeeland. Aan dat onderzoek werkten 16 voetbalclubs uit Brabant en Zeeland mee. Vijf amateurvoetbalclubs bleken zich te herkennen in de pogingen tot inmenging van criminelen. Waar het precies om ging en om welke clubs, werd niet bekendgemaakt.
‘Als KNVB nemen we uiteraard onze verantwoordelijkheid, maar we zijn een sportbond met beperkte bevoegdheden op dit specifieke gebied. We zijn geen opsporingsinstantie. Daarom is samenwerking en informatie-uitwisseling met de overheid, politie en gemeenten op dit thema zeer belangrijk. We werken waar mogelijk samen met de instanties die beschikken over de juiste bevoegdheden en mandaat’, luidde de reactie van de voetbalbond op de eigen website.
Opknippen
Jan Peter Dogge is integrity manager van de KNVB en zijn collega Guus Posthumus is coördinator verenigingsadvies en stuurt een team aan van 18 verenigingsadviseurs. Hij was van 2015-2018 werkzaam op de afdeling Licentiezaken en verantwoordelijk voor de Tweede en Derde Divisie. “Ondermijning is een actueel probleem dat speelt in Nederland en zich ook manifesteert in de sport. Die signalen nemen we heel serieus. Maar we vinden het ook belangrijk dat we de aanpak van ondermijning opknippen. Voornamelijk in preventie en voorlichting, in samenwerking en uiteindelijk in sanctioneren. In dat laatste hebben wij als KNVB een marginale rol in de vorm van tuchtrecht. Over het strafrecht hebben wij geen zeggenschap”, aldus Dogge.
De KNVB zet in eerste instantie in op awareness van ondermijning, al zijn de voorbeelden wel bekend. Ongeoorloofde betalingen aan spelers. Een bestuurder lees penningmeester die een greep uit de kas doet. Er zijn zelfs signalen van het ronselen van jeugdspelers. Die krijgen geld als ze een crimineel klusje klaren.
“Onze verenigingsadviseurs weten precies wat er speelt bij de clubs. Ondermijning is niet iets dat de clubs zelf melden. Wat we willen, is dat leden van een vereniging zichzelf een spiegel voorhouden. Het dorpsclubje dat ineens twee keer promoveert. Is dat niet een beetje gek? Een blinde drive? Een eendagsvlieg? Die vragen stellen vinden we de verantwoordelijkheid van de leden zelf.”
“Datzelfde geldt ook voor de penningmeester die een greep in de kas doet. Dat is vaak een man die al jaren van alles doet voor de vereniging. Zijn kinderen spelen bij de club. Dan wordt zo’n zaak vaak in der minne geschikt en verdwijnt zo’n iemand geruisloos. Ook wordt er dan geen aangifte gedaan. Wij adviseren om dat dus wel te doen”, zegt Posthumus.
Tips/inzet op preventie:
- Alleen in zee gaan met lokale, bekende sponsors.
- Grote bedrijven aan je binden die absoluut geen reputatieschade willen.
- Aan risicospreiding doen door te werken met veel kleine(re) sponsors.
- Sponsorcontracten opstellen en geen contante betalingen accepteren.
- Het inregelen van integriteit in het bestuur.
- Realistische prestatiedoelen stellen, voor de langere termijn.
- Integriteitsbeleid voeren met duidelijke grenzen.
- Aanstellen van een vertrouwenspersoon.
Uit rapport ‘Criminelen houden van voetbal’.
Sportakkoord
De KNVB erkent dat er nog een lange weg te gaan is. “We willen de discussie op gang brengen, weten waar we het over hebben als het gaat om ondermijning. Daarom pleiten wij voor een landelijk onderzoek naar de aard en omvang van ondermijning in de sport. Van daaruit willen wij werken aan een handelingsperspectief voor verenigingen en zoeken we nadrukkelijk de samenwerking met partijen als gemeenten, politie en ook de belastingdienst. Daar kunnen wij een bijdrage aan leveren, maar wel vanuit onze rol als voetbalbond.”
“Een van die initiatieven is bijvoorbeeld een opname van ondermijning in de lokale sportakkoorden”, voegt Dogge toe, om samen met Posthumus af te sluiten met de conclusie: “Iedereen is ervan doordrongen dat ondermijning in de sport een serieus probleem is.”
Woorden van dezelfde strekking klinken uit de mond van Emiel Krijt, integriteitsmedewerker van NOC*NSF. “Als we het onderzoek van de Task Force Brabant Zeeland nemen, dan is dat vrij beperkt. Bovendien gaat het alleen over voetbal. Tegelijkertijd nemen we de signalen heel serieus. Wel hebben we als NOC*NSF de behoefte aan een breder beeld en onderzoek over de aard en de omvang. Ook buiten het voetbal.”
NOC*NSF ‘blijft dan ook niet op de handen zitten’, zoals Krijt het noemt. ‘’We zijn hiervoor een e-learning aan het ontwikkelen samen met Task Force Brabant Zeeland. Bedoeld voor sportbestuurders. Die willen we dit voorjaar in gebruik nemen. In deze e-learning hanteren wij veel van de elementen uit de interventiekaart van de Task Force. Ook willen we een aantal basistools aanreiken om signalen van ondermijning te herkennen om zo goed te kunnen handelen.”
Kas
“Het lastige is dat er nog niet zoveel casuïstiek en cijfermateriaal is”, aldus Krijt. “Wel zien wij casussen over penningmeesters die er met de kas vandoor gaan of lezen we over het zwart uitbetalen van spelers in amateurteams. In de e-learning is er aandacht voor die aspecten van financiële integriteit, net als voor preventieve maatregelen. Ook komt wet- en regelgeving waar je je als sportvereniging aan hebt te houden, aan bod.”
“Voor nu zetten we in op een preventieve aanpak en op bewustwording. Dat laatste is bij de meeste verenigingen nog erg laag. We juichen het toe als daar in de diverse lokale sportakkoorden aandacht aan wordt geschonken, op de plekken waar dat nodig is. Daarom moet je ook niet spreken van één bepaalde aanpak, die het moet worden. En wat wij van NOC*NSF heel belangrijk vinden om te benadrukken: ondermijning is een serieus maatschappelijk probleem en dus van ons allemaal.”
Reactie minister Bruins (VWS):
“De sportsector vormt helaas geen uitzondering op maatschappelijke problematiek en ook hier komt criminele inmenging voor. We weten nog relatief weinig over de omvang en aard van ondermijning in de sport. Daarom heb ik aangekondigd om samen met de minister van Justitie en Veiligheid onderzoek te doen naar ondermijning bij sportverenigingen. Dit onderzoek zal op korte termijn starten. Ondertussen zit ik niet stil.”
“Via NOC*NSF en de sportbonden ondersteun ik verenigingen om ondermijning beter te herkennen en daar – indien nodig – actie op te ondernemen. Naar aanleiding van de uitkomsten van het nog te starten onderzoek ga ik met partijen in gesprek over wat er nog meer nodig is, zoals het weerbaar maken van sportbestuurders tegen criminele inmenging.”
Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG)
Vraag een Verklaring Omtrent Gedraag (VOG) op bij aanstelling van bestuursleden (voorzitter, penningmeester en secretaris). Dat is één van de aanbevelingen die terug te vinden is op de eerdergenoemde interventiekaart. Minister Grapperhaus (Justitie en Veiligheid) zegt daar het volgende over:
“Ik moedig sportverenigingen aan om sponsoren een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) te vragen. Dit kan namelijk een drempel zijn voor malafide sponsoren en kan daarmee de mogelijkheden tot criminele inmenging bemoeilijken. Dat is belangrijk. Ik wil dit echter niet verplichten. Een verplichte VOG kan ertoe leiden dat bedrijven en organisaties afzien van sponsoractiviteiten, terwijl sportverenigingen deze sponsorgelden tegelijkertijd hard nodig hebben om voort te kunnen bestaan.”
